Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

[p. 649]

Geschiedkundige Herinneringen aangaande de voormalige vestingen Steenwijk, Kuinre en Blokzijl, bijeenverzameld door S.F. Klijnsma, Luitenant-Kolonel-Ingenieur, Oud-Kommandant van het Bataillon Mineurs en Sappeurs, Lid van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, enz. Te Meppel, bij H.J. Gelderman. 1853. In gr. 8vo. 205 en LXXXIII bl. f 1-80.

Wij zullen deze ‘Geschiedkundige Herinneringen’ omtrent drie kleine Overijsselsche steden als monographiën moeten beschouwen, en ofschoon geene dier plaatsen zelfs maar twee duizend inwoners telt, kan toch de onbeduidendheid van hare bevolking nog geenszins tot de onbeduidendheid van hare geschiedenis doen besluiten. Al ware het echter zoo, dan zouden toch de inboorlingen en de bewoners dier steden de bijzonderheden, in deze ‘Herinneringen’ aangeboden, zeker met genoegen lezen en herlezen. Doch die steden in den Noordwesthoek van Overijssel waren als vestingen, in vroegeren tijd, geenszins van belang ontbloot; Kuinre, in vorige tijden eene heerlijkheid, meer nog Steenwijk, zijn als vestingen op de grenzen van het Oversticht tegen Friesland, in de Bisschoppelijke tijden, en later, van niet weinig gewigt geweest. Zoo komt het dan ook, dat de Heer klijnsma, vroeger Hoofd-Officier bij het wapen der Genie, ‘Geschiedkundige Herinneringen’ over die drie voormalige vestingen heeft bijeenverzameld.

Uit het Voorberigt vernemen wij dat de Schrijver, in de jaren 1850 en 1851, in de Steenwijker Courant, ‘de herinneringen heeft verlevendigd van belangrijke gebeurtenissen, die vooral, in de dagen onzer worsteling tegen Spanie, te Steenwijk en Blokzijl zijn voorgevallen’, en hoe een later, nader onderzoek en ‘de inzage van nieuwe bronnen’ hem heeft opgewekt om dat ‘onderwerp op breeder schaal te bewerken’. Het opgezamelde over Kuinre, de spitse des driehoeks naar het Noordwesten, heeft eene geschikte plaats in de ‘Herinneringen’ gevonden.

De mededeelingen over Steenwijk zijn verreweg het uitvoerigst en beslaan niet minder dan de eerste 172 bladzijden en de 83 bladz. Bijlagen. Wie echter, die aan het belangrijke beleg denkt, dat Steenwijk in 1580 en 1581 zoo glansrijk heeft door-

[p. 650]

gestaan, zal het, in een geschrift als het tegenwoordige, te veel vinden, dat aan dit vermaarde beleg zeventig bladzijden zijn toegewijd? Maar ook aan zijne buitengewone bekwaamheid, beradenheid en moed, gedurende dat beleg aan den dag gelegd, heeft johan van den cornput zijn wèlverdienden roem te danken. - Men vergunne ons een paar plaatsen uit dat beleg hier aan te halen (bl. 19): ‘De Rennenbergers’ [de veste werd door den afvalligen Graaf van rennenberg belegerd] ‘wisten, in spijt van het wèlonderhouden geweervuur der belegerden, eene ton met brandende stoffen gevuld tegen de hamei (slagboom) buiten de Gasthuispoort te rollen, waarna zij haar deden ontvlammen, om zoo doende de genoemde poort te vernielen. Dit baarde den belegerden groote bekommernis; doch een soldaat van corputs’ [men zeide kortheidshalve corput] ‘vendel, aart van groningen genaamd, bood zich aan om den brand te blusschen. Hij werd tot dat einde langs eene ladder den wal afgelaten, en zwom met een lederen emmer in den mond over de gracht. Met de grootste koelbloedigheid wierp hij de ton omver en ging bedaard en bij herhaling met zijn emmer water scheppen, om het vuur uit te blusschen, niettegenstaande eene hagelbui van kogels hem, bij het schijnsel der vlammen, om de ooren floot. Toen de brand was uitgedoofd, keerde de koene krijgsman zich om, en beet den vijand toe: “Schelmen en fielten die gij zijt! ik ben aart van groningen, een brouwers zoon!” Onverlet zwom hij daarna de gracht weder over naar de stad, waar van den cornput hem met lof overlaadde en eene hand vol daalders schonk.’

