Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

1. Almanak voor het Schoone en Goede. 1855. Te Amsterdam, bij A. Jager. 174 bl. ƒ 2-10.
2. Cadsandria. Zeeuwsch-Vlaamsch-Jaarboekje, voor 1855. Verzameld door j.h. van dale. Te Schoondijke, bij A.J. Bronswijk. 182 bl. ƒ :-75.
3. Nederlandsche Residentie- en 's Gravenhaagsche Stads-Almanak, voor 1855. Te 's Gravenhage, bij Gebroeders Belinfante. 486 bl. ƒ 3-90.

N^o. 1. De geachte Uitgever van den Almanak voor het Schoone en Goede heeft ons het werk van de aankondiging der Jaarboekjens misschien willen verligten, door dezen Jaargang niet in te zenden, maar wij kunnen er toch niet van zwijgen. In het vorige jaar spraken wij met nadruk den wensch uit, dat hij voortaan zijn Jaarboekjen versieren mogt met plaatjes niet alleen van Nederlandsche graveurs, maar ook naar schilderijen uit onze Hollandsche School, en de Heer jager heeft daar, zoo 't schijnt, gehoor aan gegeven. Van de vijf ongemeen behagelijke gravuren zijn er drie van d.j. sluyter, naar j. bosboom, j.l. bron en j. fabius, en twee van w.f. wehmeijer, naar ary scheffer en j.g. smits. Wij zijn er hem dankbaar voor in het belang van onze begaafde Meesters, en van de eer hunner Schole, die te rijk en uitmuntend is, om den schijn niet af te weren alsof we tot naburen de toevlugt nemen moesten voor plaatwerk, zelfs in een boekjen waaraan de naam van een onzer grootste Schilders niet vreemd

[p. 106]

is. Eere zij den Uitgever voor deze verbetering, die, zeer mogelijk, het bedrag zijner uitgaven kan hebben vermeerderd. Wij gelooven echter ook, dat zij naar verdienste zal worden gewaardeerd, en in een nog ruimer debiet van het fraaije, nu geheel Nederlandsche prachtwerkjen goede vruchten zal dragen.

De beroemde Redactrice heeft zich ditmaal in veler medewerking mogen verheugen. Om 't gehalte van den letterkundigen inhoud te doen kennen, kunnen wij enkel namen noemen. De Jaargang bevat bijdragen in proza, van de Redactrice en de nog zeer jeugdige maria hertzveld, en van de Heeren donkersloot, cremer en broers. De poëtische bijdragen zijn van de insgelijks jeugdige estella hertzveld en van de Heeren beeloo, beets, van den bergh (s.j.), didymus, van duyse, de kanter, koenen, schimmel, wijsman, tatum zubli en van zeggelen. Twee ongenoemden w.h. en.....s. droegen mede bij, de eene in poëzij, de andere in proza. Bovendien prijkt het boekjen met eenige weinige maar als gewoonlijk zeer fraaije verzen van den grijzen puikdichter tollens: eene korte maar veelomvattende heilbede, waarschijnlijk voor de Redactrice; doch door haar, aan 't slot des kleinen Voorberigts, edelmoedig ook aan de ‘Lieve Lezeressen’ toegeëigend. Wij zeggen er ‘amen!’ op, en doen hulde aan het velerlei schoons en goeds, ten deele ook verhevens, dat hier wordt aangeboden.

Het bandjen is prachtig en vol smaak, en de druk en 't papier zijn als gewoonlijk. Naar ons gevoelen is deze Jaargang een der schoonste en belangrijkste van dit reeds bejaarde, maar altijd behagelijke boekjen.

