Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

[p. 536]

Peter de Groote te Parijs. (1717.)

De verwinnaar van karel XII, de Vorst die zelfs voor eene onmogelijkheid niet zou zijn teruggedeinsd, die zich nooit door eenigen hinderpaal liet tegenhouden, en tot elken prijs de beschaver van zijn half barbaarsch volk wilde zijn, peter de Groote, wenschte in 1680 te Parijs te komen om ook dáár zijne kennis uit te breiden, en schreef er over aan het Fransche hof. Lodewijk XIV, misschien ijverzuchtig op den roem van den Czaar, of om politieke redenen, deed hem toen door zijn Gezant te St. Petersburg bespeuren: ‘dat dit bezoek hem niet aangenaam zoude zijn’, en peter stelde zijne reis naar Frankrijk uit. Maar lodewijk XIV stierf in 1715, en nu kwam, in het begin van Mei 1717, de Russische Czaar incognito te Parijs. Hij nam zijn intrek in 't hôtel de Lesdiguières, in het quartier de l'Arsenal; maar de Regent filips van Orleans ontving hem nu luisterrijk, in naam van den jongen lodewijk XV, en benoemde eenige edellieden om den Moscovischen Monarch alom te vergezellen. Groote mannen echter hebben hunne luimen!... De Czaar, b.v., gaf het voornemen te kennen om naar de opera te gaan, en terstond werden de muzijkanten en het verdere personeel gewaarschuwd, en de zangers en koristen en de leden van het corps de ballet waren opgetogen; maar in plaats van zich te begeven naar de opera, waar men hem wachtte, ging peter te voet en alleen de talrijke herbergen van Parijs doorloopen. Op een anderen tijd uitte hij den wensch om eene zitting der Akademie bij te wonen in het hôtel de Richelieu, en dan haastte men zich de leden bijeen te roepen; maar eenmaal in zijn rijtuig gezeten, deed peter zich brengen naar het Kabinet van Natuurlijke Historie in den Jardin des Plantes; niet zoo zeer omdat hij geen smaak had voor welsprekendheid en poëzij, maar omdat hij meende uit de praktische kennis van kunsten en wetenschappen meer nut te kunnen trekken voor het onderwijs en de vorming van een nog te ontwikkelen volk, dan uit de voorlezingen van Dichters en Redenaars. Op den 13^den Mei 1717, eindelijk, toen peter voor de eerste maal aan het hof van Versailles werd verwacht, kwam hij op het bepaalde uur niet daar, maar in het hôtel der Invaliden.

De Czaar droeg geene kenteekenen waaraan men zijne Vorstelijke waardigheid konde ontdekken: hij had eene soort van overrok aan van dik groen laken, naar de Poolsche mode gemaakt, en eene bonten muts op het hoofd: zijne hertslederen spanbroek stak in hooge laarzen met stalen sporen, en een breede zwart lederen draagband, waaraan zijne sabel met koperen gevest hing, voltooide zijn costuum. Hij had zich de woonplaats van den Gouverneur doen wijzen, was de groote plaats van het hôtel overgegaan, en stond voor den Maarschalk de belle-isle, zonder opgemerkt of aangemeld te zijn geworden.

[p. 537]

- Mijnheer! - zeide hij op zijn strakken toon tegen den Gouverneur, na hem gegroet te hebben - ik wenschte deze inrigting te zien. Heb de goedheid mij iemand mede te geven om mij in al de deelen van het gebouw rond te leiden, en rep u een weinig, als ik u verzoeken mag, want ik heb haast; ik moet van daag ook nog naar Versailles.

- Te oordeelen naar uw accent, Mijnheer! zijt gij een vreemdeling - antwoordde de Gouverneur, eenigzins verbaasd over de onaangemelde verschijning van die zonderlinge personaadje.

Peter knikte ja.

