Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

[p. 306]

Protestantsche Brieven uit het Zuiden van Frankrijk en Italië; reisherinneringen van Dr. Heinrich Gelzer,Hoogleeraar aan de Universiteit te Berlijn. Uit het Hoogduitsch vertaald door J. Oudijk van Putten.Te Rotterdam, bij van der Meer en Verbruggen. 1853. In gr. 8vo. XIV en 385 bl. ƒ 3-60.

De titel van dit reisverhaal zal het in dezen tijd bij menigeen aanbevelen. Met dien titel doet de Schrijver al dadelijk blijken, dat men hier de opmerkingen en beschouwingen van een Protestant vindt, en dat het boek uit dit oogpunt meer bepaald moet beoordeeld worden; in onderscheiding van andere reisverhalen, die van zuiver aesthetische of politieke, of Roomsch-Katholijke, of ook wel van geheel anti-godsdienstige standpunten uitgaan.

Wat hij ten aanzien van den toon van zijn verhaal getuigt, wordt bij de lezing bevestigd. Nergens treedt een blinde ijveraar op die verbittert; overal spreekt een man van gevestigde meening die van de waarheid getuigt.

De Hoogleeraar gaat van Bern naar Genève, en werpt daar een blik op de Duitsche politiek. Vervolgens reist hij naar Valence, bezigtigt te Nimes de oudheden, en begeeft zich naar Marseille, waar hij aanleiding vindt om over Frankrijks godsdienstigen, zedelijken en staatkundigen toestand in 1850 uit te weiden. Hoe is die toestand sedert veranderd! Daarna bezoekt hij achtervolgens Nizza, Genua, Spezzia, Florence, Livorno, Rome, Napels, Sorrento, en Amalfi. Wij zouden den lezer veel genoegen benemen, als wij in groote bijzonderheden traden. Gelzer doet hem onder den hesperischen hemel de Natuur in haar betooverend schoon aanschouwen, en leert hem de menschen er kennen in hunnen burgerlijken, godsdienstigen en zedelijken toestand. Maanden lang bleef de reiziger te Rome, waar hij reeds niet voor 't eerst kwam, en wie te eeniger tijd zich derwaarts begeeft, zal wèl doen zijne aanwijzingen te volgen, die hem in staat stellen om in veertien dagen alles wat er bezienswaardigs is op te nemen.

Op Italië en Rome werpt gelzer een scherpen blik. Eerst wijst hij op den teruggang van het Pausdom in zijne eigen hoofdstad, vervolgens behandelt hij de politieke - staatsregtelijke, nationale en demokratische - oppositie; het weten-

[p. 307]

schappelijk verzet, zoo als zich dat in de klove tusschen Godsdienst en Italiaansche beschaving openbaart, en, eindelijk, de godsdienstige oppositie in haren, òf atheïstischen, òf pantheïstischen, òf Christelijken vorm.

Diep dringt hij door in het inwendig leven van het Romeinsche volk, en toont overtuigend aan, dat de Roomsche Kerk nergens zwakker is dan te Rome, en dat men nergens zoo levendig als dáár beseft, hoe gegrond het verlangen is naar eene hervorming als die in de zestiende eeuw.

Eindelijk vestigt de reiziger de aandacht op de restauratieve pogingen des Pausdoms, zoo als zij steunen op uiterlijk materiëel geweld, op het geloof van betrekkelijk weinigen, en op het bijgeloof van velen. Er wordt veel geschreven en gelezen over Protestantisme en Katholicisme; maar wie de waarheid van het Protestantisme en het onhoudbare van het Romanisme wil zien, ga naar Rome, en hij zal niet meer twijfelend vragen: waar is het Christendom? - Wie niet derwaarts kan gaan, luistere naar dezen oog- en oorgetuige, wiens woord het zegel draagt van waarheidsliefde, en die niet mededeelt wat hij voor zich-zelven denkt en gevoelt, maar wat hij gezien en gehoord heeft.

Deze ernstige beschouwingen worden aangenaam afgewisseld door 't geen den reiziger van tijd tot tijd wedervaart, en door uitweiding nu en dan over belangwekkende personen. Zoo schetst hij onder anderen het beklagenswaardig lot van beatrix cinci, en van een ongelukkig meisje, dat als een slagtoffer van het bijgeloof gevallen is, en het leven van olympia morata.

Het werk verdient in ruime mate de aandacht van ieder die gaarne leest niet alleen om zijnen tijd te korten, maar ook om zijne kennis te vermeerderen.