Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

De Hollandsche Afrikanen en hunne Republiek in Zuid-Afrika, door J. Stuart.Met eene nieuwe kaart van Zuid-Afrika. Te Amsterdam, bij G.W. Tielkemeijer. 1854. In gr. 8vo. 445 bl. ƒ 3-90.

Dit werk is zóó vreemd in zamenstel, en zóó geheel afwijkend van andere historische werken, dat het meermalen verbaasd doet staan over den aard der mededeelingen, en de aandacht tot het einde geboeid houdt.

Men vindt hier de beschrijving van de oorzaken welke de ingezetenen van de Kaap-Kolonie tot de émigratie hebben gevoerd; van hunne omzwervingen door Zuid-Afrika's woestijnen, benoorden de Oranje-rivier, en vestiging beoosten en bewesten het Drakengebergte; van hunne oorlogen tegen den Zoela-Vorst, en zegepralen op de verraderlijke en bloedgierige Kafferstammen; van hunnen terugtogt uit het landschap Natalia, dewijl zij niet op nieuw onder Britsch gezag wilden trekken; van hunne uitbreiding benoorden de Vaal-rivier; van hunne erkenning als een vrij en onafhankelijk volk door Groot-Brittanje, in den aanvang van 1852, en van de aangewende pogingen om, door kolonisatie uit Nederland, zedelijk en geldelijk, ondersteuning te erlangen.

[p. 134]

De wijze hoe dit werk is zamengesteld, kunnen wij echter niet goedkeuren. De Schrijver geeft, zoo als hij ze vond, al de stukken die 't hem gelukt is omtrent de émigratio sedert 1834 en 1835 te verzamelen, en zegt niet altijd van wien of van waar hij ze heeft; maar wat hij geeft is van zoodanigen aard, en zijne mededeelingen zijn zóó belangrijk, dat men, ten slotte, toch betreurt, dat nog menige memorie of verdedigingschrift hem onbekend is gebleven en derhalve aan de verzameling ontbreekt. - Hij brengt ook zijne eigene verrigtingen in verband met de lotgevallen der Hollandsch-Afrikaansche Republiek, en deelt niet slechts alles mede wat hem in Nederland - met betrekking tot zijn kolonisatie-plan, of hetgeen hij ‘zijne zending’ noemt - is wedervaren, maar ook, eigener gezag, de briefwisselingen sedert Augustus 1853 in Nederland door hem met dezen en genen gevoerd; die zich welligt ánders zou hebben uitgedrukt, als hij had kunnen voorzien dat zijne brieven in druk zouden worden uitgegeven. Zulk eene publiciteit moge elders gebruikelijk wezen, in Nederland is zij dat niet, en kan zij dus niet aangenaam zijn, wijl men er niet op heeft kunnen rekenen.

Het werk bevat geene tafel van den inhoud; wij zullen den lezer daarin te hulp komen, en tevens den inhoud nagaan. Men vindt er:

I. ‘Drie Voorlezingen over de Landverhuizing der Hollandsche Boeren van de Kaap-Kolonie en hunne vestiging in het district van Natal’. - Die voorlezingen werden te Pieter-Maritzburg gehouden door Mr. h. cloete, door het Britsch Gouvernement in 1843 naar dat district gezonden, als Opper-Regter. Ofschoon van Hollandsche afkomst, is hij geenszins als partijdig voor de uitgewekenen te beschouwen; integendeel zullen zij die zich de aanspraak herinneren waarmede hij zijne hooge regterlijke waardigheid heeft aanvaard, nimmer vergeten dat hij toen getoond heeft, een vijand van de onafhankelijkheid der uitgewekenen te zijn. - Men voelt zich dus gedrongen om te vragen: hoe komt die man, weinige jaren later, zoo onpartijdig als hij zich voordoet in die ongevergde voorlezingen?