In de volgende passage treffen wij de uitvinding aan van de telegraaf (bl. 27): ‘Bij zijn schrijven aan de Staten had cornput hun tevens den sleutel medegedeeld tot eene in cijfers te houdene briefwisseling, met opgave van zekere seinen, welke des nachts door middel van lantaarnen, en bij dag door witte gespannen doeken heen en weder te bewegen, gegeven zouden worden. - Doch men maakte er geen gebruik van.’ - Zoo bleef die uitvinding destijds buiten toepassing en geraakte voor geruimen tijd in vergetelheid.

Rennenberg had met gloeijende kogels de stad in brand geschoten, en daar de huizen veelal met riet waren gedekt, en onderscheidene zolders vol stroo en andere brandbare

[p. 651]

stoffen lagen, geraakten binnen korten tijd ongeveer zeventig huizen en eenige schuren in brand (bl. 29). ‘Toen’ - zegt de Schrijver verder - ‘rennenberg oordeelde, dat de geheele stad ongeveer in asch zou liggen, zond hij tegen den avond twee trompetters naar de Onniger-poort, om de vesting op te eischen. De Hopman plaet, die aan deze poort de wacht had, antwoordde hun kortaf, dat men aan deze opeisching geen gehoor gaf, maar dat ieder zijn pligt zou doen, waarna hij hun dreigend beval, met den meesten spoed te vertrekken. - Met dit beraden antwoord deed hij den Staten op dat oogenblik eene wezenlijke dienst, want ware het voorstel van rennenberg op heeterdaad in overweging genomen, dan lijdt het bijna geen twijfel, of Steenwijk had zich in dien kommerlijken toestand overgegeven.’

Ziedaar hoe de geschiedenis van het beleg van Steenwijk wenken van algemeene toepassing bevat. Wij spreken er niet van hoe krijgsbevelhebbers of aanvoerders daaruit veelvuldige lessen kunnen trekken. Inderdaad is die geschiedenis zoo belangrijk, dat ieder haar met genoegen leest, en velen haar ook met nut zullen lezen.

Wij twijfelen zeer of ook 't verhaal der twisten door het vertrek van den Predikant petrus hofstede in 1745 in de stad ontstaan, zoo algemeen met genoegen zal gelezen worden. Ook hier echter (te beginnen met bl. 117) kan men menige les putten uit den twist tusschen den Magistraat en den Kerkeraad, nu eene eeuw geleden. Hoe die gebeurtenis aanleiding gaf tot andere moeijelijkheden, waarin h.c. fledderus gewikkeld werd, kan men in de ‘Herinneringen’ en uit oorspronkelijke stukken in de Bijlagen zien.

Over Kuinre, Kuinder of Kuunder wordt gehandeld van bl. 173-192. In vroegere eeuwen schijnt Kuinre een Graafschap te zijn geweest, en er moeten, volgens de Heeren f. verachter en a.j.b. de roije van wichen, nog muntstukken van Kuinre bestaan. Kuinre werd door Graaf herman aan den Utrechtschen Bisschop frederik van blanckenheim verkocht. De oorkonden deswege vindt men op bl. 178 en volgg. Daarin staat onder anderen (bl. 185): ‘die voerscreven amptlude sollen die ondersaten van der Cuynre bescheydelicke regeren nae oren olden rechtte, dat se by hermans tiden van Cuynre, ende synen voervaderen van oldes plegen te hebben.’

[p. 652]

Aan het slot over Kuinre verneemt de lezer ook iets aangaande het vroegere kasteel, en ontvangt hij de afteekening van een paar grafschriften van het jaar 1500 en van iets later.

De herinneringen over Blokzijl of Blokziil, volgens de gewone uitspraak, worden afgehandeld van bl. 193-205. Welligt had de Verzamelaar omtrent die stede nog wel eenige bijzonderheden méér kunnen opsporen en mededeelen.

Wij danken intusschen den Heer klijnsma voor het ons geschonkene. Vooral hetgeen over Steenwijk is geleverd achten wij belangrijk en der mededeeling overwaardig. - De Uitgever gelderman heeft voor eene nette uitvoering gezorgd, hetgeen te meer lof verdient om den lagen prijs waarop het werk gesteld is. Voor de zinscheidingen is niet overal behoorlijk zorg gedragen, en hier en daar hebben wij eene drukfout, hoewel niet zinstorende, opgemerkt.