Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Het Anti-revolutionaire Staatsregt van Mr. G. Groen van Prinsterer ontvouwd en beoordeeld door Dr. R. Fruin. Te Amsterdam, bij J.H. Gebhard en Comp. 1853. In gr. 8vo. 108 bl. f 1-:
De Anti-revolutionaire Bezwaren van Mr. Groen van Prinsterer tegen onzen Staat en onze Maatschappij, overwogen door Dr. R. Fruin. Te Amsterdam, bij J.H. Gebhard en Comp. 1854. In gr. 8vo. 96 bl. f :-90.

De Heer fruin heeft de verdienste van de eerste te zijn geweest die op een bij uitnemendheid geschikt tijdstip den Heer groen en zijn stelsel opzettelijk en stelselmatig heeft bestreden. De Heer van reesema, die hem volgde, drong

[p. 593]

zeker dieper in het hart der anti-revolutionaire leerstellingen in; hij klom meer tot de bronnen op en toetste krachtiger den logischen bouw, maar zijne beschouwingen zijn juist daardoor niet zoo populair en eenvoudig als die van den Heer fruin. Van den Heer heemskerk mogt men nog veel dieper en vollediger beoordeeling en uitspraak verwachten, maar hij heeft het werk, even als vroeger de Heer lipman, in de beginselen laten steken, en nog altijd ziet men te vergeefs naar de vervolgen uit. De Heer van limburg brouwer heeft later het werkje van den Heer rochussen onder handen genomen, maar de discipel wordt wel als bondgenoot, niet als volgeling erkend, en de pijl trof daardoor slechts van ter zijde: de Heeren jonckbloed, opzoomer, de bosch kemper en vele anderen hebben van tijd tot tijd, meer opzettelijk of als ter loops, eene lans met den Heer groen gebroken; doch daarbij was volledigheid òf niet bedoeld, òf uit den aard der schermutseling ondenkbaar. - De Heer fruin heeft het stelsel als zoodanig aangetast en in uitmuntenden schrijfstijl en betoogtrant, op even ongedwongen als kernachtige wijze bestreden; en hij heeft de heuschheid en voorkomendheid gehad om, na eenen deloyalen en zijdelingschen aanval, met open vizier op nieuw in het strijdperk te treden - niet slechts ter zelfverdediging, die meerendeels overbodig scheen, maar - tot bestrijding van die aanvallen welke van tijd tot tijd door den Heer groen tegen onzen Staat en onze Maatschappij waren gerigt, waardoor hij onze constitutionele instellingen en onzen maatschappelijken toestand als gewrocht van de revolutie en als vrucht van het ongeloof in verdenking en mis-crediet had zoeken te brengen.

Het is opmerkelijk, dat de Heer groen tot dus verre tegen alle die bestrijders het stilzwijgen heeft bewaard: immers, een enkel couranten-artikel, waarbij tegen eene bijzondere stelling wordt te velde getrokken, of eene verguizing door een ongenoemden bondgenoot uit de hoogte uitgesproken, of een enkele schimpscheut onder een of ander uittreksel in de Nederlander daarhenen geworpen, verdienen dien naam niet. Welligt dat de Heer groen, zoodra hij wat bekomen zijn zal van den wierook hem door zijnen dichterlijken geestverwant en bewonderaar toegezwaaid, zich den tijd van zijne afwezigheid uit den parlementairen krijg zal ten nutte maken om den degen tegen de Heeren fruin, van reesema, en anderen te

[p. 594]

scherpen: het bezwaar eener volledige wederlegging geeft aanspraak op langer tijdruimte dan de vruchtbare pen van den Heer groen anders behoeft om aan zijne van eigen citaten overvloeijende uitboezemingen lucht te geven.

Het eerste werkje van den Heer fruin is Referent, door misverstand, eerst te gelijk met het tweede ter aankondiging gezonden; maar de herlezing, naast en in verband met de latere brochure, geeft een eigenaardig genot, hetwelk hij aan het beschaafd Nederlandsch publiek vrijmoedig durft aanbevelen, en waardoor hem menig aangenaam oogenblik geschonken is. Men neme het dan ook voor lief, hier van de beide boekjes gezamenlijk een kort overzigt aan te treffen, hetgeen tot herlezing of nadere kennismaking moge uitlokken.

Hoe juist de Heer fruin de partij en het stelsel van den Heer groen heeft weten te beoordeelen, kan reeds dadelijk hieruit blijken, dat hij den naam van anti-revolutionair ongepast heeft geoordeeld en door dien van Bijbelsch-historische wenscht vervangen te zien, ‘niet zoo zeer omdat ik inderdaad geloof’ - zegt hij - ‘dat zij op eene afkomst van Bijbel en geschiedenis, boven anderen, aanspraak heeft, maar omdat het algemeen bekend is, hoe zij zich daarop ten allen tijde beroemt’. En zie, de Heer da costa zelf, in zijn lofgalm aan den Heer groen, komt tegen de benaming van anti-revolutionair op, en meer en meer ziet men die door het attribuut van Christelijk-historische school vervangen.

