Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Graaf arensberg. Historische Roman uit de dagen van Martijn Luther.Uit het Engelsch van Joseph Sortain.Twee Deelen. Te Amsterdam, bij P.N. van Kampen. 1854. In gr. 8vo. VIII en 613 bl. ƒ 6-50.

De namen van leo X en martijn luther wekken groote herinneringen op. In den eersten zien wij eenen tweeden augustus, in den tweeden een anderen Germaanschen herman. Leo, de zoon van lorenzo, den prachtige, bragt uit het Vorstelijke Florence te Rome de stille weelde van kunstgenot. Rome was reeds vroeger 't middelpunt van schoone kunsten en fraaije letteren, maar giovanni de medigis opende er de bron van het genot dat zij schenken kunnen, en verzamelde hare beoefenaren in zijn paleis. - Luther, die niets voor schoon hield, wat niet in den dampkring der vrijheid ademde, stond op in de kracht der waarheid, en onderwierp al wat fraai scheen en wel luidde aan hare dienst. Terwijl leo zich verheugde over een teruggevonden fragment van livius, en de uitgave van eenen theokritus, vertaalde luther den Bijbel in de taal der Germanen, en deed de drukpers zwoegen, om de waarheid alomme te doen kennen. Terwijl leo bij 't schuimen der bokalen het Evangelie van christus voor eene fabel verklaarde, maakte luther zich op, om, des noods, voor de waarheid van het Evangelie in den dood te gaan. Terwijl de hoogepriesterlijke augustus de Germanen deed uit-

[p. 266]

plunderen en, zoo als hij glimlagchend zeide, van hunne zonden den tempel der schoonheid ter eere van st. pieter optrok, deed luther Rome sidderen en berokkende 't veel grooter schade dan 't verlies van een paar legioenen.

De roman dien wij aankondigen ontlokte ons deze gedachten. Het is niet vreemd, dat de eerste helft der zestiende eeuw de verbeelding van romandichters aanmoedigt en hun het penseel in handen geeft. De Heer sortain heeft eene eigen manier gevolgd, waardoor hij de eenheid schijnbaar heeft moeten opofferen aan de verscheidenheid; doch door de plaatsing van den held, wiens naam het verhaal draagt, heeft hij 't geen uit den aard der zake moest uiteenloopen, vernuftig en ongedwongen weder aaneen verbonden. Zoo heerscht in zijn werk eenheid en groote verscheidenheid tevens.

Wij spreken niet van de historische misstellingen, die echter te meer bevreemden, omdat de Auteur zijnen arbeid met een toestel van letterkundige en historische aanmerkingen heeft verrijkt; de Vertaler zelf heeft er hier en daar de opmerkzaamheid op gevestigd. Gelukkig evenwel benadeelen zij de werking en gang van het verhaal niet. Den gewonen romanlezer zullen zij volstrekt niet hinderen.

De Schrijver opent soms fraaije tooneelen. Vooral wordt men geboeid door den Paus in den kring zijner geleerde en kunstbeoefenende vrienden en gunstelingen. Krachtvol is het tooneel der ontdekking van het verraad in den boezem der Kardinalen tegen hem gesmeed, waarbij het blijkt, dat Rome in die dagen nog niet bevestigd vond wat een zijner Dichters in vroegere eeuw gezongen heeft: dat de beoefening der fraaije letteren de zeden beschaaft en verzacht; - maar wij herinneren ons ook, dat een Dichter uit lateren tijd gezegd heeft, dat er niets schoon en fraai is dan het ware; en Rome vierde de schoone kunsten in den walm der dwaling.

Zulke tafereelen doen, zonder het juist te bedoelen, de behoefte aan de Kerkhervorming sprekend uitkomen, en overtuigen ieder, dat zij niet uit Rome, en allerminst uit den schitterenden kring der hooge priestervorsten was te wachten.

Na 't beschouwen van de karakterschildering die wildenhahn van luther gegeven heeft, zal men, vrees ik, door sortain moeijelijk zijn te voldoen; en toch moeten wij erkennen dat de Schrijver in de voorstelling van luther niet onge-

[p. 267]

lukkig is geslaagd. Zoo weinig als de beschrijving van luther's verschijning in de zaal van den Wormser Rijksdag voor Keizer karel ons bevredigde, zoo zeer zijn wij ingenomen met de schildering van 's mans togt naar en zijn verblijf in die stad.

Over den held van 't stuk zwijgen wij opzettelijk, omdat wij den lezer gaarne de eigenaardige verrassingen gunnen, die een roman behagelijk maken. Wij willen even zoo van bianca, die edele dochter van een Romeinsch edelman, slechts verzekeren, dat de lezers haar met genoegen zullen leeren kennen.

Dat er een kardinaal in 't verhaal voorkomt, die eene snoode rol speelt, kan den Schrijver niet ten kwade worden geduid. Zoo waren er weleer, en 't is te hopen dat er niet meer zoo zijn. Genoeg. Wij houden ons overtuigd, dat de lezers van dit belangrijk, en ook fraai uitgevoerd boek, na volbragte lezing, erkennen zullen, dat zij den tijd er aan besteed, niet hebben verloren.