Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

John de Wycliffe, Engelands Hervormer vóór de Hervorming. Naar het Engelsch, van Dr. Robert Vaughan, door Dr. A.W. van Campen, Predikant te Opperdoes. In Twee Deelen.

[p. 8]

Eerste Deel. Met vignet. Te Tiel, bij H.C.A. Campagne. 1855. In gr. 8vo. IV en 235 bl.

De titel van dit boek, en de Voorrede van den Vertaler deden het ons met vooringenomenheid in handen nemen, en wij vonden ons bij de lezing in onze verwachting niet bedrogen. De naam van wiclef - wycliffe, of de wycliffe naar zijne geboorteplaats, volgens onzen Schrijver - is als een der voorloopers en wegbereiders der Hervormers wèl bekend, maar minder zijn het zijne stellingen, de oorsprong en ontwikkeling zijner denkbeelden, zijne afkomst, lotgevallen, en werkzaamheden, terwijl zijne eerste vorming, en de gebeurtenissen zijner kindschheid en jongelingsjaren in het duister schuilen. Niet vreemd zal ons het laatste van zulk een man voorkomen, bij de overweging, dat wiclef's adellijke familie zich, door de hervorminggezinde ondernemingen van hunnen voor een ketter verklaarden nabestaande, veeleer onteerd dan vereerd rekende, en, met de voor een groot deel tot op den huidigen dag Roomsch gebleven bevolking van het kleine vlek waar hij naar de hoogste waarschijnlijkheid het levenslicht zag, de betrekking die zij op hem had zocht te verbergen.

Méér weten wij van zijn verblijf te Oxford, bepaaldelijk uit den tijd toen hij aldaar zijne wijsgeerige en godgeleerde voorlezingen hield, waarin hij zijnen Christelijken, tegen de heerschende Kerk gekanten zin aan den dag legde, dien hij door zijne uitgegeven schriften in ruimer kring zocht te verbreiden. De duizenden studenten door welke die akademiestad toen bezocht werd - in 1348, vóór de groote pest, rekende men zelfs op een getal van dertig-duizend - en de toegenegenheid waarmede wiclef gehoord werd, deden, bij de groote zucht tot verbetering van de misbruiken in Kerk en Staat, die zich toen in Engeland openbaarde, zijne gevoelens meer ingang vinden, dan men anders had mogen verwachten in eene eeuw waarin de boekdrukkunst nog niet uitgevonden was, en het ongebaande en onveilige der openbare wegen, en de slechte vervoermiddelen het onderling verkeer zeer belemmerden. Sporen van de duistere en spitsvondige scolastiek der Middeleeuwen zijn ook in wiclef's schriften te vinden. Maar moedig trad hij op tegen de alles overwel-

[p. 9]

digende Hiërarchie, bestreed de ongeregeldheden der bedelmonniken, verdedigde de regten der Kroon tegen de heerschen schraapzucht van het Pauselijke hof, en waagde het zelfs - een groot bestaan op zijn standpunt van Hoogleeraar en Priester - het geldende leerstelsel aan te randen. Met de Heilige Schrift in de hand, die hij voor den grooten regel van geloof en wandel hield, verwierp hij de transsubstantiatie-leer, en deelde omtrent het geloof en de Christelijke liefde, omtrent dagelijksche en doodzonden, en omtrent de aflaten en vereering der Heiligen, begrippen mede, die hem den naam van ‘Patriarch der Protestanten’ waardig maken. Was zijn invloed op geleerden en op velen uit het volk groot, ook onder de aanzienlijken vond hij magtige beschermers, die zijne diensten inriepen in de toen gevoerd wordende onderhandelingen met het Pauselijke hof van Avignon. Maar groot was ook de tegenstand der hooge geestelijkheid, waardoor hij zich echter niet liet afschrikken van het volharden in zijne pogingen tot verbetering zijner tijdgenooten.

De Schrijver heeft geene moeite ontzien, om door het verzamelen van de noodige bouwstoffen, en door de ijverige bestudering van de talrijke handschriften van wiclef's schriften, die te Oxford en elders aanwezig zijn, aan zijn werk eene blijvende waarde bij te zetten. Ter afwering der beschuldiging van inconsequentie, door wiclef's vijanden tegen dezen ingebragt, bevlijtigt hij zich, den tijd der uitgave van zijne verschillende schriften uit inwendige kenteekenen op te sporen, en doet ons zien, hoe veel meer ontwikkeld zijne latere denkbeelden boven de vroegere waren. Het boek, voor den geleerden stand in de eerste plaats bestemd, zal echter ook door iederen beschaafden lezer met vrucht kunnen gebruikt worden. De S. bepaalt zich toch niet tot wiclef, dien hij sprekende en handelende laat optreden, maar maakt ons ook bekend met den maatschappelijken en zedelijken toestand des volks, met de gesteldheid van het platteland, van Londen en andere steden, en met de eigenaardige gewoonten en levenswijze van dien tijd, en deelt zijne opmerkingen mede over roger bacon en andere beroemde mannen. Met genoegen lazen wij zijne beschrijving van schoone natuurtooneelen, van Oxfords vroegeren bouwtrant, collegiën, en van het studentenleven aldaar.

[p. 10]

Het portret van den Hervormer, naar het origineel, dat in de pastorij te Wycliffe bewaard wordt, versiert dit Deel. Het Tweede of laatste zien wij met verlangen te gemoet.