Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

De Vorderingen der Scheikunde in hare toepassing op den Landbouw, door Dr. L.F. Strumpf.Uit het Hoogduitsch door J.P.C. van Tricht.Te Arnhem, bij D.A. Thieme. 1854. In gr. 8vo. 352 bl. ƒ 3-25.

De wetenschappelijke landbouwer vindt in dit boek eene opgave van eene menigte feiten de Landbouw-Scheikunde betreffende. De Schrijver heeft meer getracht den lezer met die zaken bekend te maken, welke voor den beoefenenden landbouwer meerendeels van belang zijn te weten, dan wel onder eenen aangenamen bevattelijken vorm eene schets der Landbouw-Scheikunde te geven. De vorm is dan ook niet aangenaam, en alhoewel wij meer waarde hechten aan het

[p. 244]

wezen dan aan den vorm van een boek, zoo kunnen wij toch onze meening niet ontveinzen, dat in een boek de vorm een deel van het wezen uitmaakt. Een boek verkrijgt werkelijk meer waarde, wanneer de vorm, waarin het is geschreven, een aangename is. Dikwerf ligt het alleen aan den behagelijken vorm, dat een boek veelvuldig wordt gelezen, en dat is natuurlijk; want het lezen wordt er aangenamer, het begrijpen gemakkelijker door gemaakt. Ik wil evenwel niet lang bij den vorm stilstaan, het gezegde hierover zij genoeg. Om echter den lezer naar waarheid bekend te maken met den aard van het aangekondigde werk, moeten wij herinneren dat het ‘de vorderingen der Scheikunde in hare toepassing op den Landbouw’ ontvouwt, en derhalve als eene verzameling van meer of min zamenhangende stukken is aan te zien, die gewrochten waren van onderzoekingen van den laatsten tijd. Het doel waarmede de Schrijver dit boek in het leven riep, was: in een klein bestek veel te geven, en daardoor moest het van zelf eenigzins op een uittreksel van breeder ontwikkelde verhandelingen gelijken, zooals het dan ook werkelijk doet. Uit dat oogpunt beschouwd, mogen wij dit werk der lezing aanbevelen. De Schrijver heeft zich bijzonder verdienstelijk gemaakt door het verzamelen van hetgeen er in tijdschriften en in andere geschriften over de Landbouw-Scheikunde voorkomt, en dit in het kort hier wedergegeven, waardoor alzoo, bij zekere volledigheid in de opgave, de lezer in een kort bestek bijeen vindt wat hij anders niet dan met moeite verspreid kan aantreffen. Wij moeten er evenwel bijvoegen dat de Schrijver hierin te ver is gegaan, zoodat men meer met den inhoud der verhandelingen van anderen dan met zijne eigene beschouwingen over dien inhoud bekend wordt. Waar er dus sprake is van verband aan te toonen tusschen de behandelde zaken en het resultaat waartoe deze leiden, dan is de Schrijver zeer kort. Dr. strumpf doet in zijn boek juist het tegenovergestelde van hetgeen waarnaar populaire geschriften streven. De laatste trachten door sprekende voorbeelden, doch weinig in aantal, den lezer breedvoerig met de algemeene resultaten bekend te maken; terwijl Dr. strumpf, na eene menigte feiten te hebben medegedeeld, in het kort den lezer de uitkomsten er van doet zien

De strekking van het boek leeren wij uit het gezegde ken-

[p. 245]

nen: het behoort mede tot die klasse van boeken, welke tot het geslacht ‘Wetenschappelijke Lexica’ te brengen zijn. Het geeft hem, die zich in de landbouw-scheikunde beweegt zeker gemak, niet alleen door de hoeveelheid proeven en analysen, die er in vermeld worden, maar ook door de opgave der litteratuur. De vertaling komt ons goed voor. Over kleine gebreken in de taal handelen wij niet, maar wij mogen bij andere leemten blijven stilstaan. Wetenschappelijke fouten, bij de vertaling ingeslopen, moeten hier vooral dáárom vermeld worden, omdat de lezer in allen gevalle verondersteld wordt de Hoogduitsche taal niet magtig te zijn, derhalve ook weinig de scheikunde te hebben beoefend, en alzoo op het gezag afgaat van hetgeen er in deze verhandeling gevonden wordt.

