Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Beknopte Geschiedenis der Stad Amsterdam, door L.TH. Zeegers.Met platen en kaart. Te Amsterdam, bij Weytingh en van der Haart. 1853. In gr. 8vo. 497 bl. ƒ 4-:

De Schrijver heeft eene bijzondere, naar ons oordeel zeer gepaste, wijze van behandeling gekozen. Hij vraagt verschooning voor de uitweidingen die hij op het gebied der Algemeene Geschiedenis van Nederland heeft gemaakt. Wij gelooven met hem, dat het niet wel mogelijk is eene goede staatkundige (politieke) geschiedenis van Amsterdam te geven, zonder het oog te slaan op de merkwaardige voorvallen die het algemeene Vaderland betreffen, en het is zeker dat hij door die uitweidingen te meer in de gelegenheid is gekomen om aan te toonen welk eene belangrijkheid de stad Amsterdam, betreffende de aangelegenheden des Lands, heeft gehad. Wat dus den vorm aangaat, mogen wij het werk van den Heer z. als eene wèlgeslaagde proeve aanprijzen. Daardoor is evenwel het geleverde niet zoo zeer eene Geschiedenis van Amsterdam, als wel eene beknopte Schets van de Geschiedenis van Nederland geworden, waarin die gedeelten waarop vooral de hoofdstad betrekking en invloed gehad heeft, het meest op

[p. 190]

den voorgrond komen, en die betrekkingen en invloed met breede trekken geschilderd worden; waarbij dan komt eenige meerdere uitgebreidheid betreffende zulke zaken die uitsluitend te Amsterdam te huis behooren. De Schrijver verwijst daarbij, door veelvuldige aanhalingen en noten, den lezer naar de bronnen, waaruit hij zijne Geschiedenis van Amsterdam geput heeft; zoodat het boek niet alleen voor ongeletterden geschikt is, maar ook den geschiedvorscher menige gelegenheid aanbiedt om over de waarde van het geleverde te oordeelen. Rec. meent, om het een en ander, deze Geschiedenis van Amsterdam met gerustheid te kunnen aanbevelen. Correctie, druk en papier zijn mede goed; maar de platen en de kaart hadden wel achterwege kunnen blijven; de platen hebben te weinig kunstwaarde, en de kaart, op zoo kleine schaal aangelegd, is te onduidelijk om er eenig nut van te kunnen trekken.

Na deze opgave van den totaal-indruk door dit werk op ons gemaakt, zullen wij ten minsten eenige van onze bijzondere aanteekeningen mededeelen. Zij betreffen enkele historische opgaven, en ook den stijl. De laatste moet bovenal in een werk over de Geschiedenis vrij zijn van verkeerde en duistere uitdrukkingen. In het eerste Hoofdstuk vinden wij: ‘daar waar dit riviertje’ (de Amstel) ‘gereed is zich in het Y te verliezen’, eene vreemde uitdrukking; - ‘pleegden’, voor den onvolm. verl. tijd van plegen, gewoon zijn, moet zijn: plagten; - ‘moeizaam’, dat hier voorkomt, is geen Nederlandsch woord. De laatste zin op bl. 1 is onduidelijk. In het tweede Hoofdstuk (bl. 7) wordt de Heer van Kuik voorgesteld als de voorname leider van den aanslag tegen floris V; dat is niet in overeenstemming met de bronnen door den Schrijver aangegeven. Bij het lezen van den aanhef des derden Hoofdstuks, handelende over Vrouwe margaretha van Henegouwen, en de Hoeksche en Kabeljaauwsche twisten, kwam ons de vraag voor den geest: of Holland een Vrouwenleen ware of niet? Wij hadden hier wel de bijzonderheid vermeld willen zien, dat Vrouwe margaretha, door haar huwelijk met lodewijk van Beijeren, die den Keizerszetel beklom, een regt op het Graafschap kon doen gelden, dat anders waarschijnlijk niet zoo veel ondersteuning zou gevonden hebben. Daar Holland aan den Keizer leenpligtig was, zal 's Keizers

[p. 191]

gemalin wel veel voorregt daaromtrent genoten hebben. Het is, naar ons oordeel, door de opvolging van margaretha en van haren zoon, dat het Vrouwenleen wel voor de toekomst beslist was. De zaak komt hier, zoo wel als die van het ontstaan der Hoeksche en Kabeljaauwsche twisten, eenigzins onduidelijk voor. Had willem V regt, hij kon dit regt alleen door zijne moeder hebben, en dan moet ook hier margaretha's regt volkomen erkend worden. Wij twijfelen daarbij steeds aan hetgeen vele Geschiedschrijvers vermelden: dat de weigering van willem, om zijne moeder de 10,000 oude schilden te voldoen, de bepaalde oorzaak van de Hoeksche en Kabeljaauwsche twisten zou geweest zijn. Zulk eene oorzaak zou, dunkt ons, geene gevolgen van 148 jaren duur gehad hebben! - Bl. 16, reg. 4 en volgg., heeft de S. eene verkeerde constructie gebruikt: ‘Hij’ (de Ruwaard albrecht) ‘kon door zijne goede steden eene kostbare levenswijze volgen, die de toestand zijner eigene geldmiddelen onmogelijk zou gemaakt hebben.’ Die mag, als betr. voornw. alleen op levenswijze slaan. Zulke verkeerde woordvoegingen hebben wij hier meer aangetroffen; zij zijn altijd, maar vooral in den historischen stijl, zeer af te keuren. Verder vindt men (bl. 31): ‘de rust die de vorige verdeeldheid was opgevolgd’; - bl. 32: ‘thans werden de vruchten van haar vlijt bedreigd met in de vlammen des oorlogs verteerd te worden; - bl. 37: het waagdragers-gild als alleen nog bestaande voorgesteld; wij twijfelen of niet ook een korendragers-gild vermeld had moeten worden; - bl. 64: ‘de Magistraat had de uitgewekenen, die, enz., ingedaagd en van eenigen hunne goederen verbeurd verklaard’ - bl. 66: ‘vertrouwen jegens oranje’; - bl. 244, tweemaal achtereen de zin begonnen met inmiddels; - bl. 352, eene zinstorende uitlating; - bl. 413, Stenden in Frankrijk; - bl. 487: geestdrift stoken; - bl. 491: zich door nieuwe banden aan elkander verhechten.

