Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Schets der Nieuwe Geschiedenis, voor de lagere klassen der Gymnasiën en Latijnsche Scholen. Naar de vijfde Hoogduitsche uitgave van W. Pütz,vertaald en bewerkt door Dr. E. Mehleren Dr. J. van Gigch.Te Gorinchem, bij J. Noorduyn en Zoon. 1854. In kl. 8vo. VII en 232 bl. ƒ 1-15.

Deze Schets is over het algemeen wèl gelukt. De Geschiedenis wordt verdeeld in drie tijdvakken: het eerste van de ontdekking van Amerika tot aan den Westphaalschen Vrede, 1492-1648; het tweede van den Westphaalschen Vrede tot de Fransche Omwenteling, 1648-1789; het derde van het uitbarsten van de Fransche Omwenteling tot op onzen tijd, 1789-1850. De lotgevallen en bedrijven der verschillende volken worden in elk tijdvak afzonderlijk vermeld, en daarbij de geslachtregisters van de voornaamste Vorstelijke Huizen van Europa medegedeeld; terwijl het werk met een beknopt berigt van de ontwikkeling der beschaving sedert de Hervorming, en met goed uitgevoerde Chronologische tafels besloten wordt.

Bij de hier gevolgde méthode wordt zeker de Geschiedenis in eene menigte van deelen en onderdeelen gesplitst, en valt het moeijelijker den loop van zaken in de onderscheidene landen na te gaan, en van de lotgevallen van ieder volk een goed overzigt te verkrijgen; maar daartegenover staat dit goede, dat men bijeen vindt wat in ieder tijdvak is voorgevallen, en het onaangename vermijdt om telkens drie en eene halve eeuw terug te treden.

Doch het werk beantwoordt niet aan den titel. Want de nieuwe Geschiedenis bepaalt zich niet tot Europa, maar omvat

[p. 157]

alle werelddeelen. Wel wordt bij de behandeling van Portugal, Spanje, de Nederlanden, Engeland en Frankrijk een oog geslagen op hunne ontdekkingen en volkplantingen in Afrika, Amerika en Azië; ook van de Amerikaansche Vrije Staten wordt gewaagd; maar van andere merkwaardige landen: Arabië, Perzië, Indië, Siam, Thibet, China, Japan, hooren wij niets. - Bij dit gebrek komt een ander, dat het werk voor de Nederlandsche jeugd minder geschikt maakt: het verraadt al te sterk zijnen Duitschen oorsprong. Een groot gedeelte is aan Oostenrijk, Pruissen en andere Duitsche Staten gewijd, terwijl vooral van Nederland de berigten zeer kort zijn. Men vergelijke het al te breede relaas van den dertigjarigen oorlog op bl. 36-48, met de weinige regels over het glansrijkst tijdperk in de geschiedenis van het Nederlandsche volk op bl. 55. Van het onder maurits, frederik hendrik en door onze groote zeehelden uitgevoerde wordt geheel niet, of slechts in het voorbijgaan, gesproken. Alleen waar de vorderingen in wetenschap en kunst ter sprake komen, is aan de Nederlanders - en hoe kon men dit ook vermijden? - wat de studie der philologie en de schilderkunst betreft, regt gedaan. Op Duitschen bodem moge dit gemis niet gevoeld worden - voor den Nederlander is het stuitend, dat de verdiensten van zijn volk voorbijgezien, of zelfs bepaaldelijk miskend worden. Waarom hebben de Vertalers en Bewerkers niet hier en daar in eene aanteekening den vreemdeling te regt gewezen en het ontbrekende aangevuld? Of waarom niet liever, indien zij meenden dat er voor onze Gymnasiën en Latijnsche Scholen aan eene dergelijke Schets behoefte bestond, zelven de hand aan het werk geslagen, of het aan andere bekwame mannen onder ons toevertrouwd? Ligt hadden wij iets beters, ten minste voor onze scholen meer bruikbaars, ontvangen. Onze jongelieden zouden dan, behalve van de pogingen der Engelschen om door hudson (van de Hollandsche Compagnie uitgezonden) en door davis eene Noordelijke doorvaart naar Oost-Indië, waarvan de ontdekking voor onze dagen bewaard was, te vinden, ook van de niet minder loffelijke ondernemingen van onze linschoten, barends, heemskerk en rijp, en van de zeereizen van olivier van noordt, abel tasman zoo wel als van die van cook hebben gehoord, en niet aan den Pruissischen von bulow, maar aan van

[p. 158]

hogendorp en zijne vrienden de eer van de afschudding van het Fransche juk hebben zien toekennen. Ook de deelneming der Nederlanders aan den Spaanschen successie-oorlog, die voor een goed deel ten koste van hun geld en bloed gevoerd werd, de overwinning bij Doggersbank, het bij Quatre-bras en Waterloo door hen verrigte, de tiendaagsche veldtogt, en de roemrijke verdediging van Antwerpens Citadel waren dan niet verzwegen.

Nog hebben wij de volgende misstellingen gevonden. Op bl. 18 wordt ten onregte de aanleiding van zwingli's verzet tegen Rome aan den verkoop van den aflaat toegeschreven. Want reeds vóór het optreden van samson had zwingli tegen de misbruiken der Roomsche Kerk geijverd. De twist met dezen was niet, gelijk die van luther met tetzel, de eerste aanleiding, maar eene bijkomende zaak. - Van de verwoesting van Maagdenburg, waarvan tilly verklaarde: dat sints den ondergang van Jeruzalem niets dergelijks gezien was, is (bl. 41) eene al te verschoonende voorstelling gegeven. - Het is niet te denken dat de onverdraagzaamheid van jacobus I tegen de Roomschgezinden de zamenzwering van het buspoederverraad veroorzaakt hebbe, gelijk op bl. 62 beweerd wordt, daar Anglikanen en Puriteinen reden hadden om zich over 's Konings ingenomenheid met de Roomschgezinden, en zijn herhaald zoeken van eene Roomsche gemalin voor zijn zoon en opvolger, te beklagen. - Dat lodewijk XIV, ondanks de verbindtenis, bij zijn huwelijk met de Infante van Spanje aangegaan, om voor haar en hare nakomelingen van alle aanspraak op de Spaansche Gewesten af te zien, nogtans bij den dood van zijnen schoonvader naar het bezit van een deel van België stond (bl. 70, 71), werd van de Fransche zijde verdedigd op grond dat filips IV aan zijne dochter niet alleen de bedongen huwelijksgift, maar ook hare moederlijke erfgoederen onthouden had. - Koningin victoria is niet de dochter van ernst august, Hertog van Cumberland (bl. 83), maar van eduard, Hertog van Kent; en de moeder van frederik I, Koning van Pruissen, was de oudste zuster, niet van willem III, Koning van Engeland (bl. 98), maar van zijn vader willem II, als Stadhouder in 1650 overleden.

Druk en formaat verdienen lof.

g.v.