Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

[p. 619]

Bonifacius, door E.J. Diest Lorgion,Theol. Doct., en Pred. te Groningen. Te Groningen, bij H.R. Roelfsema. 1855. In kl. 8vo. III en 152 bl. ƒ :-90.

Afkeer van de Godsdienstige hulde door de Kerk van Rome aan hare heiligen toegebragt, had sinds het opkomen der Kerkhervorming ook den naam van bonifacius, eenmaal in Nederland hoog vereerd, op den achtergrond en bij velen in vergetelheid gebragt. Van die eenzijdige beschouwing zijn de Protestanten in onze dagen teruggekomen. Hunne verwerping van menschenvergoding en van beuzelachtige legenden verhindert hen niet langer om de aandacht te vestigen op hen die, naar het licht hun geschonken, zich jegens de zaak van christus verdienstelijk gemaakt hebben; inzonderheid op de geloofspredikers die de blijmaar des heils het eerst aan de volken deden hooren. Willebrord, bonifacius, en hunne medearbeiders zijn in de eere die hun toekomt hersteld. Hunne lotgevallen, werkzaamheden, en de gezegende uitwerking hunner prediking zijn weder voorwerpen van belangstellend onderzoek geworden.

De dood van bonifacius, die, na een rusteloozen levensloop aan de dienst van christus gewijd, op zijnen ouden dag de martelaarskroon verwierf, is op den 5^den Junij l.l., den dag, zoo men meent, waarop hij vóór elf honderd jaren in de nabijheid van Dokkum door de Heidensche Friezen omgebragt werd, in Duitschland, welks Apostel hij te regt heet, door Roomschgezinden en Protestanten beide herdacht geworden; door de eersten met groote praal, door de laatsten op eene eenvoudiger en waardiger wijze. Ook waar bonifacius zijn zendelings-arbeid aangevangen en besloten had, heeft men bij die gelegenheid hem herdacht. In Friesland en Groningerland was zelfs sprake van het oprigten van een gedenkteeken op de plek waar hij zijn leven zoo heldhaftig geëindigd heeft; doch door de wederspraak van anderen is dit achterwege gebleven. Om echter zijn arbeid en verdienste algemeener bekend te maken, had de Predikanten-vereeniging van Groningen, in September des vorigen jaars, eene uitnoodiging tot het opstellen van eene populaire levensbeschrijving van bonifacius aan den Eerw. diest lorgion gerigt, en daaraan hebben wij het bovengenoemde werkje te danken.

[p. 620]

Bonifacius, gesproten uit een aanzienlijk geslacht, even als dat van willebrord, tot de Angelsaksen behoorende, wordt geschetst in zijnen vroeg ontwaakten vromen zin, die hem, tegen den wil van zijnen vader, tot het kloosterleven, en vervolgens, naar het voorbeeld van velen zijner landgenooten, tot het zendelingswerk bewoog. Naar Nederland overgestoken, kon hij aanvankelijk niet slagen. Radboud, de groote vijand der Christenen, had zich van de verwarringen die na den dood van pipijn onder de Franken heerschten, bediend om Utrecht te heroveren, de door willebrord gestichte kerken te verwoesten, en de geloofspredikers te verdrijven. Doch die aanvankelijke mislukking schrikte bonifacius niet af. Twee jaren later onderneemt hij, nu door Pauselijk gezag en dat van den Frankischen Vorst gerugsteund, andermaal den togt, die nu, vermits radboud gestorven was, beter gelukt. Met gunstig gevolg predikt hij het Evangelie onder de Friezen; doch wendt zich weldra naar Duitschland, waar hij in Thuringen, Hessen, en Beijeren vele Heidenen voor christus wint; kerken, scholen en kloosters sticht; opzieners aanstelt; misbruiken te keer gaat, en, tot Aartsbisschop van Mentz verheven, het begonnen werk voortzet, tot dat hij, in gevorderden leeftijd naar Friesland teruggekeerd, zijn ijver voor de zaak des Heeren met zijn leven boet.

Bonifacius was dus meestentijds buiten ons Land werkzaam. Niet aan hem, maar aan willebrord komt de eer toe van de stichting der Nederlandsche Kerk. Doch waar hij verscheen toonde hij zijne bekwaamheid tot de groote taak hem opgedragen. ‘Bij de kracht der bestraffing’ - zegt zijn oudste levensbeschrijver - ‘ontbrak de zachtmoedigheid niet, en de kracht der prediking niet bij de zachtmoedigheid. De zachtheid der liefde matigde den ijver. Aan rijken en magtigen, en aan kinderen en slaven gaf hij een gelijk onderrigt van heilige vermaning, zoodat hij noch de rijken door vleijerij vertroetelde, noch de slaven of kinderen door gestrengheid te veel bezwaarde; maar volgens het voorschrift van den Apostel is hij allen alles geworden, om allen winst aan te brengen.’ (bl. 10). Zijne sermoenen, die de levensbeschrijvers van bonifacius niet ouder de aandacht zijn gekomen, uit de ‘Collectio veterum Scriptorum’ van martene en durand hier medegedeeld, en die een groot gedeelte van dit werkje beslaan,

