Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Geschiedenis van den Nederlandschen Handel, door E.W. de Rooy,Adjunct-Commies bij het Departement van Financiën. Eerste Gedeelte. Te Amsterdam, bij L.F.J. Hassels. 1854. In kl. 8vo. 246 bl. ƒ 2-:

Wij achten het geene ligte taak eene Geschiedenis van den Nederlandschen Handel te leveren. Evenwel er was daar dringend behoefte aan, dewijl in de Geschiedenissen van Nederland, zelfs in die welke gedurende de laatst verloopen veertig jaren zijn verschenen, aan den Handel niet zoo veel plaats is ingeruimd als het onderwerp verdient. Wie dus het besluit nam om deze behoefte af te wenden, heeft eene verdienstelijke taak aanvaard; vooral wanneer het aan zijn werk blijkt, dat hij om haar wèl te vervullen, zich door grondige studie heeft voorbereid en bekwaamd. Laten wij zien of dat ook het geval is met den Schrijver van het werk dat wij aankondigen.

De Heer de rooy geeft geene Voorrede om den lezer in zijne behandeling in te leiden, of dien te wijzen op het standpunt waarop hij zich geplaatst heeft. Daar wij ook den inhoud niet vinden opgegeven, kunnen wij niet anders doen dan met de Inleiding aanvangen, die 31 bladzijden beslaat. De S. heeft daarin getracht een overzigt van zijn werk te geven; maar het komt ons voor dat dit niet zeer volkomen is, en den lezer tot de opmerking moet brengen, dat hij zijn onderderwerp niet geheel in zijne magt heeft, of dat hem dit niet helder genoeg voor den geest staat. Op bl. 8 wordt gezegd: dat de natiën die een land bewonen waarvan de bodem door onvruchtbaarheid, of uit andere oorzaken, niet in genoegzame mate voorziet in het onderhoud zijner bewoners, zich op de beoefening der scheepvaart en van den handel moeten toeleggen. -

[p. 741]

Na daarop Phoenicië, Carthago en andere Staten ten voorbeelde te hebben aangehaald, vervolgt de Schrijver: ‘het verschijnsel van grootheid door handel openbaart zich nog meer in het oog vallend in latere tijden’. Wij voor ons kunnen daar nog geen bewijs in vinden van het beweren: ‘dat de onvruchtbaarheid van den bodem de natiën tot scheepvaart en handel brengt.’ Portugal wordt nu het eerst vermeld; doch wij twijfelen of in de vijftiende eeuw de bloei, en in de zestiende eeuw het verval van scheepvaart en handel in dat Rijk wel gevolgen zijn geweest van de onvruchtbaarheid en daarna van vruchtbaarheid van den bodem. Wij zouden eer gelooven dat de scheepvaart en handel in Portugal tot ontvolking, en daardoor tot achteruitgang van landbouw en welvaart geleid hebben. Na Portugal wordt Engeland genoemd; maar ook hier gaat de toepassing mank. Er is wel geen twijfel aan of de scheepvaart heeft er zich, inzonderheid sedert den aanvang der zeventiende eeuw, veelzijdig uitgebreid; doch van toen af heeft zich ook de nijverheid ontwikkeld, en de landbouw heeft dien aandrang gevolgd. Men kan derhalve met meer regt zeggen dat scheepvaart, handel, nijverheid en landbouw in Engeland tot eene verbazende ontwikkeling zijn gekomen, en als ware het hand aan hand gaan. - Van de Noordsche Rijken wordt daarop gezegd: dat de vloten van de eertijds woeste bewoners van Europa's Noord-Westen ook in de vroegere Geschiedenis van Nederland eene groote beruchtheid hebben gekregen; en in de volgende zinsnede: dat Venetië in de Middeleeuwen zijn bloei geheel verschuldigd was aan eene uitmuntende en gunstige ligging voor den handel. Maar welke volg-orde is er in die beschouwing? En in welke rangschikking komen hier de stoute zeetogten voor der Noormannen, door welke de Middellandsche Zee met schrik werd vervuld tot aan hunne vestiging op Sardinië? Moest hier ook niet de uitgebreide handel en de worsteling tusschen Genua en die naburige stad, welke Livorno tot hare haven had, zijn vermeld, en hoe Genua, na over deze te hebben gezegevierd, zijne handelswegen naar het Oosten uitbreidde, tot het eindelijk bezweek door de steeds magtiger wordende mededingster, die Koningin der Adriatische Zee? Venetië's handelsgrootheid taande en verkwijnde ten gevolge van de ontdekkingen door Spanje en Portugal, en door de nieuwe Zeewegen, gevonden door de

[p. 742]

eene mogendheid langs de Kaap de Goede Hoop, door de andere door de Straat van Magellaan. - Waar is hier de vermelding van dat alles; en hoe zou men in die gebeurtenissen een bewijs vinden voor de gegrondheid van het gemelde beweren?

