Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Aemstel's Oudheid, of Gedenkwaardigheden van Amsterdam, door Dr. P. Scheltema,Archivaris der Hoofdstad en van Noord-Holland. Met platen. Eerste Deel. Te Amsterdam, bij J.H. Scheltema. 1855. In 8vo. VI en 222 bl. ƒ 2-75.

De Heer scheltema heeft in dit werk weder een belangrijk geschenk aan de vaderlandsche letterkunde gegeven. Wie zijn ‘Oud en Nieuw, uit de Vaderlandsche Geschiedenis en Letterkunde, Amst. 1844 en 1847’, kent, zal 't met ons betreurd hebben, dat die verdienstelijke arbeid niet is voortgezet; maar zich ook verheugen dat wij het aangevangen werk weder zullen zien vorderen. ‘Aemstel's Oudheid’, namelijk, wordt in het Voorberigt aangeboden als een vervolg op het ‘Oud en Nieuw’; met bijvoeging echter, dat het zich meer uitsluitend zal bepalen tot de Geschiedenis van Amsterdam.

Om onze lezers over de belangrijkheid van het werk eenigzins te doen oordeelen, zullen wij eene korte opgave van den algemeenen inhoud en eene beknopte aanwijzing van dien van elk stuk in het bijzonder geven.

Het eerste stuk: ‘De oudste beschrijving van Amsterdam, opgesteld tegen het einde der vijftiende eeuw’, is eene nieuwe vertaling van een werk waarop pontanus in het zijne over Amsterdam grooten prijs stelde, doch waarvan hij den Schrijver

[p. 493]

niet heeft kunnen ontdekken. Volgens wagenaar zoude dit zekere alard van Amsterdam zijn geweest; Dr. s. geeft evenwel goede gronden aan om dit beweren van wagenaar in twijfel te doen trekken. Wij vinden er een beknopt verhaal in van de merkwaardigste gebeurtenissen Amsterdam betreffende, sedert deszelfs opkomst tot omtrent het midden der vijftiende eeuw, met eenige bijzonderheden over de gesteldheid der stad in dien tijd. Dr. s. heeft het stuk met eenige verbeterende aanteekeningen verrijkt.

Het tweede stuk heeft tot opschrift: ‘De voormalige kloosters van Amsterdam, in het algemeen beschouwd.’ Dit gedeelte van het werk is bovenal merkwaardig, omdat het een wèl geschreven en toch zeer beknopt overzigt levert van die oude stichtingen, waaraan de stad Amsterdam vóór de Hervorming zoo rijk is geweest. De Schrijver geeft te kennen voornemens te zijn om dit onderwerp verder te blijven behandelen. De vele zwarigheden beseffende die hij hierbij ontmoeten kan, brengen wij hem onzen dank toe voor het geleverde, en zien het vervolg met belangstelling te gemoet.

Met het derde stuk vangt de S. reeds de meer afzonderlijke beschrijving aan der kloosters, in vroegere eeuwen te Amsterdam aanwezig. De wijze waarop hij daarin het Minderbroeders-klooster behandelt, doet ons verlangend uitzien naar hetgeen hij over de andere kloosters zal mededeelen. In de aanteekeningen worden de bronnen opgegeven waaruit de beschrijving van dit convent is geput.

Aangaande het vierde stuk: ‘Christiaan II, verdreven Koning van Denemarken, in de nabijheid der stad Amsterdam, ten jare 1531’, door g. van enst koning, zegt de S.: ‘Zelf bood hij (de Heer k.) mij eertijds dit opstel met nog een ander ter plaatsing aan in mijn Oud en Nieuw; van welk welwillend aanbod ik alstoen om bepaalde redenen geen gebruik kon maken. Gaarne heb ik thans de eerste Verhandeling in dit Deel opgenomen, terwijl ik mij voorstel aan de tweede, handelende over de komst van maria de medicis alhier, ten jare 1638, in het volgende Deel eene plaats te geven, hopende daarmede welligt iets bij te dragen tot het bewaren der nagedachtenis van den verdienstelijken Schrijver. Dr. s. heeft voor die plaatsing den dank van alle beminnaars der Vaderlandsche Geschiedenis verdiend. De te vroeg ontslapen koning

[p. 494]

heeft in deze Verhandeling blijken gegeven van groote belezenheid, en er volkomen zijn doel mede bereikt om aan de Amsterdamsche regering van dien tijd den lof te schenken die haar toekomt, voor de afwending van het groote gevaar waaraan de stad, ja, geheel Holland toen was blootgesteld.

Het daarop volgende stuk, weder van den Schrijver zelven, is eene ‘Verhandeling over de eenvoudige leefwijze der Amsterdammers in vroeger tijd’. De S. heeft hier het oog gehad op de leefwijze der Amsterdammers in de eerste helft, en nog meer bepaald het midden der zeventiende eeuw. Men vindt hier vele bijzonderheden over de leefwijze onzer voorouders, op onderhoudende wijze voorgedragen. De aanteekeningen, achter deze Verhandeling, doen den S. weder kennen als een navorscher, die van de gelegenheid, waarin hij geplaatst is, om de archieven van stad en gewest te doorzoeken, een ijverig en gepast gebruik maakt, en aan zijne geschriften eene hooge, blijvende waarde weet bij te zetten.

Het verslag aangaande ‘De leefwijze der Amsterdammers in het begin der negentiende eeuw’, is een bevallige tegenhanger van het voorgaande. Het is een verslag door den toenmaligen Maire van Amsterdam, van brienen tot de Groote Lindt, aan den Prefect de celles ingezonden, die dat, met andere Verslagen, op aanschrijving van het Fransche Gouvernement had doen vervaardigen. (De overige Verslagen hopen wij insgelijks te ontvangen.)

Behalven eene Verhandeling van Dr. s.: ‘Over het leven en de werken van bartholomeüs van der helst’, vinden wij ook nog vele andere opgaven die van belang zijn te achten. Zoo vinden wij: ‘Belooningen aan schilders voor het maken van schilderijen op het stadhuis’; - ‘eenige oudheden en zeldzaamheden in de Rariteitskamer, behoorende tot het archief van Amsterdam’; - ‘de grafelijke beeldjes van eikenhout in dezelfde kamer’, met schoone gravuren van den Heer c. ed. taurel; - ‘Traktementen van Predikanten’; - ‘eigenhandige Aanteekeningen van j. wagenaar bij zijne beschrijving van Amsterdam’; - ‘Verbaal van het gepasseerde te Amsterdam bij de receptie van den Prins en (de) Prinses van Oranje in 1734’; - ‘eenige merkwaardige posten uit de rekeningen der stads-Thesaurie’, enz.

Onze lezers zien uit deze opgave van hoe veel belang het

[p. 495]

aangevangen werk is, en zullen gewis met ons den wensch koesteren, dat wij nog menigmalen zulke goede stukken van den Heer s. mogen ontvangen. De nette uitvoering en de juiste correctie zijn wèl geschikt om het debiet van dit werk te bevorderen, hetwelk geenen beoefenaar of liefhebber der Nederlandsche Geschiedenis vreemd moet blijven.