Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Geographisch Woordenboek der geheele Aarde; door J. Kramers, J.z.In één Boekdeel. Aflevering 11-21. Te Gouda, bij G.B. van Goor. In gr. 8vo.; van 481-994 en XXIV bl. ƒ :-75 per Aflevering.

In de Vaderlandsche Letteroefeningen van het vorige jaar, bl. 673, hebben wij verslag gedaan van de eerste tien Afleveringen van dit met groote zorg behandelde werk. De laatste Aflevering er van is eerst in Mei van dit jaar verschenen; maar die vertraging is voortgevloeid uit de moeijelijkheid der zamenstelling van het Register van verwijzingen, verbeteringen en bijvoegsels. En, waarlijk, de vertraging verwondert ons niet, als wij bedenken dat die aanvullingen 54 bladzijden beslaan, ieder van drie kolommen, elke kolom dooreen genomen van 110 regels. Hoe veel gedulds, hoe veel nazoekens hebben

[p. 799]

zij niet gevorderd! Dat Register is zoo veel mogelijk tot dit jaar bijgewerkt. Ten aanzien van Antwerpen, b.v., staat er: ‘aan het einde van den Mechelschen spoor (spoorweg), voeg er bij: die nu N. waarts is voortgezet over Eeckeren, Cappellen, Calmpthout, Esschen, Rozendaal en Oudenbosch tot aan de Roode vaart (Moerdijk).’ - Evenzoo lezen wij als bijvoegsel tot Arnhem: ‘De voortzetting van den hier vermelden spw. is nu tot stand gekomen. A. is in de jongste jaren aanzienlijk uitgebreid en verfraaid. [Hier heeft de Heer k. ongetwijfeld het oog onder anderen op de fraaije bazaltkade welke in aanbouw is, en die waarschijnlijk binnen een paar jaren volbouwd, een groot sieraad dier stad zijn zal.] Het nieuwe, bevallige gebouw “Musis Sacrum”, tot een Muziektempel bestemd, diende in 1852 tot het houden eener Tentoonstelling van nationale nijverheids-producten, enz.’ - Onder het hoofd: Brittannische Eilanden, wordt omtrent den Britschen handel bijgevoegd: ‘dat in 1853 voor eene waarde van 1,188 mill. G. aan Britsche en Iersche producten is uitgevoerd. Ruim ⅓ van dit bedrag is naar Brittanjes bezittingen en koloniën vervoerd. De uitvoer naar de V.S. [Vereenigde Staten] is van 198 mill. in 1852 gestegen tot 282 mill. gl. in 1853. Die naar Nederland bedroeg in laatstgen. jaar 54 mill. gl., zijnde er, buiten de V.S. en Duitschland, geen ander vreemd land dat zoo veel Britsche producten ontvangt als Nederland.’ - Bij Delaware wordt de lezer opmerkzaam gemaakt op eene ‘grove onoplettendheid van den zetter’. Eene zoodanige verplaatsing van regels is voor den Auteur nog hinderlijker dan voor den lezer; doch over het geheel moet men zich verwonderen, dat in een zoo digt ineen gedrukt werk, zoo weinig typographische fouten worden gevonden. - Wij beklagen den Schrijver die zich de correctie heeft moeten getroosten. De aanvulling van nieuwe steden, of graafschappen in de Vereenigde Staten van Noord-Amerika is waarlijk buitengewoon, en kan ten bewijze strekken van de toenemende bevolking, die uit de Oude Wereld daarhenen stroomt. - Bij Java wordt de In- en Uitvoer van den Handel en de Scheepvaart in 1853 vermeld. - Het is allezins opmerkelijk van Parijs te zien welke verbazende werken aldaar van stads- of landswege onder handen zijn. ‘Thans’ - heet het onder anderen - ‘wil de Keizer de gezamenlijke barrières doen nederhalen om de stad tot aan de fortificatiën uit te leggen. Daardoor zouden geheele steden (zoo als Passy, Auteuil, met 80,000 inw.) binnen P. worden getrokken, welks bevolking daardoor op eens tot meer dan 1½ millioen zou aangroeijen’. - Die aanhalingen zijn meer dan genoegzaam om te doen blijken dat de Heer kramers zich zéér veel moeite gegeven heeft om het werk zoo volledig mogelijk te maken. Wij zouden dan ook den schijn niet kunnen ontgaan van kleingeestige vitzucht, als wij enkele onnaauwkeurigheden of misstellingen wilden opgeven, die toch in een Geographisch Woordenboek niet vermeden kunnen worden. - Een Bijvoegsel ‘onder het afdrukken van het laatste blad’ gemaakt, staat achter bl. 994 als toegift, en er gaat bij, een verbeterde druk van bl. 27-30: ‘tot herstelling van eene

[p. 800]

uitlating in 't Art. Amerika, en tot verbetering van enkele misstellingen in 't Art. Amsterdam’.

