Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

[p. 435]

Beknopte Verzameling van de resultaten der beschouwingen van theoretische en praktische mannen op het gebied van den Landbouw, door L. Frankamp.Uitgegeven ten voordeele van de nagelatene betrekkingen van acht moedige mannen van Hellevoetsluis, in de golven omgekomen. Te 's Hertogenbosch, bij H. Palier en Zoon. 1853. In 8vo. 83 bl. ƒ :-75.

Dit boekjen is, blijkens den titel, met een weldadig doel uitgegeven, en behoort dus tot die geschriften welke den beoordeelaar wel eens verlegen doen staan, daar hij de feilen en leemten er van niet kan aantoonen, zonder de bereiking van het menschlievend oogmerk des Uitgevers tegen te werken.

De Nederlander heeft te regt den naam van gevoelig te zijn voor de behoefte en het leed van ongelukkigen zoo wel buiten als binnen de grenzen zijns lands, en wij stellen er prijs op te zien dat in rampvolle dagen onze Schrijvers, Dichters en Kunstenaars zoo gereed zijn om met belangeloozen ijver door hunne talenten tot leniging van de ramp mede te werken. Maar nevens die verblijdende teekenen van menschenmin vertoonen zich ook minder aangename verschijnselen; want zoo dikwerf, b.v., dijkbreuk en overstrooming een gedeelte onzer vruchtbare weiden en bouwlanden in eene zee herschept, wordt ook onze lezende wereld met geschriften overstroomd, van welke vele nimmer hadden behooren gedrukt te worden, maar toch om het menschlievend doel der uitgave alomme worden gekocht en gelezen, en zoo, door hun slechten stijl en door de onnaauwkeurigheden of onwaarheden die zij bevatten, den smaak des volks bederven en de verspreiding van nuttige kennis meer tegengaan dan bevorderen.

Hoezeer dit niet in alle deelen op het aangekondigde boekje van toepassing is, kan Ref. echter niet ontveinzen, dat ook dit geschrift hem voorkomt zijne verschijning alleen te kunnen verontschuldigen met het doel der uitgave, om het lot van ongelukkigen te helpen verzachten. Gaarne erkent hij die goede bedoeling des Schrijvers, maar hij mag daarom toch niet nalaten te doen opmerken: dat aanteekeningen, die men voor zich gemaakt heeft, niet altijd geschikt zijn om zonder behoorlijke toetsing en bewerking aan de pers vertrouwd en het publiek aangeboden te worden.

[p. 436]

‘Deze beknopte verzameling der resultaten van de beschouwingen van theoretische en praktische mannen op het gebied van den landbouw, bevat tevens algemeene grondstellingen, waaromtrent men het vrij algemeen eens is.’

Met deze woorden heeft de Schrijver, in het Voorberigt: ‘Aan den lezer’, den inhoud van zijn werkjen opgegeven: maar heeft hij daardoor duidelijker gemaakt wat het geschrift bevat? Voor Ref. althans is het niet duidelijk waarin het onderscheid tusschen die ‘algemeene grondstellingen’ en ‘vaste regels’ gelegen is. - De toestand der wetenschap wordt door den S. ‘gebrekkig’ genoemd, evenzeer van wege de ‘verwarring der grenzen tusschen theorie en praktijk’ als van wege hare ‘moeijelijkheid’. Maar indien er nog veel gebrekkigs in den wetenschappelijken landbouw voorkomt, zoude eene der redenen dan niet juist in het tegendeel gelegen zijn van hetgeen de Schrijver beweert; namelijk hierin: dat de grenzen tusschen theoretici en practici te scherp zijn afgebakend geweest; dat de een den ander niet heeft begrepen, omdat de theoreticus, uit gebrek aan praktische kennis, tot verkeerde en onuitvoerbare gevolgtrekkingen kwam; en de practicus geene genoegzame verlichting en beschaving bezat, om de theorie te kunnen waardeeren? - Eerst wanneer theorie en praktijk hand aan hand gaan en elkander wederkeerig toelichten, zal de landbouw met rassche schreden kunnen vooruitgaan. - Zoo wordt het, eenige regels later, ook opgevat door den Schrijver zelven, waar hij instemt met de woorden van uilkens: ‘dat de landhuishoudelijke wetenschap eene leer moet voordragen, die aan de ervaring ontleend en door de wetenschap verklaard en opgeluisterd wordt.’

