Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Een bijna vergeten Hoofdstuk uit het leven onzer Vaderen, opgerakeld ter gelegenheid van het IX^e Landhuishoudkundig Congres te Assen, en opgedragen aan de Leden van dat Congres door Dr. M.J. Noordewier.Te Groningen, bij A.L. Scholtens. 1854. In gr. 8vo. 55 bl. ƒ :-60.

Onder dezen vrij onbepaalden titel wordt ons hier aange-

[p. 131]

boden: een historisch onderzoek naar de maatschappelijke staat en betrekkingen van den landbouwenden stand, zoo als die reeds honderden jaren vóór christus' geboorte in het Westelijk deel van Europa, meer bijzonder in ons Vaderland, en nog nader in de Provincie Drenthe en de aangrenzende Gewesten ontstaan en gevormd zijn.

Eerst wordt het oog geslagen op de krijgs- en veroveringstogten der oude Duitschers, en op de veranderingen die in de door hen overheerde landen ontstonden. De overwinnaars namen een deel van het land in bezit, en lieten het overige aan de overwonnenen, met wie zij van lieverlede zamensmolten. Of zij verdreven of doodden de grondbezitters, maar lieten, daar zij zelven niet talrijk genoeg en ook te traag waren om de akkers te bebouwen, de onderhoorige landbouwers ongedeerd, die de akkers behielden tegen de van ouds bepaalde opbrengst. Daardoor wisselde een land alleen van meesters; maar de oude verdeeling bleef, en in 's volks inwendige leven werd niets veranderd. Het gebied dat ieder der veroveraars tot zijn deel verkreeg, noemde hij zijne ‘hofmark’

‘Marken’ waren er reeds vroeger. ‘Mark’, eigenlijk ‘merk’, tot aanduiding der grens, is vervolgens genomen voor het begrensde. Zij bevatte deels gemeenschappelijk, deels bijzonder eigendom. Het eerste bestond uit den aan alle markgenooten toekomenden grond, waartoe behoorden: bosschen, gemeene weiden, heidelanden die gebrand en gehakt gebruikt werden voor haver-, later voor boekweitbouw, alsmede water, wegen, jagt en visscherij. Niet alle markgenooten hadden hetzelfde regt. De oudsten, de aanzienlijksten, de meest gegoeden waren boven de anderen bevoorregt. Om in 't volledig markgenootschap te deelen, moest men zeker eigendom bezitten, dat echter niet overal hetzelfde was. Naar mate het bosch voor den akker, het vee voor het koren begon te wijken, verdwenen de markbosschen en gemeene weiden. De grenzen der marken werden aangewezen door merken gekapt in boomen, of door markesteenen, die men beide voor heilig en onschendbaar hield. Geschillen besliste men onderling, waarbij ieder door zijne evenknieën - menschen van zijnen stand - geoordeeld werd. Het gerigt werd oudtijds onder den blooten hemel, meest onder lommerrijke boomen, met inachtneming van eigenaardige

[p. 132]

gebruiken, gehouden. - Behalve uit den onverdeelden gemeenschappelijken, bestond de mark uit verdeelden bijzonderen grond, hoeven en erven. De hoeve bevatte meest dertig morgen, zoo veel als met één ploeg kon bewerkt worden. Een erve, eigenlijk het huis met de schuur en andere bergplaatsen, had, wanneer het een vol erve was, op de Veluwe zestien mudden gezaai's. De hoeven waren onderscheiden in: 1^o. enkelhoeven, die alleen lagen, met akkerland, weide en bosch rondom de hofstede; 2^o. aan elkander liggende langwerpig-vierkante; 3^o. in drie afzonderlijke stukken verdeelde; 4^o. in vele stukken verstrooid liggende hoeven.

Voorts worden over: de verschillende soorten van akkermaat; over de verdeeling der veenen en andere gronden; over de wijze hoe het eigendomsregt op de aanschotten der rivieren verkregen werd; over de bepalingen van de regten der naburen in de dorpen, en over die op de breedte der wegen, onderscheidene bijzonderheden medegedeeld; alsmede: van hetgeen bij overdragt van bezitting in gebruik was; van onvolkomen eigendom, ontstaan uit hetgeen de vroegere landwinners aan de bouwers hadden overgelaten, waarvoor deze een gedeelte, in Vlaanderen en Luik zelfs als erfpacht de helft van de opbrengst voldeden; van tilbare have, en den eigendom over dieren, gesproken.

Bij de uitoefening van den landbouw zelve had in de oudste tijden eene driejarige regelmatige verwisseling plaats, zoodat het veld dat twee jaren bezaaid was, in het derde braak lag; terwijl de werkzaamheden op denzelfden tijd moesten aangevangen en gesloten worden. Volgens eene andere wijze van bebouwing diende het veld in nu eens kortere dan eens langere tusschenruimten tot zaailand, en dan weder tot weiland. - In de oudste tijden waarvan wij berigten hebben, werden in het Noord-Westen van Duitschland haver, gerst, koren, ook vlas, verbouwd. Men kende ooft en moeskruiden, o.a. boonen. De ploeg bestond lang vóór den historischen tijd, en was eeuwen lang zamengesteld zoo als wij hem kennen. Men had paarden, rundvee, ganzen, schapen, geiten, varkens en honden. Uit gerst werd bier gebrouwen. Boter- en kaasmaken was bekend, en onze handkarn was reeds vóór een paar duizend jaar zoo als zij nog is. Wagens en wapenen had men zeer vroeg. Boerenhuizen werden gebouwd van ruwe balken,

[p. 133]

met hooge rieten daken. Korenschuren waren bij ons reeds drie eeuwen vóór onze jaartelling; kelders later, althans de gaten in den grond gedolven tot bewaring der vruchten in den winter. Watermolens komen in de vierde eeuw aan den Moesel voor.

Maakt de Schrijver uit dit alles het besluit op: hoe weinig er in de huishouding op het land sedert twee-, drie-duizend jaar veranderd is; wij zien er tevens uit: dat, ofschoon ook in den loop der tijden het een en ander verandert, er nog meer is dat niet verandert, en dat over het geheel de menschen elkander veel meer gelijk blijven, dan men soms denkt.

Aan de leden van het Landbouwkundig Congres, en aan allen die in akkerbouw en veeteelt belang stellen, zal deze wèl geschrevene, met kennis van zaken opgestelde, Verhandeling, die in weinige bladzijden veel merkwaardigs bevat, buiten twijfel welkom zijn.