Behalven in eenige bijzonderheden waaromtrent cloete - te goeder trouw zeker - in dwaling verkeert, worden de grieven der Boeren tegen het Britsch Gouvernement met

[p. 135]

levendige kleuren door hem geschilderd. Hij toont aan hoe de Kaffer-oorlog van 1834 den Boeren, wegens brandstichting, plundering, vernieling en roof, vooral van paarden, runderen en schapen, £ 300,000 (ƒ 3,600,000) heeft gekost, ‘ongerekend nog de verliezen, door personen ondergaan die tot de uitrusting der onderscheidene “kommando's” van ieder district bijdroegen.’ (Zie bl. 71). En ten gevolge van verraderlijke inblazingen, kregen zij, in plaatse van schadeloosstelling, bij depêche van den Secretaris van Staat voor de Koloniën, van 26 December 1835, het kwetsend antwoord: ‘dat sints eene lange reeks van jaren de Kaffers regtvaardige redenen tot den oorlog hadden.’

Die voorlezingen, vroeger reeds gedrukt in het Maandschrift ‘Europa’, te Dordrecht, bij h. lagerwey, loopen van bl. 9 tot en met bl. 101.

II. ‘Verlies van Natal en nederzetting aan de Vaal-rivier’. Het schijnt ons toe, dat bl. 107 tot 148 zijn nagedrukt uit ‘De Kaapsche Landverhuizers’ van den Heer lauts. Welligt is nog meer van deze afdeeling aan dat geschrift ontleend.

Als de Heer stuart getracht had de bescheiden door hem aan anderen verschuldigd, en in dit werk bijeengebragt, door elkander aan te vullen, dan zoude hij het schrijven van den Volksraad, om vriendschapsbetrekkingen met de Kaap-Kolonie aan te knoopen (bl. 148), als een gevolg hebben voorgesteld van den brief door Kapitein jarvis, in December 1839, op last van den Gouverneur Sir george napier, aan den Volksraad gezonden, en de émigranten zouden dan in een juister licht zijn geplaatst.

De dubbelhartigheid en kwade trouw van de Kaapsche Gouverneurs blijken in deze Afdeeling allerwege, evenzeer als de waardigheid en echt Christelijke beginselen van den Volksraad. Men leze inzonderheid met aandacht den brief uit Pieter-Maritzburg, van den 21^sten Februarij 1842, bl. 152 tot 162. Dat wèl geschreven en merkwaardig Staatsstuk is, volgens den Heer stuart, aan den Heer jac. nic. boshof (bl. 151) te danken. Niet één der Engelsche dagbladen nam het op, maar in Duitschland is het aan het licht gekomen.

Onder de misstellingen des Schrijvers behoort ook zijn beweren, dat eerst op den 22^sten April 1840 ‘de Nederlanders met de Kaapsche émigratie zijn bekend geworden’. Dat

[p. 136]

geschiedde reeds twee jaren vroeger. (Zie ‘De Kaapsche Landverhuizers’, bl. 129). - Ook het aangevoerde over a.w.j. pretorius, op bl. 184, 185, en vooral op bl. 255, is onnaauwkeurig.

Op bl. 165 en later wordt over den Heer smellekamp gesproken. Een extract uit zijn Journaal vindt men op bl. 174 en volgg.

