Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Het Vaderland en Oranje. Oud en Nieuw. Hulde aan Z.M. Koning willem III. Door A.D. van Buren Schele.Met vignet. Te Utrecht, bij J.H. Siddré. 1855. In gr. 8vo. 395 bl. ƒ 4-:

De fraaije uitvoering, de veel beteekenende titel, en het sprekend vignet van dit werk: den Stadhouder willem III voorstellende, zoo als hij op de verleidende aanzoeken om de zaak zijner benarde landgenooten te laten varen, dit grootmoedig antwoord gaf: ‘Het Vaderland rekent op mij; ik zal het nimmer aan onregtvaardige bedenkingen opofferen, maar, zoo 't vergaan moet, in de laatste verschansing met hetzelve sneven’, deden 't ons met belangstelling in handen nemen, en wij vonden ons, voor een gedeelte althans, in onze verwachting niet teleurgesteld.

Het boek bevat een levendig tafereel van het gewigtigste en roemrijkste tijdperk in de Geschiedenis van het Nederlandsche volk, toen het met zwakke krachten den strijd tegen Spanje's reuzenmagt aanving; onder het verduren van de zwaarste beproevingen en het brengen van de grootste offers dien strijd voortzette, en van zijne volharding de schoonste vruchten mogt inoogsten. De personen die van de eene en van de andere zijde in deze gebeurtenissen eene rol speelden, worden hier sprekende en handelende ingevoerd. Wij treden de zaal binnen waar lodewijk van nassau, brederode, kuilenburg, en aldegonde zich met anderen verbonden tot wering der Inquisitie; wij hooren oranje, egmond en hoorne hunne ontwerpen bloot leggen, die, bij afkeer van dwingelandij, trouw aan Koning en Land ademen; en nemen aan den anderen kant kennis van de voor de Godsdienstige en

[p. 643]

burgerlijke vrijheid doodelijke beraadslagingen van de Landvoogdes, alva, en hunne medestanders en afhangelingen. Ook van het voorgevallene na den Munsterschen Vrede wordt een overzigt gegeven, en vooral bij het merkwaardige jaar 1672 en het onder willem III gebeurde stil gestaan. - Het werk ademt, nevens liefde en trouw aan Vaderland en oranje, een ernstig Godsdienstigen zin, is blijkbaar onder den indruk der laatste voor 't Protestantisme verontrustende gebeurtenissen geschreven, en ingerigt om belangstelling in de door de Vaderen zoo duur gekochte en ons nagelaten vrijheden op te wekken. Met bijzonder genoegen lazen wij de opgave en verklaring van de gedenkpenningen, die, toen dagbladen en tijdschriften nog ontbraken, geslagen zijn om op den volksgeest te werken, de ontstoken geestdrift gaande te houden; wat vreugde of droefheid veroorzaakte uit te drukken; en op hetgeen men hoopte of duchtte de aandacht te rigten. Eigenaardig is des Schrijvers verklaring van den naam Gueux, die den Edelen door barlaymont gegeven werd, niet, zoo als men gewoonlijk stelt, als een schimpwoord, maar om de Landvoogdes te doen gelooven dat zij van menschen die met onderwerping als bedelaars kwamen smeeken, niets te vreezen had. Niet van grond ontbloot achten wij zijne meening: dat willem III in het geven van het kostbaar feest aan de Staten-Generaal, bij gelegenheid van zijne aanstelling tot Kapitein-Generaal, gepoogd heeft, door het ten toon spreiden van zijn vermogen en liberaliteit, in de achting des volks te rijzen. De toenmalige, door den aangewassen rijkdom hoog gestegen weelde zal men echter niet mogen voorbijzien.

Doch tegenover het goede dat wij in het werk aantreffen, mogen wij niet ontveinzen dat het ons in andere opzigten onbevredigd heeft gelaten. Ten aanzien van de zestiende eeuw is van buren schele alleen met de vroegere Schrijvers te rade gegaan, en volgt gemeenlijk hooft op den voet. Met de later ontsloten bronnen schijnt hij niet bekend te zijn. Van de ijverige navorschingen onzer dagen, waardoor over de personen en voorvallen van dat tijdvak zoo veel licht ontstoken is, zoo veel leemten aangevuld, en misslagen ontdekt en verbeterd zijn, heeft hij zich niet bediend. Wij vinden hier de in hare ongegrondheid kenbaar geworden voorstellingen terug: over granvelle's afkomst; over Breda, als de

[p. 644]

plaats waar het Verbond der Edelen zou ontstaan zijn; over het omkomen van arensberg en adolf van nassau door elkanders hand; over den door alva voorgenomen moord aan de winkeliers te Brussel, die, om den tienden penning niet te betalen, hunne winkels gesloten hielden; en over de aanstelling van maurits tot Stadhouder, om ten tegenwigt aan leycester's gezag te strekken. - Ook aan historische onnaauwkeurigheden ontbreekt het niet. Had de Schrijver zich minder overhaast, hij zou niet (bl. 236) rennenberg Groningen, (bl. 260) leycester Deventer laten innemen; den ondergang der onoverwinnelijke vloot niet aan een storm in het Kanaal toeschrijven (bl. 265); den strijd bij Nieuwpoort geene veertien uren doen duren (bl. 278), noch (bl. 317) jakobus II aan cromwel laten opvolgen. Ook de volgende misstellingen waren ligt te vermijden geweest. Buiten Zeeland, dat door zijne breede stroomen moeijelijk te naderen was (bl. 327), bleef ook Friesland, door den wakkeren van aylva beschermd, in 1672 van het Fransch geweld bevrijd. Niet Dordrecht (bl. 328), maar Veere gaf het sein tot de verheffing van den Prins als Stadhouder. Engeland werd na het sluiten van den Vrede in 1674 geen bondgenoot van ons (bl. 339); want karel II hield zich onzijdig. Napoleon's legermagt was (bl. 386) te Leipzig in sterkte geenszins gelijk aan die der Gealliëerden, welke de zijne meer dan een derde, en op den laatsten dag de helft overtrof. Dat er onder karel V hier duizenden om het geloof zijn omgebragt, rust niet, zoo als bl. 6 gezegd wordt, op het getuigenis van sommige Schrijvers: de zaak is maar al te zeker. Wij lazen ook: dat het licht der Hervorming te Genève door calvijn en beza, en in Zwitserland door zwingli ontstoken werd, als of Genève niet ook tot dat land behoorde.

Het boek is, wat de sierlijkheid der uitvoering betreft, allezins waardig om onder eens Konings oog te verschijnen; maar de correctie had hier en daar beter kunnen zijn. Zoo vonden wij: beca, voor: beza (bl. 6); burgandus, voor: burgundius (bl. 83); dorum, voor: durum (bl. 268); rediif, voor: rediit (bl. 280); holling, voor: halling (bl. 329); pijn en vin, voor: payn en vin (bl. 335), en orli, voor: orbi (bl. 375), terwijl bemerkt, voor: merkt aan (bl. 235), en het telkens terugkeerende échec in een Nederduitsch werk hinderlijk zijn.