Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Luther en Melanthon.Romantisch-historische bladzijde uit den tijd der Kerkhervorming. Naar het Hoogduitsch van

[p. 346]

Dr. a. wildenhahn. Te Arnhem, bij I.A. Nijhoff en Zoon. 1854. In gr. 8vo. 216 bl. ƒ 2-40.

Het is aangenaam over eene lettervrucht als deze van den waardigen Dr. wildenhahn te spreken. Met zijne diepe kennis van luther's leven, met zijn juisten blik op dat grootsch en eigenaardig karakter, leert hij ons den grooten Hervormer ook begrijpen in diens eenigzins bevreemdend gedrag aan den avond van zijn leven. Om den ouden luther daar tegen miskenning te beveiligen, stelt hij die dagen op de treffendste wijze voor in dezen beknopten roman, dien wij voor een van de beste werken des Schrijvers houden. Door de boeijende tafereelen, die het boek openen, wordt men ingeleid tot de kennis van den aard en den invloed dier zaken, welke den ouden luther het leven verbitterd hebben: het gedrag der studenten, die hunne vrijheid misbruikten in ongebondenheid, tot een smaad voor de belijders des vrijen Evangelies. Onder de afdwalingen dier jongelieden ergerde hem niets zoo zeer als hunne geheime verlovingen. Geheel in die ernstige en strenge opvatting van het vierde gebod welke luther kenmerkt, trok hij hiertegen te velde, maar hoe stond hij verbaasd, toen zijn boezemvriend, de zachtmoedige melanthon, de zaak zocht te bepleiten; en zijne verontwaardiging rees ten top toen hem bleek dat melanthon's eigen zoon zulk eene zoogenaamde verloving tegen den zin zijner ouders had aangegaan, en dat de vader nog aarzelde om die te vernietigen. Nu kon hij 't te Wittenberg niet langer uithouden, hij moest voort en verdween op het onverwachtst.

Maar hij was te haastig; want naauwelijks was hij vertrokken of melanthon spoedt zich tot hem met het blijde nieuws: dat zijn zoon zich onderwerpt; dat hij zijn zoon gewonnen heeft - en hoe hard was luther voor zijn lijdenden vriend geweest, die, door inspanning van al zijne zedelijke kracht de hem eigene zwakheid overwonnen hebbende, nu sterker en grooter verschijnt dan de vlugtende luther. Voortreffelijk zijn de gesprekken, meest uit luther's eigen woorden zaâmgeweven; - uitmuntend de levendige tafereelen, die elkander als verdringen; - diep is de greep in de verborgen roersels en drijfveêren der harten; - kloek en krachtig zijn de opvatting en 't ontwerp van het geheel. De eerste twee

[p. 347]

Hoofdstukken kunnen een boekdeel opwegen, door rijkdom van zin, en kracht van voorstelling. Vooral het lijden eener verachte en verguisde Jodin is meesterlijk geteekend. Die oude, arme judith, altoos vervolgd, beschimpt, verjaagd en mishandeld door den moedwil der losbandige jeugd, en door de vooroordeelen, waaronder haar volk toen nog gebukt ging; - de afschuwelijke en verafschuwde judith, met dat hart vol wrok, haat en wraakzucht, heeft één lichtpunt in haar duister aanzijn: de liefde voor een jong meisjen, dat bij haar is. Dat meisjen, oogenschijnlijk Christin, voedt een steeds toenemenden afkeer van hare weldoenster. Zij wil die verlaten, meenende dat de oude haar misleidt, en wil van hare afkomst onderrigt worden. Als de oude, geprangd door den nood en door den angst om het eenige wezen dat haar lief is, het eenige waarvoor zij leeft, te verliezen - haar niet meer weet te weêrhouden, werpt zij zich aan de voeten der jonge vrouw, en roept uit: ‘Sabina! wilt gij dan uwe arme, diep ongelukkige moeder zien? - Zie mij aan, ik ben uwe moeder!’ - Dit vermurwt de trotsche dochter niet, zij is meer ontzet dan bewogen, meer vernederd dan voldaan; en niet voor dat de Jodin haar ontdekt dat zij rijk is, en in een verborgen kelder eene Oostersche weelde voor haar ten toon spreidt, en haar zegt dat dit alles het hare is, en dat zij dit alles voor hare dochter heeft bewaard en vermeerderd, noemt de hardvochtige dochter haar meeder, en dat woord giet een druppel van geluk in haar verdord hart vol haat en bitterheid.

De bekoorlijkheden van deze sabina hebben den zoon van melanthon betooverd. Hij verlooft zich heimelijk met haar, en schenkt haar den ring dien zijne, vrome moeder hem in eene heilige ure aan den vinger stak. - Hoe diep sabina ook viel, zij heeft philippus lief en reeds te veel opgevangen van het Christendom om geheel met de boosaardige plannen harer moeder te kunnen instemmen, die haar tot een werktuig van wraakoefening op de haar vertrappende Christenen wil gebruiken. Daartoe is sabina in den beginne niet te bewegen. - Hoe roerend is het oogenblik geschetst als de afgedwaalde jongeling in den kring der zijnen wederkeert en zijn vader, onbewust van hetgeen er met hem is voorgevallen, hem opdraagt het avondgebed te doen. Dat kan hij niet -

[p. 348]

daarbij bezwijkt zijn hart. Hoe diep menschkundig zijn al de verdere schetsen van des jongelings zielestrijd; zijn wankelen tusschen liefde en gehoorzaamheid, zijne hoop en vrees na het uitstorten van zijn hart voor zijne ouders, in de onzekerheid of zij zijne verloving inwilligen of vernietigen zullen. Geen oogenblik kwijnt dit levendig verhaal, de beelden leven, en de lezer leeft met hen, en kan hier een rijken oogst van diepe en reine gedachten verzamelen.

De vertaling is over het geheel goed, maar niet overal even helder en bevallig. Op bl. 17 leest men: ‘eer nog sabina, sprakeloos en met onafgewenden blik starende, zich kon verheffen boven de wanhoop(,) die zij getracht had te trotseren, en in 't verschiet eene nieuwe hoop zien blinken’. Dit zal menigeen niet weten te ontraadselen. En als men van melanthon's oogen leest: ‘zij waren ook de merkteekenen zijner waarde, die God hem had opgedrukt’ - zal wel niemand dat goed Hollandsch noemen. Ook leefde de Vertaler zonderling met de woordjes erg en heel: ‘een heel boos hart; erg misleid; erg verblind’, klinkt kinderachtig in een deftigen stijl. Het werk is versierd met een steendruk dien wij voor een van de bevalligste vignetten van den Heer last zouden houden, als hij der schoone sabina niet zulk een paar monsterachtige voeten had gegeven.