III. ‘Verblijf ten Noorden van de Vaal-rivier’.

Hier wordt het een en ander over de oneenigheden tusschen de émigranten gezegd, dat niet in alle deelen juist is. Buhrman wordt genoemd als iemand wiens invloed (bl. 194) eene nieuwe partij vormde ‘tegen de Heeren potgieter en pretorius’. Ook verneemt men hier wat den Schrijver deed besluiten om met vrouw en kinderen naar de Kaapsche landverhuizers te gaan, ‘ten einde, zoo mogelijk, met inachtneming der belangen van zijn gezin, hun welzijn te bevorderen en nieuwe betrekkingen voor de Nederlanders tot stand te brengen’ (bl. 195). Hij kwam in Mei 1851 te Natal, vestigde zich te Pieter-Maritzburg en ging in December 1851, met ‘twee groote ossenwagens met allerlei handels-artikelen’, op reis, om de uitgewekenen over het Drakengebergte te leeren kennen. Werkelijk ging hij dus als Togtganger - zoo als de Hollanders in Zuid-Afrika een reizend koopman noemen - op weg, om met de émigranten benoorden de Vaal handel te drijven. - Dat die togt niet naar zijn wensch afliep, zal ten deele aan de ziekte, welke hem op weg overviel, ten deele ook aan zijne onbekendheid met de wijze van handeldrijven zijn te wijten geweest. Men verneemt hier overigens een aantal bijzonderheden welke hem op die reize zijn bekend geworden.

IV. ‘Toestand van de Republiek in 1853’.

Dit gedeelte bevat de nagemelde belangrijke bescheiden: a. Het tractaat tusschen de Britsche Commissarissen en de Afgevaardigden der Boeren, van den 17^den Januarij 1852, waarbij dezen als onafhankelijk worden erkend. b. De proclamatie van den Gouverneur cathcart, houdende de goedkeuring van dat tractaat. c. De briefwisseling van de Kaapsche Autoriteiten met het Britsch Ministerie van Koloniën, over die onafhankelijkverklaring. Daarop (bl. 251) komt voor het eerst het denkbeeld van stuart ter sprake: ‘Laat de

[p. 137]

Émigrant land verkoopen aan den Nederlander, en uit de kooppenningen eene Bank oprigten; dan kan de Nederlander kennis verzenden en bekostigen, dan heeft hij waarborg voor zijn geld, en dan zijn beiden geholpen.’ - De bezwaren welke de S. te overwinnen had, worden uiteengezet, en daarna zien wij hem naar het vaderland terugkeeren, en aldaar in Augustus 1853 aankomen.

V. ‘Verslag omtrent het verrigte in Nederland’.

Wat de S. bedoelt als hij daarin spreekt van ‘eene zaak waarvoor ik (hij) zóó veel gedaan, zóó veel opgeofferd had’, is ons duister. Maar wij hebben te veel achting voor het leedgevoel van huisvaders over de mislukking van 't geen zij in 't belang van hunne gezinnen ondernemen, om over dat gezegde uit te weiden.

Betreffende de handelingen door den Schrijver, tot verwezenlijking van zijn ontwerp, te Amsterdam, te Rotterdam en te Groningen beproefd, vindt men uitvoerige berigten. - Wat er zij van het schrijven van melvill (bl. 312), die de volmagt van den S. ontkent, is niet op te lossen, daar die brief niet is medegedeeld. Evenmin kan men weten of het vermoeden al dan niet gegrond zij, dat er getracht is om des S. gangen na te gaan en zijne pogingen te doen mislukken. Zonder over het onderwerp te oordeelen, weten wij dat het uiterst moeijelijk is liefhebbers te vinden voor industriële ondernemingen, en gelooven dat dit het slagen zijner uitgebreide ontwerpen zal hebben verhinderd.

Op bl. 367 begint het verslag eener reis door de Predikanten murray en neethling, in den aanvang van 1852 door de voornaamste deelen der Republiek ondernomen. Zij is belangrijk, en 't zou velen zeker aangenaam zijn geweest, als vroegere bezoek-reizen insgelijks waren opgenomen.

Hiermede eindigen wij; maar moeten toch aanmerken dat de ‘Waarschouwing van h.f. buhrman’ (bl. 433), naar ons gevoelen, niet, zoo als op bl. 437 beweerd wordt, ‘alle wederlegging onnoodig maakt’.

Het werk zal zonder twijfel aandacht trekken, en wij bevelen de lezing vooral die landgenooten aan welke met óns belang stellen in onze stamgenooten in Zuid-Afrika - en welk opregt Nederlander zou geen belang stellen in die echte zonen van de Nederlanders der zestiende eeuw!