Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

[p. 712]

Op Reis. Bladen uit de Portefeuille van J.J. van Oosterzee. Te Rotterdam, bij van der Meer en Verbruggen. 1853. In gr. 8vo. 224 bl. f 2-25.

De bestaande gelegenheden om spoedig en gemakkelijk te reizen, lokken in het schoone saizoen velen uit om daar gebruik van te maken, en ver afgelegene, vroeger moeijelijk te bereiken streken te bezoeken. Eene menigte onzer landgenooten begeeft zich des zomers op reis om den schoonen Rijn, of, verderop, de gewesten van eeuwig ijs en sneeuw te bezigtigen; of in de badplaatsen in het Nassausche, Hessische of Badensche een tijd lang te vertoeven. Menig hunner heeft ook de indrukken, die de tooneelen van rijker dan het onze begiftigde landen op hem gemaakt hebben, aan het publiek medegedeeld, en dat is nuttig en verdienstelijk. Als de beschrijving die indrukken geheel en naar waarheid afspiegelt, kunnen ze ook hen die nimmer van huis gaan, in het genot en genoegen der reize eenigermate doen deelen, en indien het reisverhaal als zoodanig naauwkeurig is, kan 't ieder tot eene handleiding dienen en ten gids strekken, die later zich naar de bezochte streken voelt heengetrokken. Maar zoo nuttig als deze, zoo doelloos en gevaarlijk zijn zulke reisverhalen, waarin men die volle, getrouwe afspiegeling der ontvangen indrukken vruchteloos zoekt, en die, daarenboven, door 't gebrekkige of verkeerde hunner aanwijzingen, teleurstellingen en schaden kunnen berokkenen aan de onkundigen die er op afgaan. Ook de Eerw. van oosterzee is op reis geweest, en in een tamelijk dik boekdeel, dat echter ook veel wit papier bevat, is hetgeen hij zag, gevoelde en genoot, ook door hém beschreven. Hij voert den lezer niet alleen naar en door Duitschland, Zwitserland, of Italië, maar ook nog naar andere streken, en wij hebben de uitgave van dat werk te danken aan het verlangen, den Schrijver van meer dan ééne zijde bekend geworden, om zijne verstrooijelingen op letterkundig gebied bijeenvergaard te bezitten. Zoo ontvangen wij hier bijeen wat vroeger in Tijdschriften is geleverd. Het boek bevat zes reisschetsen. Vier daarvan hebben de Brocken, vom Ilsenstein, de Rosztrappen, en de Wartburg tot opschrift. De twee daarop volgende verplaatsen ons in Londen, in de West-

[p. 713]

minster-Abdij, en doen ons eene Avondmaalviering in den vreemde bijwonen, tijdens het verblijf van den Schrijver in die wereldstad gedurende de tentoonstelling in 1851. Heeft het publiek zoo gunstig over deze schetsen geoordeeld, dat zij nogmaals in druk moesten verschijnen - wij wenschen het bij de herlezing gaarne hetzelfde genot toe dat het vroeger heeft gesmaakt. Intusschen zijn wij er niet geheel over voldaan.

Wij gelooven gaarne dat de naam, dien de Heer van oosterzee als kanselredenaar heeft verworven, menigeen met belangstelling dit reisboek zal doen openen en lezen; maar al zij het eene aanbeveling voor sommigen, dat het werk wemelt van vrome uitweidingen - wij voor ons, wanneer wij telkens en telkens, waar we schilderingen van eene heerlijke natuur verwachteden, teksten en exclamaties ontmoeten, dan leggen wij het boek neêr. Het is ons dan als hoorden wij, in het gebergte en in het dal, boven het gebruis van stroomen en winden uit, de stem eens predikers die zich alleen in kanselwerk te huis gevoelt. Verre zij het van ons, dat wij het in eene reisbeschrijving zouden afkeuren, wanneer de Schrijver op de grootheid des Scheppers opmerkzaam maakt. Wij verlangen dat zelfs, en vooral van van oosterzee; gelijk wij 't in de voortreffelijke Alpenrozen van wijlen van senden waarderen. Maar wij wenschen daarbij, dat het uit de beschrijving blijke, dat de reiziger in zijn binnenste met groote aandoeningen was vervuld, en dat er in zijne taal oorspronkelijkheid, gloed en leven heerschen. Dát echter wordt hier te veel gemist. De vergelijkingen en beelden zijn gezocht, of ze zijn gewoon en alledaagsch. Als wij, b.v., bij het vermelden van nevelachtig weder op de Brocken eene bladzijde lezen over ‘de dikke wolken en dampen, voortgezweept door de orkanen der hartstogten, die in de kleine wereld daarbinnen triomf en heerschappij aan het licht van boven betwisten’, enz.; - als wij bij elke gelegenheid gewezen worden op de treffende punten van overeenkomst tusschen eene pleizierreis en de pelgrimsreize van den vromen Christen à la bunjan; - als wij in den waterval aan de Reichenbach een sprekend beeld moeten zien van het water des levens (!) - dan is het ons als of de S. even goed zulke bladen zou hebben geschreven als hij niets van dat alles hadde gezien. Er is te weinig onderscheid tusschen de wijze waarop

