Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Beknopte Handleiding voor het onderwijs in de Zielkunde, ter dienste van aankomende Onderwijzers, en Leerlingen in de hoogste klasse. Getrokken uit de beste Schrijvers over deze wetenschap. Door M.M. Meijers,Hoofd-onderwijzer bij de Israëlitische School-Inrigting te Hoorn. Te Amsterdam, bij L.F.J. Hassels. 1855. In kl. 12mo. 36 bl. ƒ :-40.

Het onderwijs in de zielkunde op de scholen behoeft niet zéér diep te gaan; eene eenvoudige, duidelijke voorstelling van de voornaamste zaken is daar genoegzaam. Naar het gevoelen van den Schrijver was er behoefte aan eene Handleiding om zich door korte en bondige stellingen die wetenschap in het geheugen te prenten, en hetgeen uit grootere werken is aangeleerd, zich spoediger voor den geest te brengen. In die behoefte heeft hij getracht te voorzien.

Het boekje bevat korte bepalingen, bijeengebragt uit de werken van voorname Schrijvers, waaronder denzel, wijnperse, campe, niemeijer, en andere genoemd worden. Intusschen gelooven wij toch dat de laatste Schrijvers over de zielkunde niet zijn geraadpleegd. Wat hier betreffende de leer der zielkunde voorkomt, is het gewone volgens de oude wijze van beschouwing, waarop hier en daar nog al iets zou zijn aan te merken.

De bepalingen overigens zijn kort en zakelijk, maar niet altijd volledig en juist. Zoo zijn reeds de bepalingen of definitiën der eerste drie §§ niet van oppervlakkigheid vrij te spreken. ‘De zielkunde is’ - volgens § 1 - ‘de wetenschap die ons de natuur en het wezen verklaart van den menschelijken geest en ons zijne bijzondere vermogens meer bepaaldelijk ontwikkelt.’ Onmiddellijk volgt hierop, in § 2, dat ‘de ziel de zetel aller geestvermogens van den mensch met

[p. 484]

hunne krachten en werkingen is’; en in § 3 dat volgens hare natuur ‘de ziel een eenvoudig wezen is, dat zich door middel der zinnen iets kan vertegenwoordigen’. Men treft dus niets aan over het onderscheid van geest en ziel, waaromtrent de gevoelens der hedendaagsche Psychologen nog al uiteenloopen; en iets bepaalds daarover had te meer gezegd moeten worden, omdat het in de definitie van de zielkunde heet: dat zij ‘de natuur en het wezen van den menschelijken geest verklaart’. De ziel is hier voorgesteld als ‘een éénvoudig wezen dat zich door middel der zinnen iets kan vertegenwoordigen’, maar men mag vragen: of zij niets anders of méér kan? Het tegendeel blijkt natuurlijk uit den verderen inhoud. Ook de §§ die over verstand en rede, en de vrijheid van den wil handelen, zijn duister en onvolledig, en zoo zijn ook die over het gevoel in het algemeen, en over het zedelijk en schoonheidsgevoel in het bijzonder. - Wij zijn 't met den Schrijver eens, dat men geen afzonderlijk Godsdienstig gevoel behoeft aan te nemen, maar of zijne bepaling van dat gevoel: als een verhoogd zedelijk gevoel ontstaan uit het opgewekte gevoel voor het schoone en goede, naauwkeurig is en alles bevat wat dienen kan om het begrip er van duidelijk te maken, zouden wij betwijfelen. Het Godsdienstig gevoel is wel eene wijziging van het gevoel voor het goede en schoone, maar gaat gepaard met het besef van afhankelijkheid van het Opperwezen, dat het oneindige en volmaakte goede en schoone is.

Als handleiding voor den onderwijzer en als een middel tot herinnering voor den leerling kan het werkje zijne nuttigheid hebben; wanneer de eerste door gepaste uitbreidingen en verklaringen het ontbrekende aanvult, en de laatste, bij het overzien der §§, het geheele gebied der zielkunde en het onderling verband harer deelen in het oog houdt; wijl hij anders gevaar kan loopen van in verkeerde begrippen over de ziel, en hare vermogens, en dezer werkingen te vervallen, en die te afzonderlijk, te veel op hen-zelven te beschouwen; terwijl er groote éénheid met onderlinge en gezamenlijke werking bestaat. Als leerboekje voor eerstbeginnenden heeft het, naar ons gevoelen, weinig waarde; slechts als résumé van het geleerde en leiddraad voor in dit vak wetenschappelijke leermeesters meenen wij 't te kunnen aanprijzen.