Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

R.G. Rijkens. De Meeningen van Mr. G. Groen van Prinsterer c.s., tegenover die van Mr. J.R. Thorbecke en anderen, over het Lager Onderwijs, bescheiden getoetst, enz. Te Groningen, bij R.J. Schierbeek. 1852. In gr. 8vo. 76 bl. f :-90.

Ofschoon de aankondiging van dit werkje eenigzins laat verschijnt, komt zij toch niet te laat, daar de nieuwe Wet op het Lager Onderwijs nog tot de toekomst behoort. Hoe veel er reeds over de regeling van het Lager en Middelbaar

[p. 549]

Onderwijs gesproken en geschreven zij, toch verdient de uitslag van dezen bescheiden toets van den Heer rijkens oplettend en ernstig overdacht te worden; wijl hij een onderwerp van zoo gewigtig maatschappelijk belang beschouwt met die kennis van zaken, welke zoo velen missen, die er als met beslissend gezag over geoordeeld hebben. Het werkje van den Heer r. munt daarbij uit door eene helderheid van redenering en gloed van belangstelling, die den bekwamen beoordeelaar en warmen beminnaar des Vaderlands op elke bladzijde doen kennen.

De Schrijver begint met een overzigt van de strijdende partijen, en antwoordt dan op drie vragen:

1^o. Vordert de tegenwoordige toestand van ons Lager Onderwijs dat er spoedig eene Wet voor worde uitgevaardigd?

2^o. Is de tijd daarvoor rijp? - Of is het noodig, dat er eene partiële voorziening plaats hebbe, tot de tijd geschikt wordt geacht om eene nieuwe Wet te geven?

3^o. Zullen de Staats-scholen, die de Grondwet belooft, gemengde scholen zijn, in den geest der Wet van 