Het zou ons niet moeijelijk vallen, vele onnaauwkeurigheden aan te wijzen, maar ons bestek gedoogt dit niet. Ten bewijze strekken de volgende opmerkingen die op de eerste zeven bladzijden voorkomen. Van deze kan men tot de overigen besluiten.

De Schrijver begint aldus:

‘De scheikunde heeft in de laatste tien jaren aan den landbouw de volledigste verklaring gegeven omtrent de voeding der planten en de bronnen waaruit zij voortvloeit’. Een superlativus behoort, naar onze meening, in de landbouw-scheikunde niet te huis. Hoe vele punten zijn er niet nog geheel in het duister? - Op pag. 1 staat verder van het nut der scheikunde voor den landbouw: ‘Zij heeft de reden aangegeven van (enz.) de werking van gebranden kalk’. De Schrijver spreekt in het boek op geene plaats van het nut, dat bepaald gebrande kalk uitoefent, nog veel minder van de verklaring van zijne werking. Die werking zou in allen gevalle alleen bestaan in het losser maken van den grond door toename in volumen bij zijne hydratering. De Vertaler meende zeker ‘gebrande klei’.

Wat er op pag. 4 geschreven staat ten aanzien van den ‘invloed der temperatuur op de gasontwikkeling der plant;’ de aangehaalde daadzaken zijn geschikt om dezen invloed aan te toonen, doch het besluit is onjuist. Bij de planten aan de proef onderworpen, waren de grenzen waarbij nog groei mogelijk was 10^o en 30^o; bij vele andere planten zal dit niet het geval zijn. Ook hangt de temperatuur die daartoe gevor-

[p. 246]

derd wordt, zamen met den ouderdom der waterplant; een plantje, dat pas de periode van ontkieming heeft verlaten, zal noodwendig bij lagere temperatuur nog groeijen. De intensiteit van het licht mag ook niet worden voorbijgezien; bij eene lagere temperatuur en sterker licht zal eene plant nog groeijen (koolzuur ontleden); bij diezelfde temperatuur, maar bij licht van minder intensiteit welligt niet. De Schrijver vergat ook op de inwendige ontwikkeling van warmte eener plant te letten, waarmede de hoeveelheid die van buiten noodwendig moet worden aangevoerd zamenhangt. Men hebbe slechts de aandacht te vestigen op de ontkieming, waarbij zooveel eigene warmte ontwikkeld wordt.

Op pag. 5 vinden wij den ‘invloed der zamenstelling van de omringende middenstof vooral bij waterplanten’. De lezer zal dien invloed voorzeker hieruit niet leeren kennen. In het kort is die invloed ongelukkig beschreven; buitendien komen er vele fouten in voor. Waardoor stooten de waterplanten stikstof uit? Het antwoord is eenvoudig dit: dat de vrij wordende zuurstof de in het water opgeloste (of in de plant zelve voorkomende) stikstof uitdrijft. Het bewijs, dat de plant ‘gecondenseerde stikstof’ (onder hoeveel atmospheren drukking gecondenseerd?) bevat, vinden wij nergens, ‘noch dat de ontwikkelde stikstof van de plantenzelfstandigheid zelve afkomstig is.’ Moest hier ook zuurstof staan? ‘Dat de zouten, welke in het water zijn opgelost, een bepaald aandeel hebben aan de ontwikkeling der zuurstof’ hiervan zagen wij het bewijs niet, alhoewel wij de waarschijnlijkheid van dit feit geenszins zouden willen ontkennen. Het plantenleven werkt voor een zeker en wel voor een groot gedeelte reducerend, en ook aan vele zouten, welke door de planten worden opgenomen, zal dus zuurstof ontnomen worden.