N^o. 2. Voor de eerste maal verscheen dit jaarwerkjen in 1854, onder den enkelen titel ‘Cadsandria’; doch de Redactie (de Heeren j.h. van dale, j. jobse en g.p. roos) verklaarde zich bereid om er een ‘Zeeuwsch-Vlaamsch-Jaarboekje’ van te maken, als dat aan ‘de overzijde des Braakmans’ werd gewenscht. De aanleg en inhoud van 't goedkoope boekjen waren allezins geschikt om er ook dáár sympathie voor op te wekken, en dat het dit werkelijk gedaan heeft, bewijzen de titel des tweeden Jaargangs en 't vermeerderd getal van medewerkers. Uit het Voorberigt, nu alleen door den Heer van dale geteekend, blijkt niet of het Jaarboekjen ‘Zeeland’ daardoor heeft opgehouden te bestaan. - Wij hebben in ons laatstvorig Nommer onze gedachten over de Gewestelijke Jaarboekjens gezegd, en onze denkwijze over dit kan, wat het beginsel en doel der uitgave betreft, niet anders zijn, dan we toen hebben uitgesproken. Als wij hier lezen: ‘Gewestgenooten! - werkt alle mede om een Jaarboekje in stand te houden, dat - - door Gewestgenooten zaâmgesteld, bij voorkeur voor u is geschreven’ - dan doet ons dat pijnlijk aan. Er ademt daaruit een geest van oud-provincialisme, van afzondering, van afscheiding, die ten eenenmale strijdt met onze begrippen van eendragt, eenheid en onderlinge gelijkschatting, zoo als we die wenschen tusschen Landgenooten, verbroederd

[p. 107]

door hunne rijke taal en roemvolle geschiedenis. Het is waar, de aanprijzing van de ‘Cadsandria’ wordt eenigzins verklaard, door de omstandigheid, dat er Jaarboekjens bestaan voor ándere gewesten; maar wij gelooven toch, dat die niet op de medewerking alleen van gewestgenooten zijn aangelegd; en dat er de bijdragen van bekwame Schrijvers en Dichters van elders met dankbaarheid in worden opgenomen.

Afgescheiden dáárvan vinden wij de bijdragen tot de geschiedenis, in de beide Jaargangen, belangrijk en ten deele zeer onderhoudend, en de dichtstukjens en puntdichten, die den proza-inhoud afwisselen, over het algemeen verdienstelijk. De Kalender bevat eene chronologische aanwijzing van gedenkwaardige gebeurtenissen, in den tweeden Jaargang aanmerkelijk uitgebreid door de mededeelingen van den Heer j. van der baan te Zaamslag. De historische mededeelingen, die het grootste gedeelte van den inhoud uitmaken, zijn geleverd door de Heeren van dale, Dr. callenfels, j. van der baan, Mr. egberts risseeuw en h.g. janssen. Bovendien zijn er een paar prozastukken in: ‘over Vrede en Oorlog’ van h.j. bool, en ‘over de Middellandsche Zee’ (in poëtischproza) van j. jobse; doch daarop, zien wij nu, is 't gezegde in het Voorberigt, dat ze bepaaldelijk voor de ingezetenen van Zeeland zijn geschreven, bezwaarlijk toe te passen. Zelfs is er eene kleine Novelle van gerard, die, zoo wij meenen te weten, in Holland woont. Dit zou bijkans doen denken dat de Verzamelaar éérst het Voorberigt heeft doen drukken, doch daarna terstond bevonden heeft wel degelijk stukken niet uitsluitend van Zeeuwsch-Vlaamsch belang of uit Zeeland herkomstig, noodig te hebben, om aan het boekjen eene voegzame uitgebreidheid te geven. De Dichterlijke bijdragen, slechts weinige in getal, zijn van catharina beerta, en de Heeren j. jobse en c.p. roos, en twee niet genoemden. De totaal-indruk van den inhoud is allezins gunstig, en wie van humor of luim houdt zal ook niet zonder nu en dan te glimlagchen de stukken lezen van Dr. callenfels, die aan den stijl en trant van arend fokke, simonsz. doen denken.