[p. 714]

hij iemand voorstelt naar den een of anderen tekst waarin van reizen iets voorkomt, en de wijze waarop hij van zijne togten melding maakt.

En hoe oppervlakkig is alles behandeld! Hoe onbeduidend is 't wat hij mededeelt van Freiburg, van het Höllenthal. Men zou haast denken dat hij ze niet gezien heeft, zoo spoedig maakt hij er zich van af. En is hij dan slapende het Kirchzarter-Thal en het Himmelreich gepasseerd? Of had hij vroeger iets gezien dat den Höllenpas evenaarde? En hoe slordig is de beschrijving van de reis door het Schwartzwald! Niet Feltzkirch, maar Lentzkirch, niet Pon-dorf, maar Bonndorf liggen aan de route, en Schleizheim ligt aan genen kant van de Wutach, reeds op Zwitsersch gebied. Zoo als die plaatsen hier genoemd worden, achter elkander, is het of zij worden aangetroffen eer men aan de Titisee komt (door den S. ook al verkeerd Pickli-See genoemd). En dan Schaffhausen! Waarlijk, men moet zeggen dat de Schrijver alles behalve naauwkeurig is in zijne mededeelingen.

Het Hôtel weber, b.v., is niet even buiten de poort van Schaffhausen, maar ¾ uur van daar. Ook ligt het op de hoogte, en niet in de laagte, zoo als de Schrijver zegt. Hij schijnt het Hôtel weber, dat zich eenige honderde voeten boven den val verheft, te verwarren met de Restauratie, die beneden aan den lageren oever, tegenover den waterval ligt. Juist het standpunt uit de laagte, waarop de Schrijver stond, doet den val krachtiger uitkomen, dan wanneer men hem uit de hoogte ziet. Op de naauwkeurigheid der eigennamen schijnt de S. volstrekt niet te letten. In dezen zelfden brief toch vindt men gewag gemaakt van den Oeteliberg tegenover Zurich: hij heet Hütli of Uetliberg, en wordt ook door de Zurichers, en stellig ook door Prof. lange zoo genoemd. Welligt vindt iemand 't kleingeestig, dat wij zoo op namen letten; maar wie in den vreemde reist, moet vooral de namen goed kennen, of hij loopt gevaar verkeerde aanwijzingen te bekomen of uitgelagchen te worden, en daaraan stelt de S. bloot al wie zijne beschrijving tot gids nemen. Zoo vinden we op bl. 131: Beggenrud, in plaats van Bukenrud; bl. 153: Rosenrawi, voor Rosenlani, bij herhaling op bl. 156; op bl. 168: Unterzeen, voor Untersee. In een boek dat betrekkelijk zoo duur is, moesten zulke gebreken niet gevonden worden. Daarenboven, waar

[p. 715]

wij hoopten eene schets te zullen vinden van eene ontmoeting te Zurich, waarop de S. zelf bijzonder prijs toont te stellen, wordt in drie bladzijden verhaald, dat hij een uur heeft moeten loopen om te Zurich Prof. lange te vinden, en dat deze hem tot gids heeft gestrekt, en later op een Abendbrot heeft onthaald, zonder iets het geringste van het vele belangrijke daar gehoord en gesproken. Waarlijk, de vroeg ontslapen van der hoeven heeft in zijne Academiereis een voorbeeld gegeven van beschrijven, dat v.o. wel eens had mogen bestuderen. Welk eene frischheid en waarheid is dáár in de opmerkingen en gedachten! Welk eene losheid en levendigheid in den stijl! Hier, daarentegen, wat armoede, die voor het oog van scherpzinnige, waarlijk gevoelige lezers zigtbaar is, door het kleed heen van hoogklinkende, schoonschijnende phrases! Als letterkundig verschijnsel heeft dit werk zeer geringe waarde, in weerwil van enkele détails, aan welker verdienste wij gaarne hulde brengen.