Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

[p. 109]

Boekbeschouwing.

Voorlezingen over het wezen des Christendoms, gehouden door J. Witkop,Predikant te Zutphen. Te 's Hertogenbosch en Zutphen, bij Gebr. Muller en A.E.C. van Someren. 1854. In gr. 8vo. 310 bl. ƒ 3-:

Het kan geene bevreemding baren, dat sedert de overtuiging meer algemeen werd: dat de Godsdienst het wezen van den mensch is, men ook in het wezen van de Godsdienst, inzonderheid der Christelijke Godsdienst en des Christendoms trachtte in te dringen. En in waarheid: wie van harte gelooft dat het Christendom de uitnemendste schatten voor dit en het volgend leven in zich bevat en aanbiedt, doet met inspanning van alle krachten onderzoek naar het wezen van dat Christendom. Onder de vele Godgeleerden die zich daarbij ten gidse hebben aangeboden en nog dagelijks aanbieden, moet Ds. witkop wel niet de minst gewenschte zijn. Bekend toch is hij reeds door vele degelijke stukken als een ijverig, geleerd, zelfstandig en helderdenkend Evangeliedienaar. Van die voortreffelijke eigenschappen geeft het voor ons liggend werk op nieuw getuigenis. Het behelst twaalf voorlezingen, in den winter van 1853 op 1854 te Zutphen voor een talrijk, belangstellend en voorzeker nog al ontwikkeld gehoor gedaan. Wij roemen den ijver des mans, die, bij het drukke predikwerk, in de wintermaanden nog twaalf voorlezingen vrijwillig op zich nam, en dus in zijnen kring het voortreffelijke voorbeeld in Zwitserland, Duitschland, Denemarken, Noord-Amerika, en elders gegeven, navolgde. Die voorlezingen zijn met veel zorg bewerkt, en dragen daarenboven blijken van zelfstandige, degelijke, veelomvattende studie en van hooge ingenomenheid met christus en het Evangelie. De orde in de opvolging der voorlezingen is geleidelijk. Na eene belangrijke Inleiding wordt achtereenvolgens gehandeld over: de Boeken des Nieuwen Testaments; den godsdienstigen toestand der wereld tijdens jezus' komst; over jezus in betrekking tot God en menschen; het in- en uitwendig lot van jezus op aarde;

[p. 110]

het doel van 's Heeren komst; hoe Hij door leer en werken, lijden en sterven, opstanding en hemelvaart, ter bereiking van dat doel werkzaam is geweest; wat Hij na zijn henengaan voor zijn rijk gedaan heeft; terwijl de rij gesloten wordt met een beknopt overzigt over de geheele openbaring in jezus christus. - Dat die populair-wetenschappelijke voorlezingen te Zutphen met veel bijval, stichting en nut zijn gehoord, kunnen wij niet betwijfelen; althans wij lazen ze met een uitstekend genoegen. Getroffen werden wij telkens door den rijkdom en de volledigheid van zaken, die gepaard gaan met helderheid van gedachte en duidelijkheid van voorstelling, terwijl de geest des Evangelies het geschrevene bezielt. - Daar echter de genoeg bekende naam van Ds. witkop min of meer ‘Groningsch’ riekt, en de rondborstige fiksche opdragt aan zijne voormalige leermeesters en tegenwoordige vrienden, de Hoogleeraren de groot en pareau, op nieuw naauwe geestverwantschap tusschen hem en hen verraadt, willen wij een paar bladzijden mededeelen, in de hoop dat dit staal van gezonde en gansch niet rationalistische Evangelieopvatting de vreeze voor in verlangen naar die voorlezingen moge veranderen. Hoewel schier elke bladzijde daartoe zou kunnen dienen, kiezen wij er een paar uit de negende voorlezing, niet als de treffendsten, maar omdat zij eene algemeene beschouwing behelzen van des Heeren in den laatsten tijd weder zoo veel besproken wonderen.

‘Wanneer men onbevoordeeld de Evangeliën opent en leest, dan wordt men terstond getroffen door de verbazende werken, welke jezus op aarde verrigtte, door het volmaakte voorbeeld, 't welk Hij in zijn gansche leven ons heeft gegeven. Wij merken ook daarin, dat Hij de geheel eenige is onder de menschen, eenig in magt, wijsheid, liefde en godsvrucht. Het is moeijelijk eene eigenlijk gezegde bepaling van jezus' wonderen te geven. Dit kan ons niet bevreemden. Immers het zijn daden, welke ons eene hoogere dan menschelijke magt doen aanschouwen, werken, die naar de ons bekende wetten der natuur niet kunnen verklaard worden. Hoe zouden wij ze dan naauwkeurig in haren aard kunnen beschrijven of bepalen? Het zijn werken die buiten den kring onzer bewustheid liggen. Voor ons tegenwoordig doel zij het genoeg, dat wij deze wonderen van jezus beschouwen: als

