Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Geschiedenis der Roomsche Kerk. Tweede Deel, 4^e, 5^e en 6^e Aflevering. Te Dordrecht, bij H.R. van Elk. 1854 en 1855. In roijaal 8vo., met platen; per Aflevering, bij inteek., ƒ :-65.

Na de opkomst, uitbreiding en onderdrukking der Waldenzen en andere van Rome afwijkende partijen vermeld te hebben, werpt de Schrijver het oog op de bedel-orden der Dominikanen en Franciskanen, door de Pausen ingesteld om tot tegenwigt aan de Waldenzen te strekken, wier eenvoudige en strenge levenswijze de luije en wèlgemeste monniken in groote verachting gebragt had. Aan dit doel beantwoordden de nieuw gestichte orden, terwijl die van St. dominicus zich door dweepzieken ijver in het vervolgen der ketters berucht maakte. Van de aan krankzinnigheid grenzende dwaasheden door hem en St. franciscus begaan, van de veeltijds belagchelijke mirakelen hun toegeschreven, en van den invloed dien zij op hunne bijgeloovige tijdgenooten uitoefenden, ontvangen wij hier een goed verslag.

Hoe hoog de Pauselijke magt gestegen was, zag men op het vierde Concilie van Lateraan, in 1215 gehouden, waar het gebied van raimond VI, den beschermer der Albigenzen, aan den Graaf van Montfoort, hunnen verdelger geschonken, de uitroeijing der ketters aan alle Vorsten, op straffe van excommunicatie en afzetting, opgelegd, de leer der transsubstantiatie als een geloofs-artikel vastgesteld, en de oorbiecht als eene algemeene verpligting voorgeschreven werd. De transsubstantiatie-leer werd spoedig door de aanbidding der hostie

[p. 729]

en door het Feest van het Heilig Sacrament, of van het ligchaam van christus gevolgd; terwijl de oorbiecht tot ongeregeldheden aanleiding gaf, waaromtrent de Schrijver de ergerlijke voorvallen die in 1560 te Sevilië in Spanje aan het licht kwamen, mededeelt. Evenwel in de twisten van frederik II met den Roomschen Stoel, en in de partijen der Guelphen en Gibellijnen bleek het, dat nog niet allen voor de Pauselijke magt bukten; en de worsteling van bonifacius VIII met filips den Schoone maakte het zigtbaar dat Rome's heerschappij ook haar deel had aan de vergankelijkheid van al het ondermaansche.

Door dezen Paus werd het Jubelfeest der Roomsche Kerk ingesteld, en door meer dan 200,000 pelgrims gevierd; terwijl onder clemens VI, die het op ieder vijftigste jaar bepaalde - later is het op elk vijf-en-twintigste gebragt - Rome van Kersmis tot Pinksteren door drie millioen bedevaartgangers bezocht werd. Welke ontzaggelijke sommen die feesten in de Pauselijke schatkist deden vloeijen, kan men eenigzins berekenen uit de ontvangst op eerstgenoemd feest van 50,000 goudgulden, alleen in koperen munt, dus van de arme pelgrims.

Het zesde Boek draagt ten opschrift: ‘Het Pausdom op een waggelenden troon’, en loopt van den dood van bonifacius VIII, 1303, tot het begin van het Concilie van Trente, 1545. De strijd van bonifacius VIII met Frankrijks Koning, die door de drie standen van zijn Rijk ondersteund werd, was ten nadeele van den Paus uitgevallen, en had aan den Roomschen Stoel een krak gegeven, die door het verblijf van zijne opvolgers te Avignon en de groote Westersche scheuring toenam. Het blind geloof aan de onfeilbaarheid der zoogenaamde heilige Vaders die elk zijnen aanhang hadden, en beurtelings elkander verdoemden, ging bij velen verloren. Vruchteloos zocht het Concilie van Pisa in 1409 de verwarring te doen ophouden: de aanstelling van een derden Paus maakte ze nog grooter; tot dat in 1414 door de Kerkvergadering te Constans bijeengekomen, aan de scheuring een einde gemaakt werd. Maar met het herstel van de eenheid des Pauselijken gezags keerde de eerbied voor dat gezag niet terug. De halve maatregelen der Conciliën tot hervorming der Kerk in hoofd en leden leverden wel weinig vrucht op; maar elders vertoonde zich het morgenrood van een beteren dag. Wicklef in Engeland,

[p. 730]

huss en hiëronymus van praag in Bohemen bestreden de heerschende misbruiken en vonden, hoe ook wederstaan, bij velen gehoor. Van de koenheid des eersten in zijn verzet tegen de Pauselijke dwingelandij, in zijnen strijd met de bedelmonniken, in zijne verwerping van de transsubstantiatie, van de aflaten, en andere dwalingen, vooral in zijne overbrenging der Heilige Schrift in de volkstaal, wordt hier een beknopt, maar der lezing waardig overzigt gegeven. Niet minder belangrijk is het daarop volgende over huss, die, wel voor een grooter gedeelte dan wicklef, de kenmerkende leerstukken der Roomsche Kerk bleef aankleven, maar in de erkentenis der gewijde Schriften als het eenig onfaalbaar gezag in zaken des geloofs, en in het bestrijden van de verdorvenheden zijner eeuw met hem instemde. Van zijne gevangenneming te Constans, met schending van het Keizerlijk vrijgeleide tot gaan en keeren, van zijne veroordeeling, en zijne standvastigheid te midden der vlammen, en van de trouw van hiëronymus die, om zijnen vriend te sterken, naar Constans snelde, maar in weerwil van de krachtigste verdediging zijn lot niet kon ontgaan, en als huss den marteldood stierf, na vooraf in den kerker de wreedste kwellingen geleden te hebben, wordt ons hier naar waarheid een tafereel opgehangen, dat ons de uitersten vertoont, waartoe godsdiensthaat, door beleedigde heerschen hebzucht gescherpt, den mensch drijft.

De bij deze Afleveringen gevoegde platen stellen voor: de opheffing en aanbidding der hostie; wicklef op zijn krankbed de bedelmonniken afwijzende; de teenkussing van het lijk des Pausen; en de verbranding van johannes huss.