Het boekje zelf bevat in even zoo veel Hoofdstukken ‘resultaten van beschouwingen’ over: 1^o. de gronden; 2^o. de gras- en bouwlanden; 3^o. de wisselbouwerij; 4^o. de mestspeciën; 5^o. de bewerking van den grond; 6^o. de voedergewassen; 7^o. het zaaikoren, en daarna 8^o. eenige wenken; terwijl het geheel met eene ‘Toegift van wetenswaardige bijzonderheden’ besloten wordt. - Naar vorm en inhoud te oordeelen, hebben deze Hoofdstukken waarschijnlijk hun ontstaan hieraan te danken, dat de Schrijver eenige landbouwwerken (die in de Voorrede genoemd worden) gelezen en daaruit tot eigen oefening aanteekeningen of adversaria gemaakt heeft,

[p. 437]

welke hij nu met een goede bedoeling aan de pers heeft toevertrouwd, hoewel zij daartoe niet geschikt waren. Het eerste Hoofdstuk draagt hiervan duidelijk de sporen. Het begint aldus: ‘Zandgrond. Weinig zamenhang; ongeschikt om water op te nemen en vocht uit den dampkring aan te trekken; blijft lang warm; is heet van aard; magerder naar mate deze grond uit louter zand bestaat’, enz. - Ook elders in het werk zouden dergelijke plaatsen aan te wijzen zijn, doch wij kunnen het geheele geschrift niet kritisch doorloopen, en zullen daarom slechts hier en daar een der punten aanstippen die ons voorkomen onjuist te zijn.

Op bl. 7 lezen wij: oergrond bestaat ‘uit klei, steentjes en door water en roest veranderde ijzerdeelen’. Dat zal wel niet zoo zijn, daar roest zelf veranderd ijzer (of, beter: met zuurstof verbonden ijzer) is. - Bl. 9 wordt gezegd: ‘De waarde van den grond stijgt met de hoeveelheid humus, die hij bevat’. Uit dezen regel zoude volgen: dat de veengronden veel meer waard moeten zijn dan de beste kleigronden. - Zoo algemeen kan die regel niet geldig heeten. Wel is het waar, dat de humus een der beste bestanddeelen van den bouwgrond uitmaakt en nimmer mag ontbreken, maar ook de andere stoffen des bodems zijn van gewigt, en alleen door eene juiste verhouding tusschen de zamenstellende deelen kan de akker die physische en chemische eigenschappen verkrijgen, welke aan een vruchtbaren bouwgrond zijne hooge waarde schenken. - Bl. 10 staat: ‘Droogt de alzoo verkregen deelen humus, zand en klei en weegt ze, dan zal de breuk, die het ontbrekende gedeelte van het pond aarde uitdrukt, de hoeveelheid opgeloste(n) kalk vrij naauwkeurig aangeven.’ - Neen, het ontbrekende zal grootendeels water zijn, daar het pond aarde voor het onderzoek niet gedroogd is. - Bl. 12 wordt over kunstweiden gezegd: ‘dat men daartoe per bunder gebruikt: 7½ Ned. pd. roode klaver, 3 pd. witte klaver, 12 pd. raaigraszaad en 1½ pd. hopklaverzaad’. Alsof het onverschillig ware welke soort van grond men bezit; als of ook niet de verschillende gras- en klaversoorten eene eigen soort van grond verlangen, en ontaarden zullen, wanneer zij op een terrein worden overgebragt waar zij niet te huis behooren! - De Schrijver leze hierover tideman's Proeve eener

[p. 438]

handleiding tot den aanleg van Kunstweiden en Grasperken, waarin die verschillen duidelijk worden opgegeven.