Op bl. 15 zegt de S.: ‘De invloed der kruistogten, met betrekking tot den handel, was voor Nederland niet terstond van dat gewigt als voor de Zuidelijke Staten van Europa’; maar hier schijnt hij zich onbedacht vergenoegd te hebben met anderen, door hem aangehaald, na te spreken. Men denke slechts hoe Vlamingen, Hollanders en Vriezen te scheep naar het Heilige Land zijn getogen; hoe langs dien weg vele takken van nijverheid zich hebben uitgebreid, en hoe, ten slotte, het Keizerschap der Vlaamsche Graven te Constantinopel den invloed van het Oosten op Nederland heeft bestendigd.

Na (op bl. 22) gezegd te hebben dat ‘de lotgevallen van ieder volk een keerpunt aanbieden’, en dat er, nadat eenmaal het toppunt van ontwikkeling is bereikt, teruggang van grootheid en magt is waar te nemen, laat de S. volgen: ‘Het zou ons te ver leiden, al de redenen van het wegkwijnen des Nederlandschen handels in hare bijzonderheden te willen mededeelen; slechts enkele en wel de voornaamste zullen wij vermelden. De oorzaken, die tot dat verval medewerkten, kunnen gevoegelijk gebragt worden onder twee hoofddeelen: de aangroei [liever: aanwas] des handels en der scheepvaart in andere landen, en de toeneming der belastingen, ten gevolge van gedurige oorlogen in de laatste jaren der Republiek.’ - Wie den S. tot hiertoe gevolgd is, zal terstond bespeuren dat het eerste punt niet strookt met het beweren waarvan wij zoo straks gesproken hebben. Het is echter waarheid, dat de ontwikkeling van scheepvaart en handel, in Engeland ten gevolge der maatregelen van cromwel, in Frankrijk ten gevolge der pogingen van colbert, den Nederlandschen handel hebben benadeeld. Desniettemin had Nederland zich op eene aanzienlijke hoogte van handels-ontwikkeling kunnen handhaven, zoo niet eene schadelijke zelfzucht, steeds toenemende weelde en zucht tot gemak, en het verkeerde denkbeeld, dat de andere natiën den Nederlandschen handelaar als factoor of tusschenpersoon niet konden missen, de natie ten aanzien van hare ware belangen hadden verblind.

[p. 743]

De Schrijver levert bewijzen van eene vrij uitgebreide belezenheid omtrent het onderwerp; doch wij zouden hem hebben aangeraden om, behalve luzac, montesquieu en heeren, vooral ook te raadplegen, alvorens hij zich aan zijnen arbeid had gezet: ‘Les Intérêts des Nations de l'Europe, dévéloppés rélativement au Commerce’, Leide, 1766; ‘Le Commerce de la Hollande’, Amst., 1768; ‘La Richesse de la Hollande’, Londres, 1778, en ‘Koophandel van Amsterdam’. Daarmede behoorde dan het toetsen van de in die werken voorkomende redeneringen aan de opgezamelde facta gepaard te gaan, en wij verbeelden ons dat de slotsommen door den Schrijver in zijne Inleiding aangeboden, alsdan meermalen van anderen aard zouden zijn geweest, dan wij ze nu hebben gevonden.

Wij zullen op de behandeling der Geschiedenis van den Nederlandschen Handel in dit Eerste Gedeelte tot ‘de ontdekking van Amerika en het vinden van den zeeweg naar Indië’ terugkomen zoodra wij het Tweede Gedeelte ter beschouwing voor ons hebben. Voorloopig echter kunnen wij de getuigenis afleggen: dat de lezer er een rijkdom van facta zal aantreffen.