- Dan - vervolgde de Maarschalk - moet ik zeggen, dat ik uw verzoek niet kan inwilligen. De bevelen van den Regent zijn stellig: ik mag het hôtel der Invaliden niet door vreemdelingen laten bezigtigen, wie zij ook zijn, of zij moeten eene schriftelijke vergunning hebben van den Minister van Oorlog. Tracht dus die vergunning te krijgen, en dan zal ik u met genoegen overal doen rondleiden.

- Zoo?! - sprak peter, terwijl hij den ouden Maarschalk schuin aanzag - moet men eene schriftelijke vergunning hebben van den Minister om het hôtel te bezien? - Nu, die vergunning heb ik niet noodig; ik zal 't dus voor ditmaal maar doen zonder ze te hebben.

- Dat zal u moeijelijk vallen, Mijnheer!

- Niet zoo moeijelijk als ge denkt, Mijnheer! - en nu verhief peter zijne stem, en riep: - Hei, hola! is daar niet iemand om mij naar de wapenzaal te brengen, daar Mijnheer de Gouverneur de moeite niet wil nemen om dat zelf te doen?

En te gelijk klopte de Czaar hevig met het gevest van zijne sabel op de deur.

- Mijnheer! - sprak de Maarschalk met strengheid - weet ge wel waar ge u aan bloot stelt? Het hôtel is eene Koninklijke residentie, en....

- Dat weet ik heel goed - viel peter hem in de rede - dáárom juist wensch ik de inrigting te zien.

- Ik zeg nog eens, Mijnheer! dat pligt mij gebiedt u af te wijzen. Zoo gij, naar ik uit uw uiterlijk opmaak, krijgsman zijt, moet gij mij toch veroorloven te zeggen dat gij slechte begrippen hebt van den eerbied voor de bevelen des Konings, en van de achting waarop een edelman van mijnen rang aanspraak heeft.

- Ik zeg op mijne beurt, Mijnheer! dat ik deze inrigting wil zien, en hoewel ik van niet minder goede geboorte ben dan gij, wil ik hier enkel een soldaat zijn die soldaten komt bezoeken. Denkt ge dan - vervolgde de Monarch, terwijl zijn toon al driftiger werd - dat ik van mijn hôtel hierheen zou zijn gekomen voor niet-met-al?!

De zamenspraak zou misschien nog heviger zijn geworden, als niet op dat oogenblik de bejaarde Markies de charnancé en de jonge Graaf de saint-florentin, die den Czaar dien dag naar Versailles moesten vergezellen, de kamer waren binnengetreden.

[p. 538]

- Mijn waarde Maarschalk! - zeide de Markies - Zijne Majesteit de Keizer aller Russen heeft geene bijzondere vergunning noodig om het hôtel der Invaliden te bezigtigen; de overwinnaar van Pultawa behoort overal te huis waar dappere soldaten zijn.

Die woorden bragten eene plotselinge verandering bij den Gouverneur te weeg; hij stond een oogenblik als versuft; toen boog hij eene knie, en stamelde:

- Hoe?... Is 't mogelijk!... Sire!... Uwe Majesteit zal 't mij nooit kunnen vergeven, maar ik wist niet dat...

- Gij behoeft u niet te ontschuldigen, Heer Maarschalk! - viel peter hem in de rede, terwijl hij zijne hand vatte en hem oprigtte. - Niemand zou een Neef des Konings van Frankrijk herkend hebben onder mijn eenvoudig pak. Ik moest integendeel u om verschooning vragen. Ik heb deze beide vriendelijke Heeren, die met zoo veel geduld zich naar mijne luimen schikken, een langen en vervelenden togt willen sparen, want ik ben te paard hierheen gekomen. Ik heb echter hun ijver niet kunnen bedriegen, en zie nu dat ik verkeerd heb gedaan met dit te pogen; want als zij mij hadden vergezeld zou ik geene onbeleefdheid hebben begaan. Mijne Heeren! - ging hij voort - ik ben een Noorman; maar draag den Koning van Frankrijk en zijn volk ware achting en genegenheid toe, dat kunt gij veilig gelooven.