In het derde Hoofdstuk, over wisselbouwerij, komt veel goeds voor, en even zoo is de vorm waarin de zaken hier voorgedragen zijn, beter gelukt: maar toch kan Ref. ook hier eene enkele aanmerking niet terughouden. Zoo wordt op bl. 22 gesproken van gewassen, ‘die een diepgaand en sterker wortelvermogen hebben dan de granen en een meer of minder groot bladvermogen’. - Waarschijnlijk wordt hiermede bedoeld dat die planten met de wortels dieper in den grond gaan en tevens meer bladeren bezitten, die den grond beschaduwen en voedsel uit de lucht putten kunnen. Maar het mag betwijfeld worden, of de uitdrukkingen: wortelvermogen, bladvermogen geschikt zijn om heldere begrippen over plantenleven en plantenvoeding te verspreiden.

Bl. 25 wordt de beetwortel genoemd onder die planten die jaren achtereen op denzelfden grond goed geteeld kunnen worden. In hoe verre dit onjuist is, heeft men in Frankrijk geleerd, waar de beetwortel, van wege de groote voordeelen bij de suikerbereiding herhaaldelijk op denzelfden grond geteeld, minder en minder opleverde en ten laatste door eene ziekte werd aangedaan, die, volgens de onderzoekingen van payen, enkel een gevolg was van de uitputting van den grond.

In de overige Hoofdstukken vindt men, even als in de genoemde, dikwijls zeer goede, hoewel niet nieuwe, wenken, helder en duidelijk uitgedrukt, maar daarnevens soms vrij duistere begrippen of onnaauwkeurige uitdrukkingen. En terwijl bij de mestspeciën en de bewerking van het land uitvoerige berekeningen gegeven worden van de onkosten der verschillende soorten en handelwijzen, is aan het zoo belangrijke onderwerp van het zevende Hoofdstuk (zaadkoren, pooters, enz.) nog niet ééne bladzijde gewijd.

Eindelijk wordt het boekje besloten met eene ‘Toegift’, waarin men in 7 bladzijden druks afzonderlijk gesproken vindt over: vaste sterren, planeten, cometen, zon, maan, wolken, mist, dauw, lucht, donder en bliksem, noorderlicht, dwaallichtjes, regenboog, waterhoozen, aardbeving, echo, sterrekunde, natuurlijke historie, physica, scheikunde, meteorologie en geologie. - Zelfs den grootsten geleerde en meest algemeen

[p. 439]

ontwikkelde der menschen zou het onmogelijk zijn, in eene zoo beperkte ruimte, over zulke geheel verschillende onderwerpen iets goeds mede te deelen. Men kan dus althans hier niet veel bijzonders verwachten, en mag zich gelukkig rekenen, indien in zulk een chaos van verklaringen slechts geene verkeerde begrippen verspreid worden. - Doch ook dit is hier niet het geval. Deze ‘Toegift’ is eene ware toegift van onjuistheden en dwalingen, waarvan tot monster slechts eene der meest sprekende behoeft medegedeeld te worden. Zij luidt aldus: ‘Aardbeving is waarschijnlijk de zuurstof, welke door de warmte in de onderaardsche kanalen gereed is zich met de zuivere lucht te verbinden. Heeft deze verbinding plaats, dan kan door de uitzetting de korst der aarde dreunen of beven. Of mogelijk vormt de natuur in de aarde mengselen van salpeter, kool en zwavel (bestanddeelen van het kruid), die door de warmtestof aangestoken, met bijkomende zuivere lucht, uitbarsten, welke uitbarsting de aardkorst doet dreunen.’

Men moet het betreuren dat dergelijke onzin gepredikt wordt. Wanneer die voorkomt in een geschrift dat met weldadige bedoelingen is uitgegeven, mag men den goeden wil des Schrijvers op prijs stellen; maar toch niet vergeten dat wie onware voorstellingen onder het volk verspreidt, dat volk benadeelt. Ref. kan alzoo niet verhelen, dat naar zijn oordeel dit boekje niet gedrukt had moeten worden: daar het echter ten voordeele van ongelukkigen is uitgegeven, hoopt hij nu dat het veel gekocht, maar nimmer gelezen worde.

April 1855.

n.w.p.r.