Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Leiddraad tot de Algemeene Geschiedenis van het Vaderland, van den vroegsten tijd tot op onze dagen, door Prof. l.g. visscher. Derde Deel, Eerste Stuk. Te Utrecht, bij Kemink en Zoon. 1855. In kl. 8vo. 234 bl. ƒ 1-:

Een leiddraad tot de Geschiedenis is niet de Geschiedeniszelve, zoo als zij bestaat in eene zamenhangende en naauwkeurige beschrijving der gebeurtenissen, en van de lotgevallen en bedrijven der personen die er eene rol in speelden, gepaard met een oordeelkundig onderzoek en ontvouwing van oorzaken en beginselen, van het verband waarin de voorvallen tot elkander staan, en van de goede of kwade gevolgen die zij hebben. Van den anderen kant moet hij meer zijn dan eene schets, die ons slechts een overzigt en algemeen denkbeeld van het gebeurde verschaft. Een leiddraad der Geschiedenis - het woord duidt het aan - moet ons leiden toe de kennis en vruchtbare beoefening der Geschiedenis, met afsnijding van hetgeen in grootere werken te huis behoort, en dat, hoe belangrijk ook op zich-zelve en in eene volledige Geschiedenis niet kunnende gemist worden, tot de kennis en het regt verstand der hoofdgebeurtenissen in geene betrekking staat, of dat alleen eene herhaling is van dezelfde verschijnselen.

Aan deze vereischten voldoet, onzes inziens, dit werk van den Heer visscher. Hij levert ons geen uittreksel uit de Algemeene Geschiedenis van ons Land, noch een dor en vervelend verhaal van zaken; maar hij plaatst ons op zulk een standpunt, vermeldt die gebeurtenissen, en geeft ons van de optredende personen in hunne bedoelingen en handelingen zulk een verslag, dat wij een regt inzien van het voorgevallene verkrijgen en op de hoogte gebragt worden tot het dieper navorschen der Geschiedenis.

Dit Eerste Stuk van het Derde Deel loopt van den dood van willem III in 1702, tot den val der Republiek en de

[p. 746]

verheffing van lodewijk napoleon tot Koning van Holland in 1806: een tijdvak, waarin de glansrijk gevoerde, doch door Engelands afval ongelukkig ten einde gebragte Successie-oorlog door een staat van zwakheid en ontmoediging achtervolgd werd, die het Gemeenebest van den rang dien het sinds het bestuur van den Raadpensionaris de wit had ingenomen, deed afdalen, en van deelneming aan buitenlandsche oorlogen, zoo veel doenlijk, verwijderd hield, om bepaaldelijk aan vermindering van den grooten schuldenlast, en aan de bevordering van de belangen van handel en zeevaart te denken; waarbij echter de land- en zeemagt deerlijk verwaarloosd werden. Was deze eeuw, wat de betrekking met andere landen betreft, minder onrustig dan de vorige, de inwendige verdeeldheden hielden niet op. Eerst bij den dood van willem III, en later bij den inval der Franschen in 1747, uitgebroken, bleef het vuur, na het ontijdig afsterven van willem IV, onder de assche smeulen, om bij den Engelschen oorlog in 1781 in lichterlaaije vlam uit te breken en ten laatste het gebouw der Republiek te sloopen. Aan deze woelingen, aan de omkeeringen en veranderingen ten goede of ten kwade, die zij te weeg bragten, is een groot deel van dit stuk gewijd. Ook de volkplantingen in Oost- en West-Indië met de belangen van handel en nijverheid worden besproken, de Kerkelijke aangelegenheden niet vergeten, en op den toestand waarin kunsten en wetenschappen verkeerden, wordt een oog geslagen. Beknopt worden de krijgsbedrijven behandeld, en wat in naburige landen voorviel vermeld in zoo ver het op ons Land betrekking had, waarbij de Belgische onlusten, die, wat de oorzaken aangaat, met de onze in volslagen contrast stonden, breedvoerig genoeg beschreven worden.

De Schrijver verbergt zijne gevoelens niet. Evenwel, ofschoon hij zijne partij kiest, en vrijmoedig personen en zaken beoordeelt, ontbreekt het hem niet aan onpartijdigheid, die ook aan tegenstanders regt doet wedervaren, het goede dat zij hadden of veroorzaakten erkent, en die van den anderen kant niet blind is voor de gebreken van vrienden. Zoo velt hij over de worsteling tusschen de nieuwe en oude plooi in den aanvang der achttiende eeuw dit oordeel: ‘behoudens eenige weinige uitzonderingen, was de eene partij niet veel beter en opregter dan de andere. Want hetgeen de nieuwen zochten

[p. 747]

onder de leus van het anti-stadhouderschap, dat verlangden de ouden onder het vaandel van den Prins’. Met heinsius is de ingenomenheid niet groot; maar de bekwaamheid van buys en van der dussen, en hunne eerlijkheid en goede trouw bij de onderhandeling te Geertruidenberg, die bij het gedrag der Engelschen op het Congres te Utrecht zoo gunstig afstaken, worden erkend; en de gehate en gelasterde Raadpensionaris gilles van den op hem geworpen blaam gezuiverd. Deels aan de goedaardigheid van willem IV, maar ook deels aan gebrek aan geschikt personeel onder de andere partij, wordt het aanblijven van de meeste oude Regenten na de omwenteling van 1747 toegeschreven. De Hoogleeraar ziet het goede door de revolutie van 1795 aangebragt niet voorbij, maar haalt overigens de tegenstanders van oranje scherp door. Zijne voorstelling van de dwaasheden en ijdele verwachtingen van dien opgewonden tijd doet glimlagchen. Nogtans hadden wij een deftiger en ernstiger schrijftoon gewenscht, en zouden bepaaldelijk de perioden over de gunst des Hemels en de verhooring der gebeden (op bl. 182 en 183) hebben willen missen.

Ten slotte geven wij den Schrijver in overweging: of van de Voetianen in tegenstelling van de Coccejanen kan gezegd worden dat zij voor de Formulieren gezind waren (bl. 35), want de laatsten ijverden er niet minder voor; - en of er door eene algemeene Synode meer eenheid zou verkregen zijn (bl. 36), daar zulk een maatregel, bij de stemming der gemoederen, hoogst waarschijnlijk de verdeeldheid zou bevorderd en eene volslagen scheuring te weeg gebragt hebben. Op bl. 63 staat: dat de Keizerlijken bij Raucoux niet minder dan de Hollanders geleden hadden. Volgens bosscha: ‘Neêrlands Heldendaden te Land’, D. II, bl. 601, met wien bilderdijk: ‘Geschiedenis des Vaderlands’, D. XI, bl. 108, overeenkomt, kwam al de last op de laatsten onder waldeck neder, en hield karel van Lotharingen de eersten buiten gevecht.