Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

De Christelijke Kerk in de drie eerste eeuwen. Voorlezingen van Dr. K.R. Hagenbach,Hoogleeraar te Bazel. Met een Voorberigt van H. Hiebink,Direktor aan het Zendelinghuis te Rotterdam. In Twee Deelen. Te Rotterdam, bij van der Meer en Verbruggen. 1853. In gr. 8vo. 437 bl. ƒ 4-20.

Deze Voorlezingen zijn van eenen man boven vele Godgeleerden beroemd, en wiens naam bekend en geacht is bijna

[p. 113]

overal waar beschaafde Protestanten wonen. Karel rudolff hagenbach is een uitstekend veelzijdig Godgeleerde. Als vriend van den vóór vier jaren overleden geleerde de wette, is hij de vrije Evangelische rigting toegedaan. Hij munt uit in schier alle Godgeleerde wetenschappen, zoo als blijkt uit zijne in 1851 ten derdemale uitgegeven Encyclopädie; dat hij ook een voortreffelijk Kanselredenaar is, bewijzen zijne leerredenen, en de uitgave van een paar bundels door hem vervaardigde poëzij heeft hem bovendien als niet onverdienstelijk Dichter doen kennen. Inzonderheid echter heeft de Kerkgeschiedenis hem zeer aangetrokken, en op dat veld werkt hij sedert jaren met evenveel talent als ijver. Zijn Lehrbuch der Dogmengeschichte is ontegenzeggelijk het beste dat er bestaat; en toch heeft hij zijne vermaardheid het meest te danken aan zijne Voorlezingen. Immers de resultaten van zijn wetenschappelijk onderzoek behield hij niet voor zich alleen, noch maakte die door mededeeling alleen in wetenschappelijke werken tot een monopolie voor geleerden; neen, in een populairen vorm, eenvoudig en bevattelijk, wilde hij zijne verkregene kennis zoo veel mogelijk verspreiden. En dat is hem uitnemend gelukt. Duidelijk en tevens dikwerf dichterlijk toont hij de eeuwen en hare wisselingen, de Christelijke Kerk in haren oorsprong, hare ontwikkeling, afdwaling en geschiedenis, in voorlezingen, die met ongemeenen bijval gehoord werden, en nu in bijkans alle Protestantsche landen met graagte gelezen worden. Onder deze voorlezingen zijn die over het wezen en de geschiedenis der Hervorming; over de (bij de uitgave omgewerkte) Kerkgeschiedenis der achttiende en negentiende eeuw, en over de Christelijke Kerk in de drie eerste eeuwen, het meest bekend geworden. De laatstgenoemde liggen voor ons, uitmuntend vertaald door de oudste twee kweekelingen van het Zendelinghuis te Rotterdam, onder zorgvuldig toezigt en medewerking van den ijverigen hiebink, Director van dat huis. Zoo wel de moeijelijkheid om reeds nu met eenen helderen onbevooroordeelden blik en met historische trouw de laatste jaren en gebeurtenissen op het Kerkelijk gebied, in hare oorzaken en gevolgen, te schetsen, als ook de noodzakelijkheid om tot regt verstand der latere Kerkgeschiedenis die van hare wording en ontwikkeling te kennen, besloot de Hoogleeraar de eerste drie eeuwen te behandelen. Hij heeft dat gedaan in twintig

[p. 114]

voorlezingen, en elke voorlezing getuigt van zijne hooge ingenomenheid met het Christendom en van zijne groote geleerdheid en scherpzinnigheid. - Boeijend en allerbelangrijkst zijn reeds de eerste Hoofdstukken, die tot Inleiding dienen. Zij doen reeds zien dat Prof. hagenbach niet alleen een degelijk Godgeleerde, maar ook in het oude Hellas en Latium geheel te huis is. Men ziet terstond aan de gemakkelijkheid van voorstelling en aan de levendigheid van stijl, waarmede hij eenen rijkdom van zaken bloot legt, dat hij schrijvende niet meer noodig had te onderzoeken, maar uitstortte van de volheid eener kennis, die vertrouwd is met de Godsdienst en Staatkunde, de Geschiedenis en Letterkunde, zoo wel van de Grieken en Romeinen als van de Israëliten en de Christenen. Van daar, dat zijn oordeel zoo helder is, zijne redenering en ontwikkeling zoo gemakkelijk zijn te volgen. - Beknopt en duidelijk vooral is hij omtrent jezus en de Apostelen, hun leven en werken, hun lijden en sterven. Niet alleen vat hij bijeen wat wij daaromtrent in de Kanonieke Schriften lezen, maar ook wat de Apokryphe Boeken des Nieuwen Testaments en de overleveringen daarvan berigten. Levendig en kort, maar met onmiskenbare volledigheid, stelt hij de geschiedenis van de eerste vestiging en uitbreiding der Christelijke Kerk voor oogen. De vervolgingen door Joden en Heidenen, de aanvallen van ongeloovigen en spotters, die de Kerk te verduren had, de worstelingen welke hare leden ondergaan moesten, de geleerde bestrijders en apologeten, de gronden tegen en voor het Christendom in de eerste eeuwen bijgebragt, worden niet alleen opgesomd, maar ook kort en duidelijk ontwikkeld en aan historische kritiek onderworpen. Zoo worden ook de dwaalleeringen, verdeeldheden en scheuringen der eerste drie eeuwen in het regte licht gesteld, door hare oorsprong, aard en gevolgen met historische trouw te doen kennen. Vraagt men of wij niets dan lof hebben voor zijne Voorlezingen, - wij antwoorden dat het ons niet moeijelijk zoude zijn hier en daar kleine vlekken aan te wijzen, maar dat het geheel, het plan en de uitvoering van het werk, te voortreffelijk is om daar naar te zoeken. Wij willen liever door deze aankondiging de meer en meer, ook in óns Land ontwakende belangstelling in de Geschiedenis der Christelijke Kerk helpen bevorderen. Aan alle beschaafde Christenen, aan onderwijzers

[p. 115]

in de Godsdienst, ook aan jonge predikanten bevelen wij deze Voorlezingen dringend aan. - De vertaling is uitmuntend. - Van enkele onbeduidende spel- of drukfouten willen wij geene melding maken.

†‒.