Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

[p. 579]

Rademacher's Ervaringsgeneesleer. Bewerkt naar de derde Duitsche uitgave, door Dr. A.TH. Winkler,Plaatselijk Geneesheer te Borculo. Twee Deelen. Te Zutphen, bij A.E.C. van Someren. 1853, 1854. bl. 527 en IV en XVI, bl. 327 en XI.

Hoewel het Evangelisch en tevens wetenschappelijk voorschrift: ‘Onderzoekt, of beproeft, alle dingen en behoudt het goede’, op eene ervaringswetenschap, als de Geneeskunde is, bij uitnemendheid mag toegepast worden, zoo is het echter de vraag: of het daarom eenen schrijver geoorloofd zij, bij het zoeken naar waarheid, zijne lezers tot den nacht der Middeleeuwen terug te voeren? Dat dit werkelijk door den Auteur van het bovengenoemde werk geschied is, kan niet ontkend worden, en de vóór weinige jaren overleden Schrijver zou het ons zelf toestemmen, dewijl hij gemeend heeft, zich daarop zelfs te mogen beroemen, zoo als reeds eenigermate blijken kan uit den oorspronkelijken Hoogduitschen titel: Rechtfertigung der von den Gelehrten miskannten, verstandesrechten, Erfahrungsheillehre der alten scheidekünstigen Geheimärtze, und treue Mittheilung der Ergebnisse einer 25 jährigen Erprobung dieser Lehre am Krankenbette. Toen de Schrijver dit werk, eenige jaren geleden, voor het eerst uitgaf, was hij reeds op gevorderden leeftijd, had eene zes-en-veertig-jarige praktijk achter zich, en genoot als geneesheer veel vertrouwen, zoodat de geneeskundige raad des Alten von Goch heinde en ver ingewonnen en op hoogen prijs gesteld werd. Verder verklaart de Schrijver van zich-zelven: dat hij als twijfelaar de Hoogeschool verliet; dat hij van toen af zeer weinig achting voor theoriën had, en eerst met de geneeskundige praktijk is verzoend geworden, nadat hij het voorschrift van paracelsus, om het praktisch handelen niet uit de theorie, maar deze uit de praktijk af te leiden, opvolgende, dienovereenkomstig, zijne behandeling, gedurende de laatst verloopen vijf-en-twintig jaren, had ingerigt. Rademacher is, namelijk, van de leer, dat de therapie als eene zelfstandige ervaringswetenschap moet beoefend worden, en dat zij haar licht niet uit de physiologische en pathologische wetenschap ontleenen, maar alleen in zich-zelve zoeken moet. Voor deze wijze van zien pleit, naar

[p. 580]

ons oordeel, alleen de geschiedenis onzer meest vermogende geneesmiddelen, van den kinabast, het opium, den rhabarberwortel, ipecacuanhawortel, enz., wier kennis wij, namelijk, niet aan wetenschappelijk onderzoek, maar aan de ervaring van ruwe en onbeschaafde volken te danken hebben. Hiertegen kan echter met reden aangevoerd worden, dat onze oorspronkelijke, uit de overlevering ontsproten, kennis aangaande deze en andere, van elders aangevoerde, geneesmiddelen hoogst onvolkomen geweest is; zich slechts tot enkele bijzonderheden bepaald heeft; en eerst later door opzettelijk en wetenschappelijk onderzoek tot meerdere volkomenheid gebragt is. Daarenboven moet men in het oog houden, dat zuivere therapeutische experimenten, zoo als deze door rademacher en anderen verlangd worden, onuitvoerbaar en zelfs ondenkbaar zijn. Welk gezag toch zou mogen toegekend worden aan proefnemingen, waarbij slechts één der beide gegevens, het toegediende geneesmiddel, bekend is; doch alles wat tot opheldering van het andere moment, de gesteldheid van den lijder, dienen kan, opzettelijk verwaarloosd wordt? En dit is werkelijk met de door r. bewerkstelligde proefnemingen het geval, dewijl de resultaten, die het wetenschappelijk onderzoek van den lateren tijd, op het anatomisch, physiologisch en pathologisch gebied, heeft opgeleverd, en waartoe de organische chemie, de mikroskopie en andere in aanwending gebragte hulpmiddelen zoo veel hebben bijgedragen, den Schrijver geheel onbekend zijn gebleven, of althans geenerlei ingang bij hem gevonden hebben. De gewone regel aan het ziekbed is daarom door rademacher omgekeerd. Meende men tot hiertoe, dat eene ziekte, goed gekend, reeds half genezen was; dat daarom aan het zieken-onderzoek, het individualiseren van den lijder en de speciële opsporing van elke in het organisme plaats hebbende stoornis, de meeste tijd en vlijt moest besteed worden; en dat daaraan een zorgvuldig opmerken van alle objectieve verschijnsels, eene behoorlijke waardeering der door den lijder-zelven te kennen gegeven gewaarwordingen, de aanwending der physische hulpmiddelen tot onderzoek, het licht der pathologische anatomie over den ziekelijk veranderden bouw der organen en weefsels, enz. moest worden dienstbaar gemaakt - r. stelt in de plaats van dit alles, de uitwerkselen van het toegediende

