Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Buffons en Van der Palms oordeel over den oorlog.

Het spreekt van zelf, dat men thans, nu er weder, na langen vrede, oorlog in Europa is uitgebroken, door de ondervinding aangetoond ziet, dat de hoop op vooruitgang van het menschdom nog wat voorbarig was. Wat reeds vóór eene eeuw door buffon, en wat later door van der palm over den oorlog gezegd werd, verdient daarom wel eens weder in 't geheugen geroepen te worden.

‘De mensch, die alleen magt heeft door zijn aantal, die alleen kracht bezit door zijne vereeniging, die alleen gelukkig is door den vrede, is dolzinnig genoeg om zich tot zijn ongeluk te wapenen, en te strijden tot zijn verderf. Door onverzadelijke begeerte opgewekt, verblind door eene nog minder verzadelijke eerzucht, doet hij afstand van zijne menschelijkheid, keert al zijne krachten tegen zich-zelven, zoekt zijne medemenschen te vernielen, en vernielt ze inderdaad. En na deze dagen van bloed en moord, als de rook van roem vervlogen is, ziet hij met een droevigen blik de verwoeste akkers, de bedolven kunsten, de verstrooide natiën, de ver-

[p. 582]

zwakte bevolkingen - hij ziet zijn eigen geluk verwoest en zijne wezenlijke magt vernietigd.’ (Histoire Natur., Tom. XII. De la Nature; première vue, p. xv.)

‘Hij die steden inneemt en legers verdelgt, maakt zelden vele gelukkigen. Ziet die verwoeste akkers en verbrande dorpen; ziet die beroofde, uitgemergelde en tot den bedelzak gebragte huisgezinnen; ziet die slagvelden, rookende van dierbaar menschenbloed; ziet die jammerende weduwen, die troostelooze ouders; ziet die steden in puin verkeerd, en weerlooze burgers onder hunne eigene daken verpletterd! Ach, welk eene zee van tranen kost elke zegepraal van den gewapenden held! En, indien zij al eenig heil sticht, is dit wel te vergelijken bij de ellende, die zij zoo ver en vreeselijk om zich heen spreidt.’ (Van der palm, salomo's Spreuken, IV, bl. 381, 382.)

j.v.d.h.