Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Hoe Willem III Stadhouder werd. Eene Episode uit de Geschiedenis van Dordrecht. Door A. Nauta, Schrijver van: ‘Emilia van Nassau’, ‘de Bloem der Uscochen’, enz. Met Vignet. Te Amsterdam, bij J.M.E. Meijer. 1855. In gr. 8vo. 334 bl. f 3-40.

De zaken in dit werk behandeld zijn niet nieuw. Aan welk Nederlander kan het noodjaar van 1672, toen, eer men het vermoedde, een magtige vijand tot in het hart des lands was doorgedrongen, maar de verheffing van willem III en andere zamenloopende omstandigheden den dreigenden ondergang afkeerden, onbekend zijn? Minder dan de hoofdgebeurtenissen zijn de omstandigheden bekend, die den val der de witten en de aanstelling van den Prins in de voorouderlijke waardigheden hadden voorbereid.

Aan de beschouwing en ontwikkeling daarvan heeft de Schrijver zijne krachten beproefd. Hij plaatst ons op het regte standpunt, te Dordrecht, reeds vóór en inzonderheid

[p. 32]

na den Munsterschen Vrede de zetel der aristokratie, van waar de tegenstand tegen het Huis van oranje uitging, en dat, na den dood van willem II, in johan de wit den krachtigen steun voor de Stadhouderlooze regering leverde. De verdiensten van den Raadpensionaris worden niet over het hoofd gezien. En wie mag zich ook de groote verpligtingen ontveinzen, welke het land had aan den staatsman, die de stormen van zijn negentienjarig bewind moedig het hoofd bood, die aan de zeemagt eene buitengewone ontwikkeling gaf, onder wien de gelukkig gevoerde oorlog tegen Zweden, en de tweede tegen Engeland, door den luisterrijken togt naar Chatham bekroond, plaats had? Was het met de landmagt niet gunstig gesteld, het zou de vraag zijn: of de ongelukkige Souvereiniteit der Provinciën en van iedere stad op zich-zelve, die de beste maatregelen voor het algemeene welzijn verlamde; en de noodzakelijkheid aan de wit opgelegd om, wilde hij zich staande houden, de Regenten in hunne aanzoeken om officiersplaatsen voor hunne zonen of neven te vriende te houden, niet zoo wel of nog meer dan achteloosheid en verzuim, en het al te beperkte gezag aan den Prins opgedragen, tot den rampspoedigen uitslag van den veldtogt van genoemd jaar hebben geleid? Hoe het zij, met vervallen vestingen, onbekwame aanvoerders (joan maurits van nassau en paulus wirts maakten eene gunstige uitzondering), en een handvol ongeoefend volk was men tegen de Fransche legerscharen, onder turenne, condé en luxemburg, niet bestand; en datzelfde volk, 't welk onder maurits zijne standers in Nieuwpoorts duin geplant, en onder frederik hendrik het sterke 's Hertogenbosch en Maastricht in het gezigt der vijandelijke legers had doen bukken, zag nu met een verbazenden spoed de eene stad voor de andere na vallen, en den vijand voor de poorten van Amsterdam, en op weinige uren afstands van Leiden en den Haag genaderd. Op het berigt daarvan barstte het smeulend misnoegen, nog aangevuurd door den argwaan over de onderhandelingen met Frankrijk opgevat, in lichterlaaije vlam uit. In Holland gaf Dordrecht het sein. Oogenschijnlijk zonderling, maar inderdaad hoogst natuurlijk, bij het drukkende der magistraten-dictatuur, die zich aldaar het meest ontwikkeld had, was het, dat van deze stad, de geboortestad van de wit, waar zijne bloedverwanten en vrienden het roer

[p. 33]

in handen hadden, de reactie uitging, die zijnen val en de verheffing van zijnen tegenstander ten gevolge had.

De gesteldheid der gemoederen te Dordrecht is hier naar het leven geteekend. In van beveren en halling ziet men den aristokratischen trots die zich, ook tegen hetgeen niet meer te keeren was, bleef verzetten; bosschert en de welmeenende maar ruwe van beveren treden op als vertegenwoordigers van den burger- en minderen stand, die met den Voetiaanschen Ds. dibbets alleen van oranje redding voor Land en Kerk verwachten; terwijl cornelis de wit bewees, hoe diep het ‘gedenk aan Loevenstein’, van zijn vader, in zijn hart geprent was. De karakters zijn goed volgehouden, en de gebeurtenissen getrouw medegedeeld. De romantische vorm van het werk maakt het ook aantrekkelijk voor lezers en lezeressen die in historische beschouwingen minder smaak vinden. - Niet zoo goed is de Schrijver geslaagd in zijne voorstelling van zeden en gewoonten. Waar hij spreekt van eenige geledigd wordende emmertjes Schiedammer, van een glaasje bitter, van een sneeuwballetje, en van het koffijdrinken, daar vergeet hij, dat in 1672 het gebruik van jenever en koffij eerst aan het opkomen, en bier en mede de gewone drank was. Hoogdravende en geleerde toespraken, als die op bl. 3 en 4 voorkomen, klinken vreemd uit den mond van kleêrenmakersgezellen.

Het werk prijkt met een fraai vignet, waarop het nogtans onzeker is, wien men voor willem III te houden hebbe.