Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

[p. 737]

Boekbeschouwing.

De Gelijkenissen van den Zaligmaker, door C.E. van Koetsveld. Eerste Aflevering, bevattende eene voorloopige Inleiding en overzigt van het geheel (Met de plaat behoorende bij de eerste gelijkenis). Te Schoonhoven, bij S.E. van Nooten. 1854. In gr. 8vo. XII bl. f :-40.

Eene schoone onderneming, die wij gaarne bevorderen door het aankondigen van deze Eerste Aflevering.

De gelijkenissen van den Zaligmaker, vóór anderhalve eeuw door vitringa behandeld, zijn in den laatsten tijd meer of min verwaarloosd geworden. Slechts drie vertalingen, naar het Hoogduitsch van bauer, ewald en lisco, verschenen daarover onder ons. Wel werd er over afzonderlijke gelijkenissen geschreven en komen zij, b.v. in van der palms Bijbel voor de Jeugd, in van oosterzee's Leven van jezus, en elders, achtereenvolgens ter sprake. Maar er is nog geen Vaderlandsch geleerde opgestaan, die het ondernomen heeft om een eigenlijk en volledig geheel, uit de gelijkenissen zamengesteld en daarbij op de hoogte der wetenschap, voor ons publiek te leveren. Geen wonder, dat reeds hier en daar het plan gevormd werd om deze gaping aan te vullen. De Heer van koetsveld echter is thans anderen, die misschien van een dergelijk plan zwanger gingen, vóór geweest. Reeds had hij er vroeger de lezers zijner geschriften op voorbereid. Men wist dat hij sedert vele jaren zich bezig hield met de behandeling der onderscheidene gelijkenissen, ten einde daaruit bouwstoffen te verzamelen tot een uitvoerig werk. En nu hij met zijn plan is te voorschijn getreden en met de uitvoering daarvan een begin heeft gemaakt, nu verblijden wij ons, dat deze arbeid in zóó goede handen gevallen is. De Eerste Aflevering althans boezemt ons omtrent den uitslag de meest gunstige verwachtingen in.

Zij behelst eene voorloopige Inleiding en overzigt van het geheele werk, en is niet bestemd om een deel daarvan uit te

[p. 738]

maken, daar zij later zal vervangen worden door eene meer volledige Inleiding en juiste opgave van den inhoud. Maar, bij wijze van prospectus is zij juist geschikt om het gevormde plan te doen kennen en tot de inteekening uit te lokken. Het blijkt toch daaruit, dat v.k. zich vóór alle dingen met ernst rekenschap heeft trachten te geven van de beteekenis die er aan het woord gelijkenis moet worden toegekend. Wij schrikten eerst, toen wij zagen in wat ruimen zin hij het opvat, zoodat hij er niet minder telt dan zes-en-zestig, maar konden ons toch, bij nader inzien, met zijne opvatting allengs vereenigen. ‘De gelijkenis’ - zegt hij - ‘is eene aanschouwelijke voorstelling uit het dagelijksch leven, gebezigd om eene godsdienstige waarheid uit te drukken.’ Volgens hem is de eerste en eenvoudigste vorm, die meer aanschouwelijkheid geeft aan de rede, de spreuk. Eene andere, nog meer aanschouwelijke vorm is de vergelijking, die, gewijzigd, bij het voorbeeld, het zinnebeeld, de allegorie en de fabel ten grondslag ligt. Fabelen vindt men in de redenen van jezus niet; maar bij mattheus worden de meeste zinnebeelden, bij lukas alleen de zuivere voorbeelden aangetroffen, en aan het Evangelie van johannes is de allegorie bijzonder eigen, terwijl woord en vorm der eigenlijke parabel daaraan vreemd is. Bovengenoemde opvatting nu sluit de eenvoudige spreuken en beelden van den Zaligmaker buiten; maar daarentegen het zinnebeeld, het voorbeeld en de allegorie zijn daarin begrepen, indien er slechts handeling in is en zij de uitdrukking bevatten eener algemeene of historische waarheid. Van daar het groot getal van gelijkenissen door v.k. genoemd, waarmede wij, bij deze juiste onderscheiding der soorten, vrede kunnen hebben. Voorts merkt hij op, dat zij altijd genomen zijn uit het dagelijksche leven en dat daarin altijd de mensch werkzaam is. En eindelijk heeft hij begrepen ze te moeten rangschikken, ten einde daaruit één groot geheel te vormen. Hij is daarin op zeer vernuftige wijze geslaagd. Het koningrijk der hemelen vindt hij door de gelijkenissen voorgesteld in zijnen algemeenen aard en voortgang, in zijne vestiging en strijd, in zijne inwendige huishouding en eindelijke voltooijing; en het Evangelie des koningrijks vindt hij er door geschetst tot in bijzonderheden, waaraan hij de namen geeft van: zonde en genade, geloof en liefde, het gebed. Onder deze rubrieken zijn niet minder dan een-en-

[p. 739]

zestig gelijkenissen geplaatst; de overigen laten zich tot inleiding en besluit gebruiken.