[p. 111]

werken eener hoogere dan menschelijke magt. Als wij van wonderen spreken, dan denken wij tevens aan jezus' voorspellingen. De laatste rangschikken wij onder de eersten. Zij behooren daartoe. Immers de voorspellingen dragen evenzeer het karakter van het wonderbare aan zich, als de wonderwerken. Het onderscheid is alleen dit: het wonderbare treedt bij de wonderwerken op het gebied van handelen te voorschijn, en bij de voorspellingen op dat van weten of kennen. Doen de eerste ons een hooger dan menschelijk vermogen in handelen aanschouwen, de laatste wijzen ons op een hooger dan menschelijk vermogen in weten of kennen. Het is van belang, op het verschillend karakter van jezus' wonderwerken te letten. Sommigen kenmerken zich als daden, waarbij de stof verandert. Dit geldt van het eerste wonder, door jezus op de bruiloft te Cana verrigt. Het water wordt door den invloed van zijne magt in wijn veranderd. Dit stofveranderend vermogen, 't welk bij de gewone werkingen der natuur in een betrekkelijk lang verloop des tijds wordt uitgeoefend, heeft hier als in een punt des tijds plaats. Andere wonderen hebben een ander karakter. Zoo is er een, waarbij de stof vermeerdert of zich vermenigvuldigt. Dit zien wij in de spijziging van duizenden met weinige brooden en visschen. Terwijl jezus ze breekt en uitdeelt, vermeerdert de stof. De magt, hier uitgeoefend, nadert aan hetgene wij scheppende magt noemen. Bij onderscheidene wonderen is het kenmerkende, dat de krachten der natuur als terugtreden. Dit is zigtbaar in de verdorring van den vijgeboom, in het stillen van den storm op het meer. Bij velen ligt dit kenmerkende hierin, dat bestaande krachten worden opgeheven en afwezige krachten teruggeroepen. Zulks heeft plaats bij de genezingen van alle ligchamelijk- en geestelijk-kranken, bij de dooden-opwekkingen. De krachten, waardoor de gezondheid van ligchaam of geest is verstoord, worden opgeheven; die, welke er noodig zijn voor het gezonde leven, treden terug en komen in werking. Sterk springt zulks bij de dooden-opwekkingen, inzonderheid bij die van lazarus, in het oog. Bij sommige daden ligt het wonderbare in de aanwijzing van het verborgene. Zoo, b.v., bij de verrassende vischvangsten, waardoor bij de Apostelen zulk eene verbazing werd gewekt. Het zien in de diepte, waarheen geen gewoon menschelijk oog, ook het

[p. 112]

scherpe oog dezer geoefende visschers, niet kon doordringen, is het wonderbare. Zóó de aanwijzing, dat petrus in het meer te Capernaum een visch zou vangen met een stater voor de tempelschatting in zich. Ook hier ligt het wonderbare voornamelijk in de aanwijzing van het verborgene. De voorspellingen hebben een meer gelijkvormig karakter. Het wonderbare ligt in het zien, weten, kennen van het toekomende, dat buiten de menschelijke berekening ligt, en waarvan de naauwkeurigheid door de uitkomst wordt bevestigd. De meeste voorspellingen van jezus bepalen zich tot daden en lotgevallen, die op het levensgebied der menschelijke vrijheid liggen, en dus onmogelijk vóóruit kunnen geweten worden. Bij sommige vinden wij bijzonderheden aangewezen, zoo als die van de verloochening van petrus, welke getuigen van jezus' wetenschap, die de dieren- en menschen-wereld, in al hare aanraking en verbinding, omvatte.’

Elk die onbevooroordeeld en met een voor heilige indrukken vatbaar hart deze voorlezingen hoort of leest, moet er wijzer en beter door worden, al stemt hij ook niet met alle opvattingen des Schrijvers in. Te Zutphen verlangt men zeker naar de volgende reeks, en wij hopen die later eveneens door den druk te ontvangen. Geschiedt dat, dan zouden wij ze echter bij de uitgave hier en daar gaarne nog wat meer zien uitgewerkt, zoo als de Eerw. Schrijver dat waarschijnlijk ook doet bij de mondelinge voordragt, met het oog op zijn auditorium. Daardoor ware de voor ons liggende bundel nog in waarde vermeerderd, en ook de negende voorlezing, waaruit het bovenstaande is overgenomen, nog verrijkt kunnen worden.

Ter lezing en voorlezing bevelen wij dit werk allen beschaafden Christenen dringend aan.

†‒.