Nu traden een groot aantal officieren het vertrek binnen, want de Graaf de saint-florentin had hen doen weten dat de Keizer van Rusland zich daar bevond, en zij wilden hem hunne opwachting komen maken.

- Mijn Heer! - sprak de Gouverneur tot een der officieren - doe terstond appèl slaan: dat de invaliden onder de wapenen komen en zich in slagorde scharen.

- Neen, dat niet, waarde Heer Maarschalk! - hernam de Czaar glimlagchend. - Ik heb reeds gezegd dat ik hier eenvoudig als soldaat kom. Een soldaat, geen Keizer, brengt aan de invaliden een bezoek. Ik wil niet dat ge die braven zult storen. Waar zijn ze thans?

- Sire! - antwoordde de Gouverneur - het is etenstijd; zij zijn in de eetzaal.

- Dan zal ik hen daar met u opzoeken. En gij, mijne Heeren! gaat met ons, als ge niets beters te doen hebt!

Peter stak zijn arm onder dien van den Maarschalk, en ging langzaam den trap met hem af, want Mijnheer de belle-isle was niet vlug meer ter been. Gevolgd door den staf van het hôtel, door den Markies de charnancé en den Graaf de saint-florentin en een groot aantal bedienden, trad hij weldra de eetzaal binnen.

Daar zaten de oude krijgers aan lange tafels geschaard en nuttigden een eenvoudig maar gezond maal; de oudsten en gebrekkigsten werden liefderijk door hunne kameraden geholpen, en bij de orde en stilte die er heerschten, hoorde men duidelijk de stem van een onder-officier, die uit de geschiedenis der beroemde veldheeren iets voorlas. Peter kon zijne

[p. 539]

aandoening niet bedwingen; zijne oogen werden vochtig, en hij drukte den arm van den grijzen Maarschalk met kracht. Doch zijne ontroering werd nog sterker, toen hij hoorde dat de voorlezer de beschrijving gekozen had van den veldslag bij Pultawa tegen karel XII.

Toen de onder-officier aan de navolgende zinsnede gekomen was, las hij langzamer en met meer nadruk: - Peter verwierf zich op dezen onvergetelijken dag onverwelkbaren roem; hij streed als een leeuw, en na de overwinning zorgde hij als een vader voor de gekwetsten, zoo wel vijand als vriend. - En bij die woorden rezen al de invaliden van hunne zitplaatsen op, en terwijl zij de linkerhand aan hunne hoeden bragten, hieven zij met de regter hunne bekers omhoog en vestigden hunne blikken op peter den Groote.

Dat stil, maar verheven tooneel trof den Czaar diep; hij begreep dat die lezing niet toevallig kon zijn, en sprak met gevoel tot den Gouverneur:

- Men moet held en krijgsman zijn om zóó iets te doen! Mijn waarde Heer Maarschalk! gij doet mij tranen storten van vreugde en aandoening.

Maar snel bedwong hij zich, en hernam zijn gewoon voorkomen; doch den arm uitstrekkende, riep hij:

- Een glas, mijne vrienden!

Een lakei met de Koninklijke kleuren - want destijds werden de invaliden door knechts in Koninklijke liverei bediend - naderde met een zilveren beker, en de Maarschalk wilde hem wijn uit zijn eigen kelder doen aanbieden.

- Neen! - sprak de Czaar - ik moet een beker hebben even als die brave soldaten dáár, en hun eigen wijn drinken.

Nu reikte een oud sergeant hem zijne tinnen kroes. Peter schonk die zelf in, en den beker hoog boven zijn hoofd heffende, riep hij met zijne stentors-stem:

- Kameraden! peter van Rusland drinkt op uwe gezondheid!

En in één teug ledigde hij de kroes.

- Op Czaar peter! hij leve! - riepen de invaliden als met ééne stem, terwijl ook zij hunne kroezen ophieven en ledigden.

- Schenk nog eens in! - hernam de Czaar, terwijl hij den sergeant, wiens kroes hij gebruikte, die voorhield.

- Vrienden! ik drink op uwen Koning!