[p. 581]

middel, en is van oordeel, dat deze eenen toereikenden grondslag der ziektekennis uitmaken. Zoo moet dus het eindresultaat der behandeling ons met den aard der ziekte bekend maken; zoo wordt derhalve de subjectieve zienswijze van den geneesheer in de plaats gesteld der objectieve ziekteverschijnsels, waarop vroeger elke geneeskundige behandeling gebaseerd werd. Bij de eenzijdigheid der voorgestelde redenering, om niet van hare ongerijmdheid te spreken, willen wij niet opzettelijk stilstaan; noch de overdrevene toepassing die de Schrijver van de leer der epidemische constitutie gemaakt heeft, vermelden; noch zijne gevaarlijke lofredenen op de aanwending der koperbereidingen, of andere bijzonderheden doen uitkomen, dewijl wij ons daardoor aan veel te groote uitvoerigheid zouden schuldig maken. Liever deelen wij, als eene proeve, eenige zinsneden mede, die aan het einde der afdeeling over het delirium tremens (ijlhoofdigheid der dronkaards met bevingen) gevonden worden (D. II, bl. 43): ‘Reeds geruimen tijd geleden ben ik op het denkbeeld gekomen, dat het niet onbelangrijk zoude zijn te onderzoeken, of de cubische salpeter het vermogen bezit, den geprikkelden toestand van de hersenen en het vaatstelsel, welken wijn voortbrengt, weg te nemen. Ik was echter toen ter tijd reeds te oud voor zulk eene proefneming en sla ze daarom mijnen weetgierigen ambtgenooten voor. De bij zulk eene proefneming in acht te nemen voorwaarden zijn deze: Vooreerst moet de proefnemer den te gebruiken wijn door dagelijksch gebruik kennen, en weten, hoe veel hij daarvan verdragen kan om in eene opgewekte stemming te geraken, zonder zelfs de grenzen van dronkenschap te bereiken. Van dezen wijn moet hij nu eene dubbele hoeveelheid gebruiken in hetzelfde tijdsbestek, waarin hij gewoon is eene enkele te nemen, en te gelijker tijd eene oplossing van ééne once cubischen salpeter in verdeelde giften verbruiken. - Op deze wijze zal hij spoedig gewaar worden, of dit middel den invloed van wijn op de hersenen geheel of gedeeltelijk opheft’, enz. Dat die proefneming echter, om er niets anders van te zeggen, welligt niet onschuldig zou zijn, schijnt te blijken uit hetgeen de Schrijver elders (bl. 39) daaromtrent mededeelt: ‘Ik was gewoon een dier onverbeterlijke periodische dronkaards, bij wien de totaal-organismus-aandoening zich gewoonlijk als kolijk vertoonde, den cubischen

[p. 582]

salpeter voor te schrijven. Hij schatte dien drank zoo hoog, dat hij hem zijn zuipgeneesmiddel noemde, en ik geloof waarlijk, dat de spoedige en zekere geneeswerking van dit middel zijn lust tot drinken nog bevorderd heeft.’

Uit het bovenstaande zal kunnen blijken dat de Verslaggever geenszins met het werk van rademacher is ingenomen, en dat hij het als eene soort van obscurantisme beschouwt, dat met het tegenwoordig standpunt der wetenschap en met de meer positieve rigting, waarin naar het vinden van waarheid gestreefd wordt, in openbaren en onverzoenbaren strijd is. Dit verwijt treft evenwel meer den Auteur, dan den Vertaler (thans, zoo als uit den titel van het Tweede Deel blijkt, Medicinae et Art. Obst. Doctor te Vianen), die zich allezins loffelijk van zijne taak gekweten heeft. Aan laatstgenoemden kan zelfs de verdienste niet ontzegd worden, dat zijne vertaling, door meer orde, beknoptheid en duidelijkheid, boven het oorspronkelijke werk uitmunt. Boven dit zal zij daarom verkieslijker zijn voor zoodanige vaderlandsche geneesheeren die met rademacher's methode en hare uitkomsten zich nader wenschen bekend te maken. Wij gelooven dat dit in den regel veilig geschieden kan, en dat het alleen aan bedenking onderhevig is bij zoodanige kunstgenooten die van nature tot mystiekerij overhellen, of die van meening zijn, dat er meer heil in het zoeken naar nieuwe middelen, dan in den voortgang der wetenschap, gezocht moet worden.