Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Open Brief aan Mr. C.W. Opzoomer, Hoogleeraar te Utrecht, over het doel en de waarde der bespiegelende Wijsbegeerte, door Dr. A.J. Vitringa. Te Arnhem, bij D.A. Thieme. 1855. In gr. 8vo. 48 bl. f :-60.

Dr. vitringa las met niet geringe bevreemding in het October-Nommer van ‘De Gids’ van 1854 de recensie van de eerste Aflevering van zijn werk: ‘De Wijsbegeerte voorgesteld in hare ontwikkeling’ - ten deele om den niet aangenamen toon dier kritiek; maar vooral om het standpunt waaruit de Hoogleeraar opzoomer de wijsbegeerte beschouwt. Het verwonderde hem, namelijk, in onzen tijd en in ons Vaderland een wijsgeer aan te treffen, die ons wil terugvoeren tot de

[p. 25]

zestiende eeuw, tot het standpunt van bacon van Verulam, die uit de wijsbegeerte den geest, en al 't geestelijke wil verbannen, om, ten koste daarvan de stof op den troon te plaatsen; die het Spiritualisme wil opofferen aan de gemakkelijke, maar grove beschouwingswijze van het Sensualisme.

Dr. vitringa schreef dus den ‘Open Brief’, dien wij hier aankondigen, niet om zich tegen de scherpe kritiek van den Hoogleeraar te verdedigen, maar om het doel en de waarde der bespiegelende wijsbegeerte tegen de wijze van beschouwing en het standpunt van Mr. opzoomer te handhaven. Hoezeer wij zijne poging moeten toejuichen, en erkennen dat hij hierin, naar ons gevoelen, meestal geslaagd is, hadden wij toch wel gewenscht dat hij er tevens eene verdediging van zijne wijze van behandeling mede verbonden had, die ook een belangrijk deel van de kritiek uitmaakt, van welker toon hij natuurlijk eenen onaangenamen indruk moest ontvangen. Die toon heeft ons méér bevreemd dan het standpunt van Mr. opzoomer; wij houden dien voor eene wetenschappelijke kritiek minder gepast, dan sommige aanmerkingen, die hij op het werk van Dr. vitringa heeft gemaakt, vooral die, welke op de duidelijkheid en populariteit der behandeling betrekking hebben. Hierin moeten wij den Hoogleeraar gelijk geven, en wij hebben, ofschoon op zachter en gematigder wijze, in de beschouwing van het werk van Dr. vitringa dezelfde aanmerkingen gemaakt.

Wat het standpunt van Mr. opzoomer aanbelangt, is het bekend dat hij sedert eenige jaren van gevoelen omtrent het doel en den aard der wijsbegeerte geheel veranderd is, en daarin van speculatief, positief is geworden. Deze verandering, die aan Dr. vitringa niet onbekend kan zijn gebleven, moest op de beoordeeling van zijn geschrift, dat geheel in den Duitschen speculatieven geest is geschreven, nadeelig werken, en de geheele afkeuring er van ten gevolge hebben. Ofschoon wij 't ook met het speculatieve standpunt van Dr. vitringa niet geheel eens zijn, kunnen wij ons nog minder met dat van Mr. opzoomer vereenigen, die zich bijna geheel met comte in zijne Philosophie positive, en met de Engelsche sensualistische denkwijze van een whewell, mill, en macaulay op ééne lijn plaatst.

Het heeft ons dus genoegen gedaan, Dr. vitringa de ver-

[p. 26]

dediging der bespiegelende philosophie op zich te zien nemen. Hij heeft zich van die taak goed gekweten, en met ernst en gematigdheid de regten gehandhaafd der wijsbegeerte, die, na oppermagtig geheerscht te hebben, en daardoor zich aan grove afwijkingen, bij sommige harer beoefenaars, te hebben schuldig gemaakt, nu door velen met wantrouwen en minachting beschouwd wordt. Zijn ‘Open Brief’ heeft daardoor eene meer algemeene waarde gekregen, dan die gehad zou hebben, wanneer hij zich tot eene bloote antikritiek van de recensie van Mr. opzoomer hadde bepaald. Wij kunnen dezen Brief dus aan alle beminnaren der bespiegelende wijsbegeerte aanbevelen, zoo wel als aan hen die het werk zelf van Dr. vitringa gelezen of zich aangeschaft hebben; terwijl wij tevens deze gelegenheid waarnemen om dien Schrijver tot de voortzetting van zijne ‘Geschiedenis der Filosofie’ aan te moedigen, echter met inachtneming van die aanmerkingen, welke daarop, zelfs ook door Mr. opzoomer, zijn gemaakt, en op den eenvoudigen meer geschiedkundigen dan wel systematischen gang, en de duidelijke en populaire wijze van voorstelling betrekking hebben. Zijn arbeid kan hierbij niet dan winnen en zal daardoor meer geschikt worden om de kennis van de Geschiedenis der Wijsbegeerte bij ons meer algemeen te maken, dan anders wel het geval zal zijn.

j.a.b.