Die tweeledige naam van Bijbelsch-historisch Staatsregt wijst tevens den weg dien de Heer fruin bij het beoordeelend uiteenzetten van het stelsel gevolgd is; hij onderzoekt in zijne eerste brochure eerst den Bijbelschen, dan den historischen grondslag.

Wat den Bijbelschen betreft, vraagt hij eerst: of de Bijbel in zaken van Staatsregt autoriteit is? en dan: of groens leerstellingen met den Bijbel overeenkomen?

Met veel scherpzinnigheid wijst de S. aan, dat men, zonder iets aan de hooge waarde van de Goddelijke openbaring in de Heilige Schrift te kort te doen, echter geenszins de stelling van den Heer groen, waarop hij ook zijn Staatsregt gebouwd heeft, mag aannemen: ‘dat voor den Christen het onderzoek binnen de grenzen der openbaring begrepen is’; en waarlijk, - ofschoon wij newtons gezegde geheel beamen:

[p. 595]

‘dat halve wetenschap van de Openbaring afleidt, echte wetenschap daarheen terugvoert’; ofschoon vele vroeger wel eens betwiste uitspraken der Heilige Schrift door latere natuuronderzoekers en andere wetenschappelijke mannen bevestigd zijn geworden, - stemmen wij met den Heer fruin volkomen in, dat de Heilige Schrift niet als leerboek der Natuurof Sterrekunde, noch als compendium van Staatsregt te beschouwen is. De gewijde Schrijvers hebben zich zeker menigwerf naar de denkbeelden van hunnen tijd gevoegd, en de maatschappelijke instellingen van het Mozaïsche en van het eerste Christelijke tijdperk zijn zoo geheel verschillend van de tegenwoordige, dat het onmogelijk is al wat voor die tijden en in dat land geschikt was, op den tegenwoordigen toestand over te brengen of zich dienovereenkomstig te gedragen. Het viel den Heer fruin dan ook niet moeijelijk, uit de geschriften van den Heer groen zelven en anderen het bewijs bij te brengen, dat Bijbelteksten niet altijd en onvoorwaardelijk ten leiddraad kunnen verstrekken in de betrekkingen tusschen Volk en Regering, en dat het verzet tegen onwettige overheersching, schijnbaar door den Bijbel veroordeeld, inderdaad ook den Christen-Staatsburger geoorloofd zou kunnen zijn. Men zie overigens (bl. 52 en 53) de slotsom van zijn betoog te dien aanzien, waarop dan nog eene wederlegging volgt van hetgeen door den Heer groen omtrent de vereeniging van Kerk en Staat op Bijbelschen grondslag was geleerd, doch waarin hij zelf niet geheel consequent gebleven schijnt.

Vervolgens gaat de Heer fruin over tot den historischen grondslag van het anti-revolutionaire Staatsregt: hij weêrspreekt de stelling van den Heer groen omtrent den oorsprong der Staten; hij bewijst de onwaarheid van zijn beweren, dat de Monarchie de oudste Staatsvorm is geweest der Germaansche volken; hij bestrijdt de onjuiste voorstelling van de Souvereiniteit, en wijst de onbestaanbaarheid aan van de beperking der Koninklijke magt zoo als die door den Heer groen wordt voorgesteld; ook de historische dwaling van den Heer groen omtrent de oude Staten-vergaderingen wordt in het licht gesteld; de Fransche revolutie wordt verdedigd ten aanzien van de afschaffing der adellijke privilegiën, immers voor zoo verre zij met het algemeen belang, met de maatschappelijke orde in strijd waren; eindelijk wordt op de ver-

[p. 596]

wantschap gewezen tusschen Reformatie en Revolutie, gelijk de anti-revolutionaire leer, consequent opgevat, tot Ultramontanisme leidt.

De slotsom van het eerste geschrift is dus, dat, bij de wederlegging der anti-revolutionaire beginsels, aan het Constitutioneel Staatsregt geene losgerukte Bijbelverzen en geene historische herinneringen meer naar het hoofd mogen geworpen worden, maar dat alleen wetenschappelijke bewijsvoering, die met ervaring begint en volgens de wetten der logica voortgaat, tusschen hen en ons moet beslissen.