Zóó zeer wij dit plan goedkeuren, behoudens enkele bedenkingen, daartegen bij ons opgerezen, die echter vermoedelijk bij de uitvoering zullen wegvallen, even zoo zeer koesteren wij, afgaande op het daaromtrent verder door v.k. medegedeelde, de meest gunstige verwachting aangaande de zorg, die door hem besteed zal worden aan het moeijelijk werk der juiste opvatting en verklaring van 's Heilands gelijkenissen. Vooral zal hij trachten op zijne hoede te zijn tegen dat vaak ergerlijk spel des vernufts, dat daarmede vroeger en later, en ook nog soms in onze dagen, gedreven is. Zelfs betuigt hij dat de overhelling van onzen tijd tot allerlei scholastiek en mystiek hem een sterke spoorslag is geweest tot het ijverig aanvatten en moedig doorzetten van dezen arbeid.

Wij verblijden ons ook daarover, dat v.k. de eischen der wetenschap, die aan zijne onderneming gedaan worden, zich niet ontveinsd heeft. Toch is de stichting der Gemeente, in den zin van opbouwing des geloofs, daarvan het hoofddoel. Wij gelooven dat dit een en ander best zal kunnen zamengaan, wanneer hij zich van alle vertoon van geleerdheid zorgvuldig onthoudt en ook op den vorm zijner voordragt gestreng acht geeft. Zelfs mogen wij van den begaafden man te dezen opzigte iets zeer uitstekends verwachten.

Minder zijn wij ingenomen met den uiterlijken vorm waarin dit werk verschijnen zal. Het groot formaat waarin deze Aflevering gedrukt is, heeft voor de lectuur in ons oog iets min behagelijks. Aan het gewoon octavo zouden wij de voorkeur geven. Wij weten wel dat gezegd formaat gekozen is ten gevalle der 67 oorspronkelijke platen, die er aan toegevoegd worden; maar juist die platen verzwaren den prijs van het werk zóó zeer, dat wij ons het gemis er van zouden kunnen getroosten, in de hope, dat de inhoud er meer algemeen door verspreid zou worden. Thans zal het werk, als het voleindigd is, te staan komen op niet minder dan f 25 à 30. En een prachtwerk, zoo als het nu worden zal, loopt altijd gevaar om meer bezien dan gelezen te worden. Wel gelooven wij gaarne, dat de platen, onder het oog van den Schrijver door een verdienstelijken teekenaar bewerkt en met zorg in staal gegraveerd, bij de verklaring der gelijkenissen behooren.

[p. 740]

Ook wenschen wij de studie niet voorbij te zien, die er aan besteed zal worden, waarvan de plaat bij deze Aflevering gevoegd, ook volgens het oordeel van deskundigen, goede getuigenis geeft. Maar toch, zoo kostbaar eene onderneming wordt niet ligtelijk populair. En waarom geene inteekening beproefd op het werk, zoo wel zonder als met de platen? Het zou toch regt jammer zijn, als zij thans, van wege den hoogen prijs, òf schipbreuk leed, òf alleen binnen den beperkten kring der hoogere standen aanmoediging vond. De gansche Gemeente heeft bij zulk een werk belang, zouden wij meenen.

Ten slotte vermelden wij nog, dat het geheele werk in drie jaren kan en, zonder geheel buitengewone omstandigheden, binnen vijf jaren zal voltooid worden, en dat de geachte Schrijver zelfs de noodige schikkingen heeft gemaakt, waardoor het, zoo hem onverhoopt de pen vroeger uit de hand viel, naar de door hem reeds verzamelde bouwstoffen, zoo goed mogelijk zal worden ten einde gebragt door een ongenoemden vriend zijner jeugd.

Wij hebben hiermede genoeg gezegd, om de aandacht van allen die in 's Heeren gelijkenissen en haar regt verstand en gebruik belang stellen, op deze onderneming te vestigen, en zullen gaarne over de Afleveringen die achtereenvolgens in het licht verschijnen, ons oordeel met bescheidenheid uitspreken. Voor 's hands echter moeten wij het bij deze aanprijzende aankondiging laten berusten. Den Heer van koetsveld zij lust en ijver toegewenscht tot de gewigtige taak die hij vrijwillig op zich nam! Zijn leven blijve gespaard, om haar, naar den wensch van zijn hart, te kunnen volbrengen! En aan de vereischte aanmoediging van de zijde des publieks ontbreke het hem zoo min als zijnen wakkeren Uitgever! Wij zijn daaromtrent, van wege de kostbaarheid der onderneming, wel niet zonder zorge, en hebben nog niets vernomen van de uitgave der Tweede Aflevering, die reeds in de vorige maand zou verschenen zijn; maar wij hopen toch in elk geval, dat zij niet achterwege zal blijven. Het ware voor onzen leeftijd en voor ons publiek eene onuitwischbare schande, zoo gebrek aan genoegzame deelneming daarvan de oorzaak ware. Quod Deus avertat!

20 Oct. 1854.