Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

[p. 62]

Geloof of Liefde, welke is de meeste? Een woord uit den vreemde. Door J.A.M. Mensinga,Lid der Leidsche Maatschappij van Letterkunde, van het Oudheidkundig Genootschap te Athene, van de Koninklijke Akademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam, - Predikant bij de Remonstrantsch-Gereformeerde Gemeente te Frederikstad aan den Eider. Te Amsterdam, bij P.B. van Waning Bolt. 1854. In gr. 8vo. 12 bl. ƒ :-20.

Men vraagt ons oordeel over deze leerrede, door mensinga tijdens zijn jongst verblijf in ons Vaderland ergens gehouden, zoo 't schijnt, en daarna in druk gegeven. Welnu, wij spreken het onbewimpeld uit: die leerrede had niet gedrukt, en zelfs niet gehouden moeten worden. Nu meene slechts niemand dat dit oordeel aan partijdige vooringenomenheid zijnen oorsprong te danken hebbe! Verre van daar! Wij waardeeren des Schrijvers niet geringe bekwaamheden, vroeger meermalen overtuigend gebleken, en hebben in opregtheid deelgenomen in het droevig lot, dat hem kort na zijne aankomst in den vreemde beschoren was. Maar zijne predikgaven, naar dit voortbrengsel geschat, zijn ons tegengevallen. En indien hij al zóó predikt, grootelijks bevreemdt het ons toch, dat hij heeft kunnen besluiten, om deze preek, als of zij meer dan gewone waarde had, in het licht te zenden.

De liefde, die niet ligt te hoog geprezen kan worden, wordt hier doorgaans gesteld tegenover het geloof, als of het geloof niet volstrekt onmisbaar ware tot hare beoefening! ‘Er zijn slechts enkele, weinige en korte, tijdperken in ons leven’ - zegt m. - ‘waarin het hoofdzakelijk en bovenal op geloof aankomt, en een opgewonden geloofsleven is zelfs schadelijk voor onzen in- en uitwendigen mensch, en hoe meer noodeloos die opgewondenheid is, des te meer verwoest en vervreet zij ons beste deel; maar op den langen duur van ons leven moet de liefde het overwigt hebben over het geloof, zal het daarbinnen wèl en vrede zijn.’ Bij zulke gezegden vraagt men onwillekeurig: of m. wel regt weet, wat geloof is in den waren zin des woords? Men vraagt dat te eerder, als men hem de ‘auto-da-fé's’ hoort vermelden als ‘daden van geloof, van een geloof, dat bergen verzette, zonder liefde’. Geen

[p. 63]

wonder, voorwaar! dat de liefde geprezen wordt boven zulk een geloof, dat dien naam niet verdient. En even gemakkelijk zou het vallen, om het geloof, volgens het Evangelie beter opgevat, te verheffen boven de liefde, nadat men haar vooraf tot eene karikatuur vernederd had. Toch wordt elders het geloof genoemd de boom, waarvan de liefde de vrucht zou zijn, en het middel, dat dienen moet tot bereiking van het doel, hetwelk in de liefde bestaat. Dit laat zich beter zeggen, en had wel duidelijk ontwikkeld mogen zijn. Maar het valt in het oog, dat daarmede dan een geheel ander geloof bedoeld wordt dan het straks vermelde. En wat de liefde betreft, zij wordt gezegd ‘veel kalmer op zichzelve en minder voor potenzering vatbaar’ te zijn ‘dan het geloof, en zij is nog veel kalmer en kouder’ - lezen wij - ‘wanneer zij de hulp van hetzelve mist’. Welk eene liefde, vragen wij, mag hiermede bedoeld zijn, en zou zij wel liefde kunnen heeten, wanneer dit van haar gezegd kan worden? Eindelijk - want het lust ons niet meer te noemen - de strijd der Hervormings-eeuw over het geloof en de werken wordt in den aanhef zeer onjuist, zoo wij meenen, voorgesteld, wanneer wij lezen: dat daarin ‘bijkans doorgaans een ontzettend, een schreeuwend onregt gedaan is aan de werken’, en dat ‘die strijd eigenlijk had moeten heeten: geloof of liefde, welke is de meeste van deze twee?’ Wij ontkennen dit, al keuren wij ook met m. den paradox af, die eenmaal verdedigd is: ‘dat de goede werken nadeelig zijn zouden voor de zaligheid’. In één woord, wij roemen met den Apostel de liefde boven geloof en hope, en plaatsen haar in onze dagen tegenover eenzijdige geloofsmeeningen gaarne op den voorgrond; maar wij kunnen het niet verdragen, dat zij, gelijk hier geschied is, even eenzijdig geprezen wordt ten koste van geloof en hope, waardoor zij zou ophouden ‘liefde’ te zijn ‘uit een rein hart en een goed geweten en een ongeveinsd geloof’, gelijk de Apostel zegt.

Nog iets. Zoo gaarne wij aangaande leerredenen de spreuk laten gelden: variis modis bene fit, en allerminst verlangen zouden dat iemand, tot prediken geroepen, zijne eigenaardigheid verloochende, even zoo zeer wenschen wij dat er op den Christelijken leerstoel een andere toon aangeslagen en eene andere taal gesproken worde, dan wij in deze leerrede gevonden hebben. Het werk der prediking vereischt hoogeren

[p. 64]

ernst, meer Bijbelsche dictie, meer praktische aanwending en gemoedelijke toespraak, en ook meer zuiverheid van stijl en uitdrukking. Boven vermeldden wij reeds het woord: potenzering. Wij vonden ook gesproken van den polemischen en niet-polemischen mensch, van het herkaauwen der studie, van de logica, van het hoofddocument, van praktische en philosophische voorstellingen, van twee ikheden, van onze posita, van sympathie, en meer andere zaken en woorden, die, naar onze innigste overtuiging, op den kansel misplaatst en voor de Gemeente onverstaanbaar zijn. Overigens laten wij het gaarne tot zijne verschooning gelden, dat hij thans woonachtig is in ‘een land, waar op wetenschappelijk en godgeleerd gebied niets gelezen, niets gedrukt, ik zou bijna zeggen, althans van mijne allernaaste omgeving, zelfs niets gedacht wordt, waar dus de wrijving en met de wrijving ook de warmte ophoudt’ (bl. 2). Geen wonder, dat m. althans niet vooruitgaat!