Het werk is voorts verrijkt met eene Voorrede, waarvan wij de lezing aanbevelen van wege hare belangrijke aanwijzingen ten behoeve van hen die dit Woordenboek zullen gebruiken. - Te regt heet het aldaar, nadat met oordeel over het nut van Woordenboeken, en tevens over het misbruik dat daarvan gemaakt wordt, gesproken is: ‘Wie toch is er - al moge hij ook op een veelomvattend en vasthoudend geheugen bogen, en al heeft hij van de aardrijkskunde een hoofdvoorwerp van studie gemaakt - die zich beroemen kan, dat hij de zoo uitgebreide en steeds aangroeijende nomenclatuur, welke deze wetenschap in haren ganschen omvang hem voorlegt, voor een tiende, zeggen wij voor een honderdste deel slechts, in zijn brein heeft opgenomen en gestadig blijft bijhouden? En is het zoo gelegen met den man van 't vak, hoe zal 't in dezen dan zijn met den dilettant en met den vreemdeling op 't gebied, die toch, 't zij als handelaar, als industriëel, als dagbladlezer en in zoo menige andere betrekking, schier dagelijks behoefte heeft om zich aangaande eenig geographisch onderwerp te vergewissen? - Zoo ergens, dan is 't hier even noodig als nuttig, om zoodanige vraagbaak bij de hand te hebben, waarin men met weinig moeite 't gevraagde onderwerp vinden kan, te gelijk met de merkwaardigste daaraan verknochte bijzonderheden.’ - Daarom ook was het dat wij in ons vorig verslag zeiden: ‘Een werk als het tegenwoordige is in ieder beschaafd huisgezin onmisbaar’. Wij voegden er bij: ‘Eene vraagbaak als het Geographisch Woordenboek van den Heer kramers is eene behoefte’. Dat ook de verdiensten van den arbeid des Heeren k. en de fraaije uitvoering van den Heer van goor door den landgenoot algemeen zijn erkend geworden, bewijst de breede ‘Naamlijst van Inteekenaren’, en er is, naar ons oordeel, geen twijfel aan of het vertier van dit algemeen bruikbaar werk zal, bij de steeds vermeerderende beoefening en kennis van de aardrijkskunde, nog ruimer worden. De Uitgever heeft wijders gezorgd voor een ‘geprest linnen band met rijk vergulden rugstempel’, waarop de tegenwoordige smaak zoo gesteld is, en dat voor een uiterst geringen prijs.

In de Voorrede wordt het navolgende woord aangehaald uit de Astrea: ‘Zoo'n ding, een onmisbaar meubel in de huishouding van ieder fatsoenlijk man, moet, zonder nog geheel versleten te zijn, van tijd tot tijd eens vernieuwd worden, of liever, het moet om de 25 of 50 jaren zijne plaats ruimen voor een ander van beter allooi.’ Wij zijn 't hieromtrent met de Astrea niet geheel eens. In de dagen die wij beleven, is de opgegeven tijd veel te ruim. Een Aardrijkskundig Woordenboek is zoo lang niet bruikbaar. Een tijdvak van tien jaren zouden wij reeds te lang vinden. Men sla het ‘Register van Verwijzingen, Verbeteringen en Bijvoegsels’ maar op, en zie hoe veel nieuwe Graafschappen en Steden in de Noord-Amerikaansche Unie daar vermeld staàn. Dan bedenke men, hoe

[p. 801]

menige belangrijke stad of vlek het hoofd in het laatste tiental jaren heeft opgestoken in de Britsche Koloniën, langs de Zuidkust van Nieuw-Holland; en men herinnere zich hoe binnen dat tijdvak twee republieken van Nederlandsche afstammelingen in Zuid-Afrika tot een gevestigd bestaan zijn gekomen - dit kan elk overtuigen dat een Aardrijkskundig Woordenboek hetwelk tien jaren geleden aan de eischen der wetenschap voldeed, thans reeds in vele opzigten te kort schiet. Wij raden uit dien hoofde den Heer kramers aan om zich, door bestendige aanvulling van een exemplaar van zijn Woordenboek, op de hoogte te houden van de dagelijksche veranderingen; ten einde van tijd tot tijd het tegenwoordige werk door middel van een bijvoegsel er mede aan te vullen, en tot een nieuwen completen druk gereed te zijn, zoodra en zoo dikwerf zich de behoefte aan eene nieuwe uitgave zal doen gevoelen. Hij behoude daartoe nog lang lust en krachten!