Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

De Jonkvrouw van Sonnevelt, of de Aanslag op Amsterdam in 1650. Door Jacob Honig, Jsz., jr.Twee Deelen. Te Amsterdam, bij Joh. van der Hey en Zoon. 1854. In gr. 8vo. ƒ 6-90.

Wanneer men, met het oog op den titel, dit werk begint te lezen, dan wordt er veel van des lezers geduld gevergd; want ofschoon de Jonkvrouw nu en dan al eens in het voorbijaan wordt genoemd, twee honderd bladzijden moeten wij lezen, voor wij haar eigenlijk te zien en te hooren krijgen, en dan nog is de wijze waarop wij met ‘de heldin’ van den roman kennis maken; weinig belangwekkend. Over het geheel heeft de dame weinig interessants; én in karakter én in lotgevallen. Het is een braaf en edel meisje, zoo als ook floris adriaanz. een hupsch jongeling is, die na de gewone reeks van wederwaardigheden, die in onze hedendaagsche romans

[p. 45]

gebruikelijk zijn, haar hand en hart verwerft. Wij willen den Schrijver den lof niet onthouden van zekere historische naauwkeurigheid en ijver in het verzamelen van zijne bouwstoffen, al moeten wij hem minder gelukkig noemen in het verwerken van het opgezamelde. Er is niet genoeg éénheid in het plan; het werk is te veel verbrokkeld: van daar dat er geen effect, geen relief is; alle personen worden even belangrijk; de krachten zijn te veel over allerlei nevenpersonen verdeeld; de nietsbeduidende figuren staan de hoofdpersonen in den weg, en het is noodig dat de Schrijver ons gedurig zegt, dat hij floris voor zijn ‘held’ houdt; anders zouden wij hem telkens in het gedrang verliezen. De Schrijver heeft zijn roman meer bij de historie ingeschoven, dan de historie ons in de levende vormen van den roman gegeven, zoodat het niet moeijelijk zou zijn met den vinger aan te wijzen, waar hij eens weder een emmertje uit de bron der geschiedenis heeft geput: hij sprenkelt daar den bodem dan wel mede, waarop de beelden wandelen die hij ons maalt, maar zij leven niet genoeg in de geschiedenis. De historische roman moet zich meester maken van de grootsche feiten en verwikkelingen uit het tijdvak dat men zich kiest; daar om heen moet zich de stoffage groeperen; daar om heen moeten alle kleiner raderen draaijen. Daartoe echter moet men meer diepte van blik en levendiger fantasie hebben, dan men in de Jonkvrouw van Sonnevelt ziet aan den dag gelegd. De roman is uit die gewone knoopen, en vonden, en toevallen, uit die alledaagsche verwikkelingen en afgesleten combinatiën zaâmgesteld, waaruit men dag op dag romans ziet smeden, die zich, als deze, niet boven het middelmatige verheffen. Wij hebben te vergeefs naar eene enkele grootsche passage, naar eene enkele verheven opvatting, eene enkele sierlijke beschrijving of een diepen blik gezocht. Het boek is anders niet kwaad; het is zedelijk, zelfs eenigzins godsdienstig, en kan om zijne historische waarheid aangeprezen worden aan lezers die gaarne iets van de vroegere grootheid van onze hoofdstad willen hooren, zonder juist eene drooge historie van Amsterdam ter hand te nemen; maar als letterproduct laat het nog al iets te wenschen over. De stijl is veelal eenigzins plat, en waar die deftig of verheven wil zijn, is hij gemaakt en gewrongen; als of men na de lezing van de oud-Hollandsche bronnen, niet weêr met onzen

[p. 46]

hedendaagschen schrijftrant op slag wist te komen. De gesprekken zijn doorgaans vrij stekelig en meer spijtig dan piquant; en die gesprekken, veelal van onbeduidende personen, nemen de plaats in waarop de feiten, die de geschiedenis zoo ruimschoots geeft, moesten aanschouwelijk gemaakt worden; maar de Schrijver vergenoegt zich met ons die kortelijk te zeggen, terwijl hij zijne verbeelding wijdt aan de bijzaken. Zoo laat hij de fraaiste en echte steenen, die zijn gebouw hadden moeten sieren, ongebruikt liggen, of geeft ze eene onaanzienlijke plaats, terwijl hij ze door zijn eigen maaksel maskeert en betimmert. Wij missen hier wat wij in zoo menig historischen roman vergeefs zoeken: het eigenlijk leven in de geschiedenis, het met smaak rangschikken van het gegevene, het beheerschen van het onderwerp, en de kunst van voorstelling: die het licht dáár aanbrengt waar het vallen moet; dáár mindert waar het matter mag zijn; en het donker bezigt om eenheid, orde en relief te geven aan de tafereelen.

Geheele Hoofdstukken zijn er waarin hoegenaamd niets plastisch voorkomt, en onaangenaam zijn de langwijlige opschriften, die den lezer alle verrassing onmogelijk maken, door hem vooraf te melden wat hij zal vernemen. Onhandig zijn betuigingen als op (bl. 39): ‘...sprak de jongeling door den doctor floris genoemd, en welken naam wij hem zullen behouden laten, tot de tijd daar is om den lezer meer van dezen, een der helden (?) van ons verhaal mede te deelen.’ De Schrijver dweept met het woord ‘held’, ofschoon floris meer een bloemzoet, dan een heldhaftig jongeling is. Het is waar: hij heeft tweemaal de Jonkvrouw van sonnevelt gered, als zij (beide malen door paarden) in gevaar was, maar hij laat zijn vriend, beschermer en weldoener doreslaer in zijn bijzijn vermoorden, zonder een zweem van ridderlijke edelmoedigheid. Floris moge nu honderdmaal ‘de held van ons verhaal’ heeten, en tienmaal jonge dames uit het gedrang helpen: de jongeling die op een enkel woordje van den kastelein uit de Zwaan zich schuil houdt, als hij zijn vriend, dien hij onschuldig gelooft, ziet vermoorden - is een flaauwe knaap. De Schrijver had hem dat tooneel niet moeten laten bijwonen, en heeft bitter weinig partij van dit voorval getrokken, als ook van al wat met den dood des Konings

[p. 47]

in verband stond. Dit is ook het geval met de gevangenneming der kapiteins, ons ter loops op 't laatste blad van 't Eerste Deel gemeld. Waarom daarvan geene aanschouwelijke voorstelling gegeven? - Doch waartoe verder in bijzonderheden getreden; wij achten met het aangevoerde voor een beknopt verslag te mogen volstaan.