Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Boheemsche Joden. Verhalen door Leopold Kompert. Uit het Hoogduitsch vertaald door J.H.L. van Oven. Te Amsterdam, bij J.M.E. Meijer 1854. In gr. 8vo. 306 bl. f 3-:

In onzen tijd, waarin over geheel de beschaafde wereld de kreet van ‘vrijheid’ gehoord wordt, en zich de zucht naar vrijheid zelfs dikwerf in tooneelen van bandeloosheid en wanorde openbaart, is het geen wonder, dat de begaafde kompert nogmaals een beroep gedaan heeft op de regtvaardigheid, om de slavenketen der Joden te verbreken in die landen, waar vooroordeel en onverdraagzaamheid hen nog aan het Ghetto gekluisterd houden, en hen afweren van het verkeer met hunne Christelijke landgenooten. Terwijl hem onderscheidene wegen openstonden, om zijne in ons Vaderland reeds lang verkondigde en toegepaste stellingen onder het oog van zijne landgenooten te brengen, heeft hij daartoe een der aantrekkelijkste omkleedselen, den romanvorm, gekozen. Wie echter het boek leest om der geschiedenis wille, en niet doordringt in den geest en de bedoelingen des Schrijvers, zal zich welligt te leur gesteld vinden; terwijl bovendien onze landgenooten noch de typen der onder hen levende Joden, noch het nut der wenken door den Schrijver gegeven - welke immers bij ons sedert lang in praktijk zijn gebragt - erkennen zullen. Daarom stellen wij dit op den voorgrond: deze roman is voor de gedachten, terwijl anders de gedachten voor den roman zijn - de typen zijn die van Boheemsche Joden en kunnen den Nederlander slechts een historisch belang inboezemen. Dat neemt niet weg, dat velen met ons het boek met warme belangstelling zullen lezen. Het bevat drie verhalen, waarvan het laatste: ‘Trenderl’, uitsluitend een locaal belang heeft. Die aanmoediging toch aan de Joden in Bohemen gegeven om

[p. 767]

zich te oefenen in de handwerken en bedrijven hunner overige landgenooten, om te trachten zich in beschaving met dezen op dezelfde lijn te plaatsen; om den kleinhandel (hun eigendom bij uitnemendheid) vaarwel te zeggen, en zich zonder vrees aan te sluiten aan de werkzaamheid der groote maatschappij, van welke zij zich tot den huidigen dag afgezonderd hielden - die aanmoediging is in ons Vaderland overbodig, waar de individuën die waarheid reeds lang hebben begrepen, en zelfs maatschappijen, met magtige en hoog geplaatste beschermers aan het hoofd, de toepassing dier leer op de menigte beproeven.

Het eerste verhaal; ‘De Paklooper’, bevat de geschiedenis van een Joodschen doctor, die uit liefde voor eene zijner leerlingen, clara, op het punt staat zijn geloof af te zweren, maar daarvan wordt teruggehouden door het gezigt van zijne grijze ouders en zijn vroom broertje en zijne lieve zuster; door de gedachte aan het verdriet, dat deze stap hun zou veroorzaken, en vooral aan de klove, die hem voor altijd van zijne familie zou scheiden, welker innerlijk leven hij nu eerst heeft leeren schatten en waarderen. De Schrijver keurt den overgang tot eene andere kerkleer zonder volkomene overtuiging, niet goed, maar verkondigt toch in het tweede verhaal: ‘De Verlorene’, de heilrijke leer: dat liefde de grondslag is van alle godsdienst, welke ook hare bijzondere dogmata zijn mogen, en dat de overgang tot eene andere Kerk de banden der natuur en des bloeds niet behoort te verbreken. Meesterlijk zijn in dat stukje de karakters geschetst: jossef, de vurige en geloovige Jood, tegenover stephan, den ongeloovigen Katholiek, de vergevingsgezinde grootmoeder en de door liefde tot het Christendom bekeerde dina, tegenover pawels vader en de ligt- en bijgeloovige anetzka, zijn gelukkig gevondene en geteekende beelden. Het tooneel der hereeniging aan het sterfbed der grootmoeder is treffend. Meer willen wij er niet van zeggen, om den lezer van het boek zelf niet het genoegen te benemen door eene ontwikkeling der intrigue.

En de vertaling? Ja, de vertaling en de uitvoering laten nog al wat te wenschen over: taal en stijl zijn niet genoegzaam gekuischt, en de denkbeelden van den Schrijver zijn niet altijd juist weêrgegeven. Maar zoo min wij den

[p. 768]

Vertaler met onverdienden lof willen prijzen, zoo min willen wij hem door te strenge berisping afschrikken. Door oefening zal hij veel leeren - en dat is ook zeer noodig. Wij hebben ons alleen de moeite getroost het eerste stukje voor taal- en drukfouten te doorloopen, en teekenen van deze aan: bl. 7: zich bedanken (bedanken als reflexivum); bl. 9 en 18: gezond, voor: gezondheid; ibid.: afwende, voor: afwendde; bl. 10: ja, tot over honderd jaar, voor: tot honderd jaar; bl. 12 en 59: gebedboek; bl. 15: en een jongen? dat; ibid.: bewaart, voor: bewaard; bl. 16: verstoorde, voor: verwoeste; bl. 21 en 30: een goed Jood; bl. 34: Gisteren had benjamin het zullen hooren, voor: zou benjamin het gehoord hebben (aan deze fout maakt de Vertaler zich meermalen schuldig); bl. 35: het ontbrak er nog aan, dat zij niet geweend heeft; bl. 41: u beeld; bl. 54; men mogen; bl. 61: Bal Teschuha, voor: teschuba, enz.

Het titelvignet is ook niet gelukkig uitgevallen.

g.