Het tweede werkje van den Heer fruin sluit zich naauw aan het eerste aan. Na eene korte wederlegging van het weinige dat door den Heer groen, den ongenoemden Correspondent in de Nederlander en den Heer rochussen tegen hem was aangevoerd (waarbij ook op de afwijkingen wordt gewezen, die deze laatste zich van eenige door den Heer groen vastgehouden stellingen veroorlooft), gaat de S. op bl. 23 over om meer bijzonder te wederleggen wat door den Heer groen tegen onzen Staat en onze Maatschappij is te berde gebragt. Hij beschouwt eerst de anti-revolutionaire grieven tegen den revolutionairen Staat in het algemeen, en toont aan dat die alleen tegen eene op den volkswil gegronde demokratie of tegen eene willekeurige alleenheersching, geenszins tegen onzen grondwettigen Staat kunnen gerigt worden; daarna (bl. 47 en volgg.) gaat hij tot de vier bijzondere bezwaren van den Heer groen tegen onzen Staat over: 1^o. de gesplitste Souvereiniteit, 2^o. de scheiding van Kerk en Staat, 3^o. het gemis van Corporatiën en Gilden, en 4^o. de Centralisatie.

Bij elk dezer vier punten onderzoekt de S. inzonderheid, of die grondstellingen, waartegen de bezwaren van den Heer groen worden ingebragt, aan de Fransche Omwenteling hun oorsprong danken, of in eenigen anderen zin revolutionair kunnen genoemd worden?

Het behoeft wel geene vermelding, dat in de hoofdzaak de slotsom van het onderzoek voor de Constitutionele partij allezins bevredigend is; maar het betoog er van is ook zeer belangrijk en boeijend: wij houden het er dus voor, dat de Heer fruin met deze laatste brochure nog meer dan met de vroegere aan de zaak van onzen Constitutionelen Staatsvorm eene wezenlijke dienst heeft gedaan; zoodat het voortdurend

[p. 597]

misbruikt verwijt van revolutionair wel eens een einde zal moeten nemen, of immers de Heer groen zich-zelf belagchelijk maken zal met op dit stokpaardje langer door te draven. Opmerkelijk achten wij het dan ook, dat de Heer da costa in zijn Open Brief, hoe onbillijk ook in menig opzigt in zijne dichterlijk-staatkundige opvatting der beginselen, drijfveêren en bedoelingen der liberale partij, echter voor die zelfde liberale partij, behoudens het isolement zijner eigene rigting, de meeste sympathie betoont, en waar aansluiting mogelijk is, die bijzonder ten haren aanzien verlangt.

Ten slotte geeft de S. nog eene verdediging van zijne waardering der oppositie van den Heer groen in de Tweede Kamer der Staten-Generaal, die hij eene aaneenschakeling van tracasseriën had genoemd; waarbij hij zich nu op het oordeel van een aantal leden der Kamer beroept.

Men vergunne ons, als résumé ook van onze eigene overtuiging ten aanzien van het anti-revolutionaire Staatsregt en de anti-revolutionaire partij, de laatste bladzijde van het tweede werkje van den Heer fruin af te schrijven: ‘Ik eindig’ - zegt hij - ‘met eene waarschuwende herinnering. “Onder de struikelblokken, waarop ik meende te bespeuren dat de vijanden van ons geluk de Natie en de vertegenwoordigers wenschten te verdeelen, moest, gedurende het eerste tijdvak onzer revolutie, de benaming van revolutionair en niet-revolutionair dienstbaar gemaakt worden. Ik neem u allen tot getuigen, Burgers Representanten! welk eene verdeeldheid en verwijdering onder deze benaming tusschen duizenden welmeenende vaderlanders is te weeg gebragt; - ik neem u allen tot getuigen, welk eene tallooze menigte op den klank van het woord af (hetwelk toch voor vele wijzigingen en gradatiën vatbaar is) ter goeder trouw elkander hebben begonnen te verdenken, te haten, te vervolgen. En het is niet te ontkennen dat, hoezeer verre de meesten door eenen heiligen ijver in dezen strijd deel namen, er toch doortrapte eigenbelangzoekers waren, die met gretigheid zich de gelegenheid ten nutte maakten om, onder die leus, verdeeldheid, woede en vooral verwarring door geheel het gemeenebest te verspreiden.” Zoo sprak in de Nationale Vergadering (21 Junij 1796) rutger jan schimmelpenninck. Thans, nu de oude partijschap dreigt te herleven; nu aanzienlijke en vrome mannen

[p. 598]

zich geroepen achten twist en tweedragt in Kerk en Staat te wekken, de burgers in revolutionairen en anti-revolutionairen te verdeelen en tegen elkander op te zetten; nu meer dan ooit verdienen deze woorden overweging en behartiging. De verdeeldheid tusschen revolutionairen en niet-revolutionairen in de vorige eeuw heeft niet alleen de omwenteling van 1795, maar ook de Fransche overheersching ten gevolge gehad. Moge het ongeluk van het voorledene ons voorzigtig doen zijn voor de toekomst!’
i.w.t.