Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Wat een Koopman vermag, of samuël budgett, in leven Koopman te Bristol, geschetst als een voorbeeld voor allen die in het maatschappelijk leven wenschen te slagen, door S.F. Arthur.Vrij bewerkt naar den tienden druk uit het Engelsch door C.S. Adama van Scheltema.Met Portret. Te Sneek, bij van Druten en Bleeker. 1854. In gr. 8vo.

Wie eene levensbeschrijving wenscht te bezitten van een Christen bij uitnemendheld, aarzele niet zich dit werk aan te schaffen. In zijn boeijenden, vaak roerenden stijl geeft de Eerw. scheltema ons eene vrije vertaling der levensschets van een in 1851 te Kingswood (niet ver van Bristol) overleden koopman, die zich door vromen Godsdienstzin onderscheidde, en door ijverige pligtsbetrachting van eene der laagste tot eene der hoogste sporten van de ladder van fortuin opklom, en het groot aantal zijner onderhoorigen ten zegen strekte.

Wij zouden hiermede gaarne onze aankondiging willen eindigen; maar het leven van samuël budgett, als koopman, wordt op den titel ook tot een voorbeeld gesteld voor allen die in het maatschappelijk leven (als kooplieden moet men daaruit opmaken) wenschen te slagen, en daaromtrent meenen wij nog eenige woorden in het midden te moeten brengen.- Wilde men zich alle de werken aanschaffen die tegenwoordig als recepten voor kooplieden het licht zien, men zou spoedig eene uitgebreide bibliotheek kunnen bezitten; maar de meeste

[p. 41]

dier werken missen alle raadgevingen die een jongen koopman praktisch zouden kunnen leiden, en dat is ook het geval met dit. Te weinig verneemt men er uit aangaande budgett als koopman. Wij zien wel dat hij in zijne jeugd uiterst spaarzaam, om niet te zeggen geldgierig, is geweest; dat zijn eerste voordeel de opbrengst was van een op den openbaren weg gevonden hoefijzer, en dat zijn tweede in het toedeelen eener dragt slagen bestond, maar verder (zijne verdienste als loopjongen daarlatende) is het voor ons, even als voor zijne concurrenten, niet regt duidelijk, hoe hij in een betrekkelijk zoo korten tijd in het bezit kwam van een aanzienlijk vermogen. Spaarzaamheid, kunde, ijver en eerlijkheid doen veel af, maar kunnen toch niet, als het geluk niet krachtdadig medewerkt, een armen winkelbediende als met een tooverslag in een millionair herscheppen. Van dat geluk nu, vinden wij nergens gesproken, en toch gelooven wij dat samuël budgett voor een groot gedeelte dááraan zijne bijzonder snelle opkomst zal hebben te danken gehad. Men ziet hem, na de uitbreiding zijner nering, overal, tot zelfs in herbergen en danshuizen, leerende, biddende en stichtende, maar slechts zelden in zijne betrekking als koopman werkzaam. En als zoodanig vindt men hem gelaakt, als niet met kleine winsten tevreden. Meer bepaald meenen wij hem als koopman aangeprezen te zien dáárin dat hij zich tot regel gesteld had: niet anders te leveren dan tegen comptante betaling. Het eene zoo wel als het andere kan in de ooren van theoretici zeer schoon klinken, maar in het dagelijksche leven is 't niet in toepassing te brengen. Zou een koopman, die in eenige onderneming zijn geld gewaagd, en zijne beste vermogens aangewend heeft, en door het geluk, wat prijzen en risico's aangaat, begunstigd is, als hij ziet 50 pCt. winst te kunnen maken, moeten zeggen: ‘mijne Christelijke overtuiging verbiedt mij zulk eene winst te nemen, ik wil maar 10 pCt. winst hebben’? Wij gelooven dat zulk een handelaar zich heel spoedig onder den voet zou werken. Wie zal hem de schade vergoeden op ondernemingen, waarbij zijne inzigten en berekeningen even helder en juist zijn, doch waarbij 't geluk ontbreekt, en hij 50 pCt. of méer verliest?

Ten aanzien van de comptante betaling deelen wij de meening van den Heer budgett en diens levensbeschrijver, dat

[p. 42]

men als dit systeem algemeen wierd aangenomen, veel minder van faillissementen en bankroeten zou hooren; maar zou men dan ook bij de toepassing van dien regel niet zelf moeten beginnen met comptant te betalen? - En dat deed de Heer b. niet. Immers wij zien, dat, door den laster van een zijner voormalige bedienden, zijne crediteuren hem lastig vallen. Welnu, ware bij hem sprake geweest van dadelijke betaling, die omstandigheid zou hem nooit ergernis hebben kunnen geven. Het vraagpunt omtrent ‘crediet’ laten wij in het midden. In onzen tijd zijn de meeste zaken op crediet gebaseerd, en wij zouden 't vermetel achten een systema te veroordeelen, dat op beredeneerde gronden door de eerste handelsligchamen en voornaamste handelshuizen wordt voorgestaan. Budgett was, naar ons gevoelen, geen koopman, of althans, hij had geen uitgebreiden koopmansgeest: getuige zijne theespeculatie in Londen, die hem twee duizend Pond opbragt in eene week, en die hij veroordeelde omdat de winst door verliezen in zijne andere zaken werd opgewogen. Wij beschouwen hem meer als een victualiewinkelier op ruime schaal, die bij groote partijen insloeg om in kleine weder af te zetten. Als zoodanig moest hij eene veelomvattende warenkennis hebben, maar was hij toch niet wat wij noemen een koopman: die niet alleen bekend moet zijn op zijne eigene plaats en have omstreken, maar op alle vreemde markten, en alle verschillende kansen moet weten te berekenen. Als zulk een koopman 't werk koopt om er bruikbare lessen uit te putten, zal hij zich totaal bedrogen vinden, en daarom keuren wij den titel in zoo verre met nadruk af. Goede - dat wil bij ons zeggen ervaren - kooplieden, kunnen er misschien uit leeren goede Christenen te worden (als ze dat nog niet zijn); maar goede noch slechte Christenen kunnen er ooit uit leeren knappe, ervaren kooplieden te worden.