Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

[p. 749]

Handboek der Nieuwe Geschiedenis van W. Pütz.Vertaald en bewerkt door Dr. E. Mehleren Dr. J. van Gigch.Eerste Gedeelte. Te Gorinchem, bij J. Noorduyn en Zoon. 1855. In gr. 8vo. 279 bl. ƒ 2-65.

Wij kunnen niet zeggen met bewerkingen van eens anders lettervruchten ingenomen te zijn. Vindt men op een buitenlandsch boek te veel aan te merken, men late het onvertaald, of sla zelf de handen aan het werk om iets beters te leveren. Acht men het, integendeel, de overzetting waard, men geve het in zijn geheel, en wijze in aanteekeningen aan waar men van den Schrijver verschilt. Maar aan een ander uitspraken in den mond te leggen die de zijne niet zijn, zijne eigen denkbeelden onder eens anders naam te laten uitgaan, dit kunnen wij niet goedkeuren.

Bovendien ontbreekt het hier aan iedere aanwijzing waaruit wij ontdekken kunnen wat aan den Schrijver, en wat aan de Vertalers en Bewerkers behoort; terwijl het ons mede onbegrijpelijk is, hoe de laatsten, waar het ons Land geldt, de blijkbare misstellingen van pütz niet verbeterd hebben. Zoo laat hij den Landvoogd requesens sterven toen, na de mislukte vredesonderhandelingen, de oorlog juist zou beginnen. Maar die oorlog was bij zijn dood in vollen gang, en had door den overtogt der Spanjaarden naar Schouwen een voor hen gunstigen keer genomen. Niet minder is het daarop volgende: ‘thans vereenigde zich ook Zeeland met Holland, en erkende willem van Oranje als stadhouder’, in strijd met de Geschiedenis, die ons leert dat het grootste gedeelte van Zeeland zich, op voorgang van Vlissingen, reeds lang te voren aan de zijde van Holland onder den Prins van Oranje geschaard had. Ook de misstellingen, waarbij: aan den Graaf van Leicester slechts één jaar verblijfs hier te Lande wordt toegekend (bl. 72); de gunstige wending van den oorlog onder maurits alleen in den ondergang der Armada wordt gezocht, en die oorlog gezegd wordt na het twaalfjarig Bestand zich ook over Oost-Indië uitgestrekt te hebben (bl. 73), hadden teregtwijzing verdiend. De opgave van bl. 60 verschilt van die op bl. 64. Volgens deze heeft karel V de Bourgondische erfenis met vijf Provinciën: Utrecht,

[p. 750]

Overijssel, Friesland, Groningen, en Drenthe, maar volgens gene slechts met drie: Utrecht, Overijssel, en Groningen, vermeerderd. Het eerste is waarheid.

De vertaling is vloeijende en goed Hollandsch, met enkele uitzonderingen: de op bl. 89 voorkomende zinsnede: over de wijze, op welke hij (richelieu) later tot dien almagtigen invloed in Frankrijk geraakte, berigt hij-zelf in zijne ‘Mémoires’; bl. 94: continent, voor: vasteland; bl. 127: de Beijeren, voor: de Beijerschen, en bl. 146: Dunkerken, voor: Duinkerken. Op bl. 152 staat: dat lodewijk XIV in 1672, bijna zonder tegenstand te ontmoeten, Gelder, Utrecht, en Overijssel bemagtigde.

Het werk-zelf is eene uitbreiding van de mede door de Heeren mehler en van gigch in onze taal overgebragte en bewerkte Schets van den Schrijver. Het heeft dezelfde verdeeling in drie tijdvakken, waarvan het eerste: van de ontdekking van Amerika tot aan den Westfaalschen Vrede, en het tweede: van den Westfaalschen Vrede tot aan de Fransche Revolutie, in dit Deel geleverd worden. Alleen Europa en het door de Europeanen verrigte, met uitzondering van de Vereenigde Staten van Noord-Amerika, worden behandeld. Het Handboek, dat uit de beste, inzonderheid Duitsche bronnen, geput is, bevat veel voortreffelijks, en geeft de hoofdzaken der Geschiedenis beknopt en duidelijk op; terwijl korte aanteekeningen, aan den voet der bladzijden, omtrent het leven en de daden van beroemde of beruchte personen, en geslachtlijsten van de voornaamste Vorstelijke Huizen (die van Oranje wordt gemist) de lezing veraangenamen, en het regt verstand der gebeurtenissen bevorderen. Ook óns Land wordt, in betrekking tot het in het laatst der zestiende, en in de zeventiende eeuw voorgevallene, niet vergeten, hoewel het gegeven verslag, blijkens het bovengemelde, niet overal naauwkeurig is. Maar in het van de achttiende eeuw gezegde komt Nederland niet dan zijdelings voor. Wij zouden gewenscht hebben dat de Vertalers dit, althans ten opzigte van het werkzaam aandeel en den verworven roem van ons volk in den Spaanschen Successie-oorlog, hadden verholpen.

Behoudens de gemaakte aanmerkingen, gelooven wij dat dit Handboek door hen die een goed Overzigt der Nieuwe Geschiedenis verlangen, met vrucht kan gebruikt worden. Papier

[p. 751]

en druk verdienen allen lof. Ook de correctie is goed. Doch in de inhoudsopgave staat verkeerd onder § 1, a.: volksverhuizing, in plaats van: Kerkhervorming; op bl. 22: frederik VIII, voor: hendrik VIII; bl. 70: wagenaar III, voor: wagenaar VI; en bl. 100: hendrik VI, voor: hendrik IV.