Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Handboek der Aardrijkskunde, bewerkt naar J.G.F. Cannabich en andere voorname Aardrijkskundigen door H. Frijlink. Te Amsterdam, bij Hendrik Frijlink. 1854. In gr. 8vo. XVI en 264 bl. f 2-40.

In een tijd als de tegenwoordige, waarin belangrijke gebeurtenissen in verschillende, vaak ver van elkander verwijderde streken van ons wereldrond elkander niet zelden met verbazende snelheid opvolgen, is elk hulpmiddel om den lezer op de hoogte van de vorderingen der wetenschap te houden,

[p. 750]

welkom. Met genoegen ontvingen wij dus ook dit ‘Handboek’ van den Heer frijlink, wiens ijver om de Aardrijkskunde door de uitgave van Kaarten en Handleidingen te bevorderen, allen lof verdient. Volgens het Voorberigt zijn, tot de zamenstelling van dit werk, behalve cannabich, vele andere aardrijkskundigen uit den jongsten tijd geraadpleegd, en is voorts gebruik gemaakt van die geloofwaardige berigten welke den bearbeider tot zijn oogmerk dienstig voorkwamen.

Het werk is, met gepaste afwisseling van letter, voor de meer bijzondere berigten over de Staten en Rijken, zoo digt gedrukt, dat op ééne bladzijde méér staat dan op twee bladzijden gewonen druks. De prijs is derhalve zeer matig.

De Bladwijzer, bij een Aardrijkskundig Handboek zoo onmisbaar, bevat vijftien bladzijden in vier kolommen, ieder van 65 regels, en is dus ongemeen rijk in zaken. Misschien echter verdient het geene navolging dat de ij en y bijeen zijn gevoegd; hoewel de Schrijver in de ‘Inhouds-opgave’ daarop aandachtig maakt.

Alles is duidelijk en beknopt behandeld, en voor een praktisch doel berekend. Uit dien hoofde wordt op weinige bladzijden der ‘Inleiding’ te zamengedrongen wat in andere werken misschien tienmaal zoo vele bladzijden beslaat. Wat strekken moet om de aarde te doen kennen als wereldligchaam, en in betrekking tot andere wereldligchamen, of in hare eigenschappen, en voortbrengselen uit het dierenrijk, delfstoffelijke of plantenrijk, is hier, gelijk van zelf spreekt, slechts met weinige woorden aangeduid.

Velen zullen, wanneer zij 't ‘Handboek’ openen, Rusland opslaan, om de volkstammen, voortbrengselen en hulpbronnen te leeren kennen van een Rijk dat, besprongen door twee magtige Westelijke Staten van Europa, rijke hulpbronnen zal behoeven, om in dien aanval met eere staande te blijven. Men verbeelde zich echter niet in dit ‘Handboek’ uitvoerige berigten te zullen vinden daaromtrent, of meer bijzonder omtrent de steden en sterkten in de Krim, waarop thans aller oogen gevestigd zijn. Het Gouvernement Taurië, waartoe de Krim behoort, wordt (bl. 130) in weinige regels afgehandeld, met vermelding van de steden Simferopol, Feodosia, Baktsjisarai, en van Sevastopol, doch als oorlogshaven, en niet als vesting. Wil men uitvoeriger berigten, dan moet

[p. 751]

men werken raadplegen als, b.v., van onzen landgenoot h. dijkema, wiens Drie Deelen over Rusland veel belangrijks behelzen.

Het werk doorbladerende, komt het ons voor, dat het Eiland Borneo wat ál te vlugtig is behandeld. Over de voortbrengselen is er geen enkel woord, en toch is het belangrijk genoeg om zijne goudmijnen nabij de Westkust, en diamantgroeven en steenkoolbeddingen op de Zuidkust.

Zou niet mede, behalve van ‘Laboeang (Labowang), eilandje voor de baai van Borneo (liever hier Broenai), in 1848 wederregtelijk door de Engelschen bezet’, ook melding behooren gevonden te worden van Sarawak, beoosten Tanjong Datoc, door brooke in bezit genomen, en thans, zoo wij ons niet vergissen, met Laboeang onder Britsch bestuur getrokken?

Op bl. 192 had kunnen gezegd worden dat de Kaapstad, hoofdplaats van het geheele Kaapland of de Kaapkolonie, tevens hoofdplaats is der Westelijke Provincie en gelegen aan de ruime Tafelbaai. - Dat Grahamstown ‘eene nieuw aangelegde plaats is’, betwijfelen wij, vooral om zoo vele vlekken of steden in de Kaapkolonie na Grahamstown aangelegd. - Op de volgende bladzijde is de benaming Oranje-rivier-sociëteit waarschijnlijk eene drukfout, en zal zij moeten wezen Oranje-rivier-Souvereiniteit; zoo als ook eene drukfout op bl. 192 wordt gevonden, waar moeras staat in plaats van moes.

Het zou, verbeelden wij ons, niet te onpas geweest zijn (bl. 199 en 200), bij de ontdekkings-togten van parry en ross, tevens gewag te maken van den rampspoedigen togt van Sir john francklin, die tot herhaalde togten ter opsporing heeft aanleiding gegeven.

Wij willen geene aanmerkingen meer maken, ofschoon, b.v., bl. 227 en 228 daartoe ruime gelegenheid aanbieden. Een Aardrijkskundig Handboek waarop geene aanmerkingen te maken zijn, wegens uitlatingen, onnaauwkeurigheden, of drukfeilen, behoort tot de onmogelijkheden. Als zij enkel in de min belangrijke gedeelten gevonden worden, behoort men den zamensteller te prijzen, en dat is hier het geval. - En voor de volledigheid - de grenzen van een Handboek in het oog houdende -, en voor de naauwkeurigheid, geven wij den Heer h. frijlink wèlverdienden lof. Wij wenschen het werk in veler handen.