Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Vóór Zestig Jaren. Een Drenthsch Verhaal, door J. van der Veen, A.z.Te Sneek, bij van Druten en Bleeker. 1855. In gr. 8vo. VI en 392 bl. ƒ 3-90.

De Heer van der veen heeft zich voorgesteld ons de zeden, gebruiken en gewoonten die vóór zestig jaren in het oude landschap Drenthe in zwang waren, te doen kennen, en daartoe verhaalt hij de levenswijze en lotgevallen van toenmalige bewoners van dat gewest. Zoo maken wij kennis met eenige landlieden, den dominé, den schoolmeester en eene aanzienlijke familie die Santhorst bewoont. De hoofdpersoon, willem alfing, is een jongeling, die, in een onbewaakt oogenblik, de geliefde van zijn hart in het ongeluk stort, en door zijn oom, wiens erfgenaam hij is, gedwongen wordt om de vrucht van zijnen misstap te verloochenen. Zijn slagtoffer, wemeltien brinkmeijer, draagt de gevolgen van haar ongeluk met Christelijke gelatenheid. Hare moeder vervolgt geregtelijk den verleider en leugenaar; maar hij ontkomt het gevaar eenen meineed bij zijne misdaad te moeten voegen. Er is echter eene andere vierschaar, waar geene eeden baten: zijn geweten voert tegen hem een ander langdurig proces; want hij had wemeltien lief, en zou gaarne met haar gehuwd zijn, als niet de geldduivel hem in zijn net had verstrikt. Op aandrang van zijn oom, treedt hij in den echt met eene andere, en hoezeer hem eene brave vrouw is ten deel gevallen, toch blijft hij rampzalig, en wordt de oorzaak van 't verdriet der zijnen, tot hij die allen verliest en nu met zijne wroeging en zelfverachting alleen staat.

Nadat hare moeder van verdriet gestorven is, wordt wemeltien met haar kind eerst opgenomen door eenen bloedverwant, doch daarna door een aanzienlijk man in Zuid-Hol-

[p. 711]

land, alwaar zij ook met een wèlgestelden meester timmerman in het huwelijk treedt. Haar zoon groeit voorspoedig op; hij wordt plattelands geneesheer, en de verloofde van de behuwddochter zijner moeder. Maar wemeltien wordt weduwe, en komt weder in aanraking met den boetvaardigen willem alfing. Het kind der zonde wordt nu gewettigd, en de verleider en de verleide hereenigen zich met elkander op den avond huns levens. Langs en over dezen draad des verhaals zijn verscheidene andere draden gespannen, waaraan de woelingen van het zoogenaamde patriotisme en van de fijne oefenaars dier dagen zijn vastgeknoopt.

Nu komt de vraag op: hoe heeft de Schrijver zijne taak vervuld? Wij erkennen dat zijne pen vlug is, doch hare vaardigheid verleidt hem ook nu en dan tot al te groote uitvoerigheid. Niemand zal hem betwisten dat hij 't gewest zijner inwoning goed kent, maar 't verhaal mist evenwel op meer dan ééne plaats de kleur van den tijd. Als men, b.v., den schoolmeester te Zweelo zich onderwijzer hoort noemen, kan men zich moeijelijk een schoolmeester van 1789 voorstellen, die van ouder tot ouder Drenthenaar is. En als de S. den predikant voorstelt in zijne worsteling met de fijnen en oefenaars, aanschouwen wij veeleer een portret uit onze dagen dan uit de vorige eeuw.

Wij gelooven ook dat de Schrijver heeft misgetast in 't uitvoeren van zijne bedoeling, om de ongerijmdheid van 't geloof aan de kracht eener uitgesproken verwensching te doen uitkomen. Vrouw brinkmeijer heeft den verleider van hare dochter, en het kroost dat hij zal verwekken, verwenscht. Hij hecht daaraan, en dat is niet onnatuurlijk. Maar de S. laat hem vader worden van een kind dat blindgeboren is, en van een ander dat wegkwijnt, behekst naar 't volksgevoelen door de huishoudster van zijnen oom. Aldus geeft hij-zelf eene uitkomst aan waarin die verwensching schijnt vervuld te worden, en dat is, zoo wij meenen, de weg niet om het bijgeloof te bestrijden.

Dat herman, zoo heet de zoon, hinder heeft van de onwettigheid zijner geboorte, is niet vreemd; maar toch vinden wij 't ongepast dat hij, terwijl zijne moeder in tranen smelt naast het lijk van haren ontslapen man, reeds denkt aan een huwe-

[p. 712]

lijk van haar met zijnen vader. Dat die echtverbindtenis later tot stand komt, is een nieuw bewijs van het alvermogen der verdichting.

De handeling wordt, zoo als wij gezien hebben, uit Drenthe naar Zuid-Holland overgebragt. Wanneer men nu het werk als Drenthsch verhaal eens vergelijkt met de ‘Drenthsche Verhalen’ van den Eerw. van schaick, dan is dit het verschil, dat men die lezende zich in Drenthe als te huis gevoelt. Dit neemt echter niet weg, dat ook de beschouwingen van den Heer van der veen, over de menschen uit dat gewest, hare waarde hebben.