Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Geschiedenis der Nederlanders in den Oost-Indischen Archipel. Een Leer- en Leesboek voor de scholen; in het bijzonder voor meergevorderde leerlingen in Nederlandsch Indië, door D.C. de Bruin,Onderwijzer in Ned. Indië. Eerste Stukje, van 1594 tot 1723. Tweede Stukje, van 1723 tot 1851. Te Amsterdam, bij C.F. Stemler. 1853. In kl. 8vo. 244 bl. ƒ :-80.

De belangen van Nederlandsch Indië zijn tegenwoordig zoodanig met de belangen van ons Vaderland te zamengeweven, dat wij bijkans even groote behoefte hebben aan de kennis van de geschiedenis der Nederlanders in den Oost-Indischen Archipel als aan die van onze eigene geschiedenis. Wel heeft in der tijd van kampen in die behoefte willen voorzien, door zijn werk ‘over de verrigtingen en de bezittingen der Nederlanders buiten Europa’; maar een gestadig overspringen van Azië naar Amerika, en omgekeerd, maakt het moeijelijk zich daaruit eene heldere voorstelling te vormen van de verrigtingen der Nederlanders in de Oostersche gewesten sedert de laatste jaren der zestiende eeuw. - Van lauts verscheen in 1852 het Eerste Deel eener ‘Geschiedenis van de Nederlanders in den Aziatischen Archipel’; maar dat Deel gaat niet verder dan tot het overlijden van den Gouverneur-Generaal van diemen, en op de voortzetting wacht men te vergeefs. Evenwel wordt de behoefte aan eene zoodanige Geschiedenis algemeen gevoeld.

Wij verheugen ons derhalve dat de Heer de bruin zich verledigd heeft in die bestaande behoefte, althans voor de schooljeugd te voorzien. In het algemeen spreken wij van schooljeugd, want of hij al zijnen arbeid bestemd heeft ‘in het bijzonder voor meergevorderde leerlingen in Nederlandsch Indië’, wij houden ons toch overtuigd dat ook in het Vaderland de jeugd met vrucht van die Geschiedenis gebruik zal kunnen

[p. 496]

maken. Ja, zoo lang er eene meer uitvoerige, doorloopende Geschiedenis van de verrigtingen der Nederlanders in den Oost-Indischen Archipel ontbreekt, kan dit boekske zelfs door bedaagden met nut gelezen worden.

In zijne Inleiding zegt de Schrijver te regt: ‘Welaan dan, kinderen! leest met oplettendheid dit boekje; prent de voorbeelden van volhardenden moed en geestdrift voor het vaderland, waardoor zoo vele gevaren getrotseerd en bijna onoverkomelijke hinderpalen overwonnen zijn, diep in het geheugen; volgt uwe voorouders in hunne deugdzame gezindheden na, dan zult gij steeds, in welke betrekking ook later geplaatst, niet alleen werkzaam zijn aan uw eigen geluk, maar ook aan het welzijn van het algemeen!’

De Heer d.b. verdeelt de geschiedenis in negen Tijdvakken of Hoofdstukken: 1^e. van de eerste zeetogten naar Indië tot aan de oprigting der O.I. Compagnie, of van het jaar 1594 tot 1602; - 2^e. van de oprigting der O.I. Compagnie tot aan de stichting van Batavia, of van het jaar 1602 tot 1619; - 3^e. van de stichting van Batavia tot aan de krooning des Keizers hamangkoe rat I door antonie hurdt, of van het jaar 1619 tot 1678; - 4^e. van de krooning des Keizers van Mataram tot aan het einde des eersten grooten oorlogs op Java, of van het jaar 1678 tot 1723; - 5^e. van den vrede van 1723 tot aan het einde des tweeden grooten oorlogs op Java, of van het jaar 1723 tot 1757; - 6^e. van het einde des tweeden oorlogs op Java of de verdeeling van het rijk van Mataram tot aan de overgave van Java aan de Engelschen, of van het jaar 1757 tot 1811; - 7^e. van de teruggave van Java door de Engelschen tot aan het begin van den oorlog op Java tegen dipo negoro, of van het jaar 1816 tot 1825; - 8^e. van het begin tot aan het einde des oorlogs op Java tegen dipo negoro, of van het jaar 1825 tot 1830; - 9^e. van het einde des oorlogs op Java tegen dipo negoro tot aan den dood van den Gouverneur-Generaal de eerens, of van het jaar 1830 tot 1840.

Deze indeeling doet al dadelijk vermoeden dat de Schrijver Java, en de gebeurtenissen aldaar voorgevallen, tot het middelpunt van zijne behandeling heeft gekozen. Bij het lezen der geschiedenis wordt men in dat denkbeeld nader bevestigd, en zelfs komt het ons voor dat de gebeurtenissen in de

[p. 497]

andere gedeelten van den Indischen Archipel eenigzins daaraan zijn opgeofferd. - In het derde Tijdvak, b.v. (van 1619 tot 1678), weten wij niet eenige melding te hebben gevonden van de zoo gewigtige gebeurtenissen die het verlies van het eiland Formosa hebben na zich gesleept; evenmin wordt er gesproken van onzen handel op Japan gedurende dat zelfde tijdvak: een handel buitengewoon winstgevend destijds, doch die reeds toen zoo aanmerkelijk is beperkt geworden, en van Firato naar het eilandje Decima is overgebragt, waar hij tot zijne tegenwoordige onbeduidendheid langzamerhand is ingekrompen. Mogten de pogingen door Rusland en de Noord-Amerikaansche Unie onlangs aangewend, ook tot uitbreiding van den Nederlandschen handel strekken! De voordeelen van den handel op Japan uit de eerste helft der zeventiende eeuw terug te wenschen - zou te vergeefs wezen.

Wij hebben nog eene andere aanmerking. Het negende of laatste tijdvak sluit met het overlijden van den Generaal de eerens in 1840, maar op den titel van het Tweede Stukje wordt gezegd dat de Geschiedenis loopt tot 1851. Dat tijdsverloop van elf jaren heeft nog twee Gouverneurs-Generaal zien optreden, en behalve andere gebeurtenissen behooren daarin de drie oorlogen op Balie gevoerd. - De Schrijver zal toch niet meenen, dat het ‘Chronologisch Overzigt’ in het Tweede Stukje (bl. 113), hetwelk tot 1851 gaat, voldoende is om den titel van dat stukje te regtvaardigen. Op bl. 111 en 112 vindt men in een twintigtal regels de opvolging van hen die - ook tijdelijk - gedurende die jaren aan het hoofd van het bewind van Nederlandsch Indië hebben gestaan. Ook dat is geenszins genoeg.

In weerwil van deze aanmerkingen, die trouwens niet van overwegenden aard zijn, bevelen wij dit werk tot school- en huisgebruik aan. Het zal in elk geval tot eene betere kennis leiden van de Geschiedenis van Nederlandsch Indië, inzonderheid wat de gebeurtenissen betreft die op Java hebben plaats gegrepen, en waarin de Nederlanders een zoo belangrijk aandeel hebben gehad.