[p. 621]

getuigen van zijnen vromen zin, van zijne bekwaamheid in leeren en overreden, en over het geheel van zijne verlichte denkwijs. Bij al zijnen eerbied voor zijn geestelijk Opperhoofd, ontziet hij zich niet hem met vrijmoedigheid het verkeerde, dat te Rome en in het bestuur der Kerk plaats greep, onder het oog te brengen. Zijn schrijven aan ethibald, Koning van Mercië, is gekenmerkt door eene vereeniging van levenswijsheid met heiligen ernst in het te keer gaan van 's Vorsten ondeugden; en zijn geheele leven mag eene bestrijding heeten van dwaling en zonde, hier van het Heidendom, dáár van wankelende, afvallige, nog met afgodische gebruiken en zeden ingenomen Christenen. Was bonifacius van het bijgeloof zijner eeuw niet vrij; stelde hij onder anderen grooten prijs op reliquiën, van welke hij eenen goeden voorraad uit Rome medebragt, die hij in de heiligdommen de plaats van de afgodsbeelden deed innemen: opmerkelijk is het, dat wij bij hem het in die dagen gewone geloof aan het doen van wonderen niet aantreffen, en dat hij-zelf geen enkel wonder verrigt heeft. Ook van de vereering der Heiligen en van maria, van de leer van het vagevuur, en van de voldoening aan Gods geregtigheid door het bloed van christus, spreekt hij met geen woord. Daarentegen stelde hij grooten prijs op het gebruik en regt verstand der Heilige Schriften en prees die aan anderen in deze taal aan: ‘Zet alles wat u zou kunnen belemmeren voortaan ter zijde, en oefen u vlijtig in de Heilige Schrift, en zoek daar de Goddelijke wijsheid, die blinkender is dan goud, schooner dan zilver, schitterender dan een karbonkel, helderder dan kristal, kostbaarder dan een topaas. De jongelingen kunnen niets beters zoeken, de grijsaards niets kostelijkers bezitten, dan de kennis der Heilige Schrift, die het vaartuig onzer ziel bestuurt, en het, zonder door gevaarlijke stormen schipbreuk te lijden, naar den zaligen oever van het Paradijs en de eeuwige hemelvreugde der Engelen voert.’ Met die beginselen zou bonifacius zich bezwaarlijk aan den tegenstand door Rome in onze dagen aan de Bijbelverspreiding geboden, hebben aangesloten.

Zulk een man verdient in dankbaar aandenken bewaard te blijven bij de volken die aan zijn onverdroten ijver den schoonsten zegen verschuldigd zijn. In Thuringen werd, ter plaatse

[p. 622]

waar men meent dat de eerste Kerk door hem is gesticht geworden, doch die in het begin dezer eeuw geheel vervallen was, een gedenkteeken opgerigt, bestaande in een grooten kandelaar waaruit drie vlammen opstijgen. De erfmaking van twintig gulden door een armen houthakker gaf tot de vervaardiging van dit gedenkteeken de aanleiding; en de inwijding geschiedde op den 1^sten September 1811 in broederlijke vereeniging door Luthersche, Gereformeerde en Roomsche geestelijken. Wat echter vóór veertig jaren plaats had, zou in onze dagen, bij den herlevenden godsdiensthaat en bij de scherpere tegenstelling van Roomschen en Protestanten, moeijelijk gelukken.

Wij hebben de wèlgeschrevene Biographie met belangstelling en genoegen gelezen; doch geven den geleerden Schrijver in bedenking: of in een werkje voor het volk ingerigt de geheele mededeeling van bonifacius' leerredenen noodig was? Menig stuk van deze vijftien toespraken, dat niet meer dan eene herhaling is van het reeds in andere gezegde, had kunnen achterblijven, en van de twee over het veertigdaagsche vasten ware de mededeeling van een van beide méér dan genoeg. Van den anderen kant hadden wij, om den zegen des Christendoms te meer te doen uitkomen, en onze landgenooten tot waardeering van hunne Christelijke voorregten op te leiden, gewenscht een afzonderlijk Hoofdstuk gewijd te zien aan de afdwalingen, ondeugden en ellenden van het Heidendom, door bonifacius zoo krachtig bestreden. Dat de Schrijver zich met geene kritische onderzoekingen inlaat, moeten wij, met het oog op hen voor wie zijn geschrift bestemd is, goedkeuren; doch liever hadden wij minder stellig hooren uitspreken wat op verre na niet bewezen is, de bepaling: van het sterfjaar en den sterfdag van bonifacius (bl. 1); van den tijd zijner eerste aankomst op onzen bodem, en van het Gewest waar eligius zou vertoefd en op verschillende plaatsen Christelijke bedehuizen gesticht zou hebben (bl. 11).