Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Het voornaamste uit de Geschiedenis van Gelderland aan jongelieden verhaald, door P. Nijhoff.Eerste Stukje. Te Arnhem, bij Is. An. Nijhoff en Zoon. 1855. In kl. 8vo. 176 bl. ƒ :-60.

Meer dan voorheen heeft men in onze dagen werk beginnen te maken van het opsporen en onderzoeken van oude gedenkstukken, die op de Geschiedenis van de bijzondere Provinciën van ons Land, en van onderscheidene steden, betrekking hebben. De belangrijke resultaten, daarvan aan het licht gekomen, waren, uit den aard der zaak, voor hen die zich met het onderzoek der Geschiedenis bezig houden, doch minder voor het publiek geschikt. Maar ook dit mag, nadat zoo veel duisters opgeklaard en zoo menige leemte aangevuld is, van 't voornaamste van het in vroegere en latere tijden voorgevallene niet langer onkundig gelaten worden. Tot bereiking van dit doel ziet ook dit werkje het licht, en wij verheugen ons dat eene bekwame hand die taak heeft op zich genomen.

Het is ingerigt voor jongelieden, en voor hen uitnemend geschikt, maar het mag ook wel door volwassenen gelezen worden, en verdient de aandacht niet alleen van Gelderlands bewoners, maar ook van die van andere Gewesten, uit welke er zoo velen zich gedurende de zomermaanden in Gelderlands schoone dreven komen verlustigen, of er hunne buitenverblijven hebben, en die hier in een aanschouwelijk tafereel bekend gemaakt worden met het merkwaardige dat vroeger op dien grond is voorgevallen.

[p. 713]

Na eene korte beschouwing van de vroegste aardrijkskundige gesteldheid, en van de veranderingen die de bodem ondergaan heeft, komt de Schrijver (met voorbijgang van de oude Friezen en Batavieren, en van het gebeurde onder civilis, dat, tot de algemeene Geschiedenis des Vaderlands behoorende, als bekend mag verondersteld worden) tot de dagen van de invoering des Christendoms, en werpt een blik op de eeredienst onzer Heidensche Voorvaders, hunne onkunde, bijgeloof en woestheid, die aan de verkondiging van het Evangelie langdurige hinderpalen in den weg stelden; tot dat, onder de bescherming der Frankische Vorsten, de Zendelingen, met name werenfried, de Apostel van Gelderland, gelukkiger slaagden. Hierop worden de Sagen van den draak van Pont, van wiens laatste geluid de naam Gelre zou afkomstig zijn, en van den Zwanenridder medegedeeld.

Aan het hoofd van hetgeen met zekerheid van de Geldersche Geschiedenis te zeggen is, staat het tooneel van misdrijven en gruwelen, en te gelijk van 's Hemels vergeldende regtvaardigheid, in adela en balderik. ‘Men zegt’ - was de taal van den laatsten, toen hij uit zijn slot te Renkum het oog sloeg op de omliggende landstreek, door het uit den weg ruimen van hunne tegenstanders en door sluipmoord van hunne naaste betrekkingen verkregen - ‘dat God almagtig is: maar hoe zou Hij mij nu van al die rijke goederen kunnen berooven? Het is onmogelijk van zulk eene hoogte van geluk neder te storten.’ Die uitdaging bleef niet onbeantwoord: in armoede, verlatenheid en schande eindigde de rampzalige zijn misdadig leven. Ook de volgende Geschiedenis van Gelderland levert maar al te veel bewijzen op van ruwheid en woestheid in de gedurig vernieuwde strijden met naburige landen, en de bloedige inlandsche veeten, vooral in de twisten tusschen de Hekerens en Bronkhorsten, die hier met niet minder hevigheid woedden dan de Hoekschen en Kabbeljaauwschen in Holland, en de Schieringers en Vetkoopers in Friesland, waardoor het gansche Gewest met roof, brand en moord vervuld werd, en waaruit men zien kan: wat de door sommigen zoo hoog geroemde Middeleeuwen waren.

Maar ook op liefelijker tooneelen mag het oog rusten: op den voortgang der beschaving, in de uitbreiding en bevordering

[p. 714]

van landbouw, handel, en nijverheid; de regeling van het dijkwezen, en de vrijwording der lijf-eigenen; alsmede op daden van moed en trouw, waarvan Vorsten en Edelen proeven leverden. Ook in die donkere dagen van onkunde en bederf ontbrak het niet aan voorbeelden van geloof en godsvrucht, die ons de gezegende kracht welke zelfs een misvormd Christendom vermag uit te oefenen, verkondigen. Met welgevallen beschouwen wij den vromen bernulph, tot belooning van zijne wijsheid en deugd Bisschop van Utrecht geworden, en eene katharina van beijeren, wier liefderijk en zachtmoedig karakter zich in haar leven, en ook door edele bestellingen bij haren dood openbaarde.

Wij vertrouwen dat het wèl geschreven en nette boekje den jongelieden een aangenaam en tevens een nuttig onderhoud zal verschaffen, en zien met verlangen het tweede en laatste Stukje te gemoet.