De Schrijver zegt pag. 6: ‘De structuur van de beide oppervlakten (der bladeren) toont geen belangrijk verschil aan; maar het is bekend, dat het betrekkelijk aantal stomata (spleetopeningen) aan de boven en de onderste bladoppervlakte, zoowel bij water- als landplanten, genoegzaam is nagegaan, om hier het woordje geen in een te kunnen veranderen.

Op pag. 6 onderaan spreekt de Schrijver van eene ontleding van het koolzuur ‘door den invloed van het licht op de groene kleurstof of op een stikstofhoudend ligchaam.’

[p. 247]

De lezer zou met regt hieruit het gevolg trekken, dat de groene kleurstof der planten, het chlorophyllum, geen stikstof houdend ligchaam ware, dat niet het geval is. De ontleding van koolzuur, door de planten, die wel bekend is als eene uitkomst van stofwisseling in het algemeen, wordt hier voorgesteld als eene werking ‘van het licht op de groene kleurstof.’ En die groene kleurstof, althans zeker het was, dat er mede verbonden is, is een product dier ontleding. Waar de Schrijver meer doet dan excerperen is hij veelal niet zeer duidelijk.

Op pag. 7 wordt bovenaan gesproken van poriën en wel zijdelingsche. De volgende regel toont aan, dat hiermede geene stomata bedoeld zijn, en die zijdelingsche poriën kennen wij niet. Hoe het middelste gedeelte eener steng van Potamogeton of Ceraphyllum, in koolzuur houdend water gedompeld, het aanwezen van eenen stroom van zuurstof moet aantoonen van den top der steng naar de wortels, is en zal ons steeds een raadsel blijven. Het aannemen van dergelijken stroom is regtstreeks in strijd met de kennis, die wij aangaande de diffusie hebben in toepassing op de voeding der planten.

Met deze aanmerkingen, die strekken moeten om aan te toonen dat de Vertaler de duidelijkheid niet overal beoogd heeft, en de Schrijver nu en dan onwetenschappelijk is, willen wij volstaan. Maar wat wij van de eerste bladzijden aanteekenden geldt doorgaande van het geheele werk; met grondige zaakkennis is het noch geschreven, noch vertaald.

En toch aarzelen wij niet het boek aan te bevelen.

Het moet erkend worden dat in de landbouw-scheikunde in het algemeen niet de corypheën in de scheikunde de pen voeren; dat slechts enkele mannen van naam er hunne krachten aan hebben gewijd. Meestal zijn het Schrijvers van den derden of vierden rang, die optreden en het publiek, met veel dat zij verstonden, niet zelden ook veel geven dat zij niet begrepen, en wedergaven naar hun beste weten. Wij mogen dit geen voorregt noemen, maar het is niet te verhelpen.

Daarom zou het ons wenschelijk voorkomen, dat de lettervruchten van zulke Schrijvers wierden nagezien door mannen die der zake kundiger zijn, en voor wie het eene geringe moeite zou wezen, het bijeengebragte van fouten te zuiveren.

[p. 248]

Dit is een raad dien wij ook aan Vertalers van zulke boeken mogen geven. - Nederland wordt rijkelijk met vertalingen van buitenlandsche landbouw-geschriften voorzien. Waarom moeten wij in die overigens nuttige geschriften dikwerf tevens zoo vele onjuistheden ontvangen? - Het vertalen, zoo het goed geschiedt, is een verdienstelijk werk voor een klein land, hetwelk moeijelijk de lettervruchten van groote rijken kan ontberen. Maar is er dan niemand, die een boek, dat in Nederlandsch gewaad gekleed wordt, van tastbare gebreken zou willen en kunnen zuiveren? In de vertaling van den Heer van tricht had dit door een deskundige kunnen geschieden, en ons oordeel zou gunstiger geweest zijn.

De Heer van tricht vertaalt meer; wij geven hem onze opmerkingen ten beste, om zich daarvan bij eene volgende gelegenheid te bedienen.