Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

[p. 536]

Fragmenten uit de Reizen in den Indischen Archipel, enz., door J.B.J. van Doren,Oud-Onder-Intendant der 1^e Klasse, Ridder van de Militaire Willems-Orde en van den Nederlandschen Leeuw, enz. Eerste Deel, 1^e Aflevering. Te Amsterdam, bij J.D. Sijbrandi. 1854. In gr. 8vo. 104 bl. ƒ 1-:

De Schrijver is niet ongunstig bekend door zijne Reis naar Nederlandsch Oost-Indië, van welk prachtwerk deze Fragmenten als een vervolg zijn te beschouwen.

Na in de Inleiding gesproken te hebben van den arbeid der Nederlandsche Natuur-onderzoekers in Indië, en van de tegenspoeden en vermoeijenissen waarmede zij te worstelen hebben gehad, zegt de Schrijver: dat hij ‘plaatselijke onderzoekingen en nasporingen als onmisbare vereischten beschouwt, om belangrijke en juiste topographische, ethnographische en klimatische bijdragen van in andere werelddeelen gelegene landen te kunnen leveren’; verder: ‘Het is op plaatselijke ondervinding, en aangespoord door het bezit van verscheidene belangrijke manuscripten, welke ik van inlandsche hoofden verkregen heb, dat ik het plan heb gevormd, om door fragmenten, als het vervolg mijner Land- en Zeetogten in Nederlandsch Indië, benevens verscheidene merkwaardige gebeurtenissen, tot dus verre weinig of niet bekend, in het licht te geven, en een en ander zoodanig in te kleeden, dat het zoo wel voor den ernstigen als voor den romantischen lezer, alsmede voor leesgezelschappen eene boeijende en aangename lectuur zal zijn.’ Ziedaar wat de S. wil leveren. Hij zal zich overigens aan geene tijd-orde binden, maar slechts in elke Aflevering eene of meer Reizen of Épisoden aanbieden.

De Eerste Aflevering bevat drie stukken, getiteld: de slijkvulkanen van Koewoe (op Java); een uitstapje naar Japara; mijne bestemming naar Palembang. - Wij gelooven het werk niet beter in aard en geest te kunnen doen kennen, dan door een paar uittreksels, die wij hier laten volgen.

Over de slijkvulkanen leest men op bl. 10: ‘Het terrein bestaat uit een blaauwen modderachtigen grond, die steeds door doorbrekende en doorzijpelende gassen en water vochtig blijft. In de rigting van Koewoe bespeurden wij een sponsachtig zwart terrein, waaruit bij tusschenpoozen op elkander

[p. 537]

volgende ontploffingen, die eenen witten damp en eene zekere zwarte stof opwierpen, plaats hadden. Hoe meer wij het tooneel van dit natuurverschijnsel naderden, hoe harder de ontploffingen zich lieten hooren.’ - ‘Waar deze slijkvulkanen hare werkende kracht uitoefenen, is het terrein nagenoeg cirkelvormig en heeft naar gissing eenen omvang van bijna een paal [twintig minuten], waarop geen struikje of ander gewas groeit. Het zal, zoo als het mij voorkwam, p.m. tien voet meer verhevenheid hebben dan de uitgestrekte omliggende vlakten. De papperige en steeds vochtige grond maakt dat dezelve moeijelijk, althans nabij de plaatsen waar de ontploffingen plaats hebben, volstrekt onmogelijk, te betreden is, en om die punten te naderen, geschiedt zulks door middel van bamboezen vlotten, die op den grond gelegd worden.’

‘De plaatsen van uitbarsting zijn, vóór dat de ontploffing begint, eenigzins holachtig, echter zonder trechter, terwijl men die holligheid eensklaps eenen bolachtigen vorm ziet aannemen. De uitborrelende modder stijgt bij wijze van eenen kegel verscheidene voeten hoog, tot dat die massa van vloeibare stof berst, eenen witten damp laat vliegen, en hoorbaar in het midden des punts van uitbarsting terugvalt. De teruggevallen vloeistof blijft daar dan rustig, tot dat zij door nieuwe gasmassa's, uit de diepte opgeworpen, het herstelde evenwigt weder verbreekt. De hoogte, tot welke die vloeistof soms stijgt, is meer dan 20 voet; terwijl zij, vooral gedurende de west-mousson, nog veel hooger stijgt.’

Het ‘Uitstapje naar Japara’ bevat eene levendige, maar bedroevende schildering van de opium-rookers, of amfioenschuivers, zoo als men op Java zegt. Eene vrouw, aan die ondeugd verslaafd, wordt (bl. 49) aldus geteekend: ‘In eene derde kit, die Dr. little bezocht, ontmoette hij eene vrouw, die sedert drie jaren opium schoof, en wel tot de hoeveelheid van zes pijpen daags. Deze verklaarde hem, dat zij twee kinderen had gebaard, die steeds ziekelijk en schreeuwend waren. En hoe stilde die hardvochtige moeder hunne kreten. ‘Zij drukte’, zegt Dr. little, ‘haren krijtenden zuigeling tegen hare rimpelachtige en uitgedroogde borsten, terwijl het ongelukkige wicht, welks mager, geel en ziekelijk aangezigt het bewijs leverde, hoe weinig voedsel uit de uitgedroogde borsten zijner moeder te verkrijgen was, bleef schreijen tot

[p. 538]

er stuiptrekkingen op volgden, zonder dat er de hardvochtige moeder hare aandacht op vestigde, maar hare geliefkoosde pijp bleef voortschuiven, en eindelijk den opgehaalden rook aan haren zuigeling mededeelde, waarop het als een levenlooze klomp in de armen der steeds voortrookende moeder viel.’

In ‘Mijne bestemming naar Palembang’, vindt men vele bijzonderheden over den hardnekkigen, doch roemrijken strijd van het jaar 1821 tegen den verraderlijken Vorst van Palembang, waarbij zoo vele Nederlanders van de land- en zeemagt, onder het bevel van den verdienstelijken Generaal de kock, zich met eere hebben overladen.

Wij eindigen met eenige regels over het paleis van dien Vorst, toen de Nederlanders in 1821 zich er meester van maakten. ‘Wie zou’ - leest men op bl. 100 - ‘niet verwachten dat de kraton of paleis van den vorst, van den rijken vorst van Palembang, inwendig in pracht, reinheid en aangename logeervertrekken en vermaakplaatsen zoude hebben uitgemunt! Hoe heeft men zich daaromtrent bedrogen gevonden, toen in 1821 de kraton door onze troepen betrokken werd! Niet alleen was alles inwendig vervallen, de muren begroeid, het houtwerk verrot, maar het was er zoo vuil en zoo ongeredderd, dat eene compagnie pionniers, met verscheidene arbeiders of koelies, meer dan eene maand is bezig geweest, om het grootste vuil op te ruimen en eenige logeable plaatsen te maken in de menigte gebouwen, ten einde er officiers te kunnen logeren.’

Het zal wel niet noodig zijn hier tot waardeering der ‘Fragmenten’ iets bij te voegen. Eene gekleurde titelplaat, met afbeeldingen van Palembangsche vrouwen van den lageren stand, en Palembangsche visschers, versiert het werk.