- Leve de Koning! - herhaalden de invaliden in koor.

- Vaarwel, kameraden! vaarwel! - sprak de Vorst, hen groetende en zich verwijderende - ik zal u niet vergeten.

Vergezeld door zijnen stoet bezigtigde peter daarop het geheele gebouw. Zijne scherpzinnigheid en schrander oordeel stelden echter, beter dan de aanwijzingen die men zocht te doen, hem in staat om de zaken die men aanwees, naar waarde te schatten en de verbeteringen op te merken, die er aan waren toe te brengen. Hij nam alles aandachtig op: de slaapzalen, de keukens, de kerk, en ook het kerkhof, dat destijds de gebouwen van het gesticht omringde, doch later tot eene wandelplaats is ingerigt. Intusschen was hij opgetogen over de orde en netheid die in alles heerschten.

[p. 540]

- Als God mij 't leven spaart - sprak hij tot den Gouverneur - zal ik te St. Petersburg deze stichting van lodewijk XIV trachten na te volgen, en ook dáár eene inrigting voor Invaliden tot stand brengen. Steen, hout en ijzer heb ik in overvloed om zulke gebouwen op te rigten; maar wat ik er missen zal, zullen mannen zijn als gij, mijne Heeren! om zulk eene schoone en goede inrigting waardig te besturen. - Doch - hernam hij onwillekeurig, met een zucht - wat baat mij dat alles, zoo lang ik niet weet wie na mij het onvoltooide zal voleindigen!

- Dat zal God doen, Sire! - sprak de grijze Markies de charnancé - God, die de groote Rijken beschermt, als de groote mannen er niet meer zijn.

De Gouverneur had heimelijk de invaliden bevel doen geven om zich vóór het hôtel te vereenigen, en toen de Keizer zijne omwandelingen had volbragt, geleidde de Heer de belle-isle hem op het voorplein, waar alle de oude krijgers in linie stonden geschaard. Verwonderd en verrast sprak de Czaar glimlagchend:

- Gij voert mij van de eene verrassing tot de andere, Mijnheer de Maarschalk! Wij, zonen van 't Noorden, zijn niet zoo vernuftig of welgemanierd, en daarom zeg ik u maar zonder omwegen, dat ik u benoem tot Ridder van de Orde van sint-andreas, en dat ik u, zoo ras ik in mijne Staten zal zijn teruggekeerd, vijftig okshoofden Erivanschen wijn zal zenden voor de infirmerie van 't hôtel.

Peter groette de vaandels, die voor hem werden nedergebogen, drukte de hand des Maarschalks, wuifde een hartelijk vaarwel toe aan de invaliden, en stapte toen in de karos, waarmede de Markies de charnancé en de Graaf de saintflorentin hem waren nagevolgd, en reed nu naar Versailles, waar het hof op hem wachtte.

Toen de hovelingen den Moscovischen Monarch den salon d'Hercule zagen binnentreden, in het eenvoudig kostuum, dat hij niet noodig geoordeeld had tegen een ander, meer voegende aan zijn rang en naam, te verwisselen, waren zij uiterst verbaasd; maar hunne verbazing klom nog, toen zij hem ten aanzien van den jongen Koning zich eene handeling zagen veroorloven, die eenig is in hare soort. Hij wilde, namelijk, lodewijk XV niet vóórgaan, maar ook niet achter een kind volgen, en daarom nam hij den Koning op zijne armen en droeg hem de zaal uit naar de galerij, tot groote ergernis van velen, die op grond daarvan beweerden dat de Czaar een ruwe wilde was, niets minder noch meer.

Maar hij mogt een wildeman zijn of niet, getrouw kwam hij de belofte na, in het hôtel der Invaliden gedaan. Uit de boeken van 't gesticht blijkt, dat op den 14^den September 1719 vijftig okshoofden Erivanschen wijn te Havre-de-Grâce zijn aangekomen en van daar naar Parijs verzonden werden, alwaar ze op den 28^sten derzelfde maand in het hôtel der Invaliden werden ontvangen.