Zulke gebreken zouden wij nog vele meer kunnen aanwijzen, maar dan zou onze aankondiging den schijn krijgen van ongunstig te zijn, en dat ware tegen de bedoeling. Dit werk heeft te veel waarde voor hen die een zamenhangend begrip willen hebben van de algemeene betrekkingen waarin de hoofdstad tot het geheele Vaderland gestaan heeft. Wie, onder anderen, in Hoofdstuk 11-15, van het twaalfjarig Bestand

[p. 192]

tot den dood van willem II gelezen heeft, zal den S. den lof niet onthouden van een moeijelijk tijdsgewricht duidelijk en met waardigheid voorgesteld te hebben, al kan men niet instemmen met het oordeel over den dood van oldenbarneveld (hier bepaald een staatkundige moord). Wie, die hier het gedrag der Amsterdamsche Regering in de moeijelijke tijden van 1672 en verv. beschreven vindt, zal niet een traan van dank wijden aan de waardige mannen, wier geestkracht toen het Vaderland, met de hulp des Algoeden, vermogt te redden? Wie het 24^e Hoofdstuk: Verblijf van peter de Groote in Nederland, gelezen heeft, zal diep gevoelen wat Nederland toen was onder de beschaafde landen van Europa? - Wij erkennen de waarde van het werk ten volle; maar vinden daarom te meer vrijheid om hetgeen er minder juist in voorkomt, aan te duiden. Zoo lazen wij ook (bl 35): dat de strijd tegen de Vlamingen, in de veertiende eeuw, eene schoone bladzijde tot de Geschiedenis van ons Zeewezen leverde; dat willen wij niet betwisten; maar mogt hier de Fransche hulp onder grimaldi zoo geheel vergeten worden? - Op bl. 52 en 53 wordt, naar ons gevoelen, het gedrag van hendrik van brederode met te veel minachting bejegend; de S. schijnt met den lof door tollens hem toegezwaaid, niet in te stemmen. Tot regt begrip van de omstandigheden hadden wij ook wel met weinige woorden iets willen vernemen van de redenen, die elizabeth aanspoorden om ons Land de verlangde hulp te zenden; nu komt het voor als of zij die hulpe slechts zond om onze zaak alleen. In Hoofdstuk 25 bevat het geleverde over den Spaanschen Successie-oorlog veel waars; maar aan het einde hadden wij toch wel iets verlangd van den toestand der zaken, die tot den vrede had bijgedragen. Lodewijk XIV was reeds te veel verzwakt om ernstige bezorgdheid van overwigt mogelijk te maken. En kwame nu eens het Koningrijk Spanje aan den Aarts-Hertog, die reeds Keizer geworden was, zou er dan geene vrees voor overwigt van die zijde (van Oostenrijk) zijn geweest? Het Duitsche element is hier te veel over het hoofd gezien. - De lotgevallen van Nederland, benevens die der Hoofdstad, na het eindigen van den Spaanschen Successie-oorlog, worden met vrij wat uitvoerigheid vermeld; de aandachtige lezer zal hier de trapswijze daling onzer magt en van onzen invloed kunnen nagaan. Over het geheel

[p. 193]

stemmen wij met het geleverde in; alleen zou het oordeel over willem IV (28^e Hoofdstuk), hier van zwakheid beschuldigd, zonder dat de omstandigheden waarin het Land zich bevond, worden in aanmerking genomen, ons redenen tot aanmerking geven. Wij bejammeren het daarbij, dat de S., ten genoege der Uitgevers, ook niet het werk tot op Koning willem III heeft voortgezet; voor het tegenwoordige geslacht ware toch een aaneengeschakeld verhaal van hetgeen Amsterdam sedert 1816 merkwaardigs opgeleverd heeft, zeer leerrijk en daardoor nuttig. - Wij eindigen deze aankondiging met den wensch: dat het werk vele lezers moge vinden, en bijdrage tot de kennis en waardeering der lotgevallen eener stad, die eenmaal de vorstin der handelsteden was, en nog onder de voorname markten van Europa geteld wordt.

s-d.