N^o. 3. Is niet de fraaiste maar buiten allen twijfel de bruikbaarste en nuttigste van alle Almanakken. Er is zeker ook geen ander wiens zamenstelling meer zorg en moeite kost of met meer naauwlettendheid behartigd wordt. De titel is het minst onberispelijke, maar dat verwijt is eene lofspraak voor het werk. De Residentie is 's Gravenhage, en de titel bevat dus een pleonasme. Waarschijnlijk heeft men willen uitdrukken, dat het werk niet alleen betreft het bestuur en de inrigtingen en gestichten van 's Hage, maar ook het Hof en de Hooge Regering des Lands, met hetgeen daarvan afhankelijk of daartoe betrekkelijk is. Uit bescheidenheid of om andere redenen misschien heeft men 't werk niet willen of durven noemen wat het eigenlijk is. Het is, naar ons gevoelen, een ‘Nederlandsche Staats- en 's Gravenhaagsche

[p. 108]

Stadsalmanak’; een werk waarin men de namen en voornamen, titels en woonplaatsen vindt van alle hoogere en lagere beambten, zoo wel der Vorstelijke Huizen als van den Staat, en van de Stad 's Gravenhage; van de Leden der Staten-Generaal, der Hoven en Regtbanken, der Gewestelijke Besturen, der Gemeentebesturen en burgemeesteren, der Directiën en Officieren van de Land- en Zeemagt enz. enz.; - een werk, dat onmisbaar is voor elk die met mannen van aanzien of gezag heeft te briefwisselen, en dat zelden het antwoord schuldig blijft op eenige vraag, die 't bestemd is te beantwoorden. Het wordt geopend met eene tabel, bevattende eene uitvoerige Statistiek betreffende Nederland en zijne Koloniën, volgens de jongste opgaven. Daarop volgt een uitvoerige Volks-Kalender, met al wat daartoe behoort. Vervolgens een tafereel van ons Zonnestelsel; de Jaartelling en de feestdagen der Mahomedanen in den Nederlandsch-Indischen-Archipel; tafels van de opkomst en ondergang der zon te Batavia, en te Amsterdam; van de soortelijke zwaarte van vloeistoffen en vaste ligchamen; van de hoogte boven de Zee van voorname punten in Nederl. Indië; van de breedte en lengte der voornaamste steden en plaatsen in Nederland; van de geographische ligging der voornaamste plaatsen in Nederl. Indië; van den afstand der voornaamste plaatsen in Nederland van 's Hage en Amsterdam; van de maten en gewigten in Nederland en te Batavia; van het Muntstelsel; vergelijkingen tusschen oude en nieuwe ellemaat en gewigt; de Buitenlandsche mijlmaten in Nederl. ellen; de zegelregten; de Posterijen, en in 20 bladzijden al wat daartoe betrekking heeft; de verschillende middelen van vervoer, in 59 bladzijden; de telegraphen-dienst; de Logementen (ook te Amsterdam), koffijhuishouders en stalhouders in de Residentie. Wijders opgaaf en beschrijving van de Vorstelijke Huizen in Europa in 15 bladzijden. Aan het slot, in 140 bladzijden, vindt men beschrijving van alle dagen weekbladen; de kerkelijke Inrigtingen van alle Gezindheden; 't Bijbel- en Zendelinggenootschap; schier alle Maatschappijen en Genootschappen van liefdadigheid, godsdienstig of zedelijk nut; de Maatschappijen van handel en waarborg, levensverzekering en lijfrenten; Middelbaar en lager Onderwijs en Schoolwezen; de Maatschappijen van kunst en wetenschap. Doch het is niet mogelijk een volledig overzigt te geven van den rijken inhoud, die op een Bladwijzer, achter het werk, onder omstreeks 1200 hoofden alphabetisch vermeld staat. Deze Almanak, die zijn dertigsten Jaargang beleeft en met elk jaar uitvoeriger en vollediger wordt, getuigt van eene weergalooze mate van geduld, naauwkeurigheid en werkzaamheid in den Zamensteller. De Heeren belinfante doen er honderden belanghebbenden bestendig groote diensten mede. Wij hebben geen enkel werk, dat zoo dikwijls door ons met vrucht wordt geraadpleegd, en oordeelende naar 't nut dat wij zelf er van trekken, vestigen wij er de aandacht onzer lezers op, en bevelen 't vooral hun aan die in ambtelijke betrekkingen zijn geplaatst.