Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Aanteekeningen op de Zielkunde van den Hoogleeraar t. roorda, door Dr. J. Roos.Derde Stuk. Te Utrecht, bij J.G. Broese. 1854. In 8vo. IV en 92 bl. ƒ :-90.

De reden van de late verschijning van dit Derde Stuk was, dat het immer voortgaand onderzoek der belangrijke onderwerpen die de Zielkunde oplevert, de bewerking gedurig moeijelijker maakte, terwijl de Schrijver ook poogde daaraan een sluitend geheel te geven. De lezer ontvangt hier nu een Verhandeling over de onsterfelijkheid, die echter, volgens Dr. roos, meer is een schema, dan een goed uitgewerkt stuk, en meer de omtrekken dan wel den ganschen inhoud bevat; waarom hij ook later op het onderwerp hoopt terug te komen. In het Eerste Stuk dezer Aanteekeningen waren de punten van behandeling nog geheel op de kritiek der ‘Zielkunde’ gegrond; in het Tweede werden zij meer onafhankelijk met slechts zijdelingsche vermelding van roorda's werk voorgesteld, en hier, in het Derde Stuk, vindt men nu eene geheel zelfstandige ontwikkeling. In een Vierde Stuk dacht de Schrijver eene algemeene kritiek van de Zielkunde des Hoogleeraars te geven, en te ontvouwen wat wij thans van deze wetenschap verwachten kunnen en in hoe ver de Hoogleeraar hieraan beantwoord heeft; doch Dr. roos kwam met den Uitgever overeen om het bij het Derde Stuk te laten, en wij zijn het ook met hem eens, dat de Aanteekeningen anders te uitgebreid konden worden, en dat eene zoodanige kritiek beter in een wetenschappelijk Tijdschrift te huis behoort.

Nu kan men den inhoud der drie Stukken toch ook als een geheel beschouwen, waarin ‘de wijze van wetenschappelijke

[p. 669]

behandeling’ (de methode) der Zielkunde, en het ‘leven’ en de ‘onsterfelijkheid’ de lichtende punten zijn.

Was het uiterst moeijelijk eene voldoende bepaling van het begrip leven te geven, en nog moeijelijker te verklaren wat het leven op zich-zelf is; even zoo bezwaarlijk is het, het bestaan der onsterfelijkheid met wiskundige zekerheid te bewijzen: men kan 't hierin slechts tot eene hooge mate van waarschijnlijkheid brengen, en dit heeft Dr. roos op voldoende wijze gedaan in een uitvoerig betoog, waarvan wij de hoofdpunten zullen opgeven.

Na eene Inleiding gaat hij tot het historisch-genetisch onderzoek over van het begrip onsterfelijkheid. Na de etymologie van dit woord te hebben nagegaan, komt hij tot het eerste zinnelijke begrip van sterven, en toont aan: dat er geen geloof aan de onsterfelijkheid in de eerste perioden des menschdoms bestaan heeft, en dat dit later zich langzamerhand ontwikkelde. De kinderlijk zinnelijke mensch vereenzelvigde zich met de zigtbare wereld, zoodat hij geheel opging in de zinnelijke aanschouwing, en het gevoel van het eigen ik eerst later en langzaam tot ontwikkeling kwam, waardoor hij vooreerst geene behoefte aan het geloof van de onsterfelijkheid gevoelde.

Vervolgens onderzoekt hij hoe het begrip van onsterfelijkheid allengs tot meerdere duidelijkheid kwam; hij beschouwt verder de verschillende denkbeelden omtrent den toestand van de ziel na den dood, zoo als: het schimmenleven, het Elysium, de terugvloeijing tot God, de hemel der Christenen, de trapsgewijze opklimming, de overgang tot andere wereldbollen, de terugtrekking der ziel in eene monade, de leer van het mysticisme, en somt vervolgens de resultaten op die uit dit historisch onderzoek voorvloeijen.

Het tweede deel zijner beschouwing is het wijsgeerig-genetisch onderzoek naar de onsterfelijkheid, waarin eene philosophische bepaling wat onsterfelijkheid is, wordt gegeven: de oplosbaarheid of onoplosbaarheid der ziel, voortvloeijende uit hare éénheid en ondeelbaarheid, of uit hare zamengesteldheid wordt beschouwd, en daarna overwogen: of ons ik voor een resultaat van ons ligchaam, of onze bewerktuiging, dan wel de ziel voor een zamenstel van op zich-zelf staande krachten moet gehouden worden. Eindelijk wordt de ziel als eene

[p. 670]

monade beschouwd, en denkbeelden aangaande de wijze van haar voortbestaan aangegeven.

De zamenvatting der uitkomsten van dit onderzoek komt hierop neder.

1^o.	Dat al ons geloof en weten berust op het gevoel van ons-zelven; waaruit wij de zekerheid hebben van ons eigen zijn en bestaan.
2^o.	Dat dit gevoel van eigen zijn onvereenigbaar is met deelbaarheid en zamengesteldheid.
3^o.	Dat men echter in de gedachte, de ziel vooreerst als een oneindig zamengesteld georganiseerd geheel moet voorstellen.
4^o.	Dat de geregelde voortgang van het onderzoek, als einddoel de éénheid en ondeelbaarheid der ziel, in de verte, maar meer naderend zal voorhouden.
5^o.	Dat de menschelijke ziel eene eenheid is die tot veelheid wordt om tot eenheid terug te keeren, welke terugkeering leven heet.
6^o.	Dat, daar in het heelal alles immer en onafgebroken levend is, het einde van dit leven het begin van een volgend leven zijn moet.
7^o.	Dat dit volgende leven echter een hooger leven moet zijn, omdat de ziel er bij den dood de vatbaarheid voor bezit.
8^o.	Dat er groote reden voor ons bestaat om te gelooven, dat het genoemde moeten zijn, omdat wij er de vatbaarheid voor hebben, eene werkelijkheid is, vermits de wereld-orde dat medebrengt; en om te vertrouwen dat de ziel in eene nieuwe betrekking zal geraken, overeenkomende met de hoogte harer dan bereikte ontwikkeling.
9^o.	Dat echter de bezwaren tegen eene opklimmende geregelde ontwikkeling der wezens nimmer allen zullen worden weggenomen, omdat zij noodzakelijk voortvloeijen uit den immer beperkten toestand van onzen geest, en uit de oneindigheid van datgene wat voor ons weten open ligt, en van 't geen wij gelooven en vermoeden mogen.
10^o.	Dat, dewijl de menschelijke geest volgens zijn innigen aard onvermijdelijk in het Al der Dingen een volkomen harmonisch geheel zoekt, en 't niet mogelijk is dat dit harmonisch geheel ooit op deze wereld volkomen kunne blijken, juist

[p. 671]

	die tegenstrijdigheid op eene hoogere orde van zaken wijst, in welke dit Al op een omvattender geheel moet uitloopen.
11^o.	Dat de onderzoekende mensch, al erkent hij de getuigenis van het inwendig levens- en zelfgevoel als een onwedersprekelijk feit, en al heeft hij het innig geloof, dat de gevolgtrekkingen daaruit meer en meer blijken zullen met de uitkomsten van alle wetenschappelijk onderzoek overeen te stemmen, echter nimmer, of althans niet opzettelijk, de wetenschap naar zijn innig geloof behoort te verwringen, omdat alleen het streven naar waarheid ons vrijmaakt.
12^o.	Dat de tweestrijd die hieruit ontstaat, niet meer een strijd is tusschen geloof en weten, maar tusschen weten uit de innerlijke en weten uit de uitwendige bron onzer kennis, en dat deze strijd meer en meer zal verminderen, door dat het weten uit de innerlijke bron, dat een weten van het wezen is, de psychologie, den sleutel zal geven voor het weten uit de uitwendige bron onzer kennis, dat de verschijning, de phaenomenologie is.

Wij houden de Aanteekeningen van Dr. roos op de Zielkunde van Prof. t. roorda voor eene belangrijke bijdrage tot de kennis der Psychologie. Zij zijn in eenen aangenamen, somtijds wat zeer bloemrijken en aphoristischen stijl geschreven; in het laatste Stuk echter, dat wij thans beschouwden, is de voordragt meer eenvoudig en meer met den wijsgeerig wetenschappelijken aard van het onderwerp overeenkomstig. Voor de bezitters van het werk van roorda zijn dus deze Aanteekeningen onmisbaar, omdat er vele onderwerpen, die dáár slechts werden aangeduid, uitvoeriger in behandeld en van eenen anderen kant beschouwd worden, en ook vele wenken en toespelingen er in worden aangetroffen, die dáár te vergeefs gezocht zouden worden. Hoewel niet alles hier met de vereischte grondigheid is kunnen behandeld worden, geven toch de Aanteekeningen zoo veel stof tot nadenken, dat wij die aan alle beminnaars der wijsgeerige wetenschap, welke voornamelijk den mensch tot onderwerp heeft, ter lezing en overdenking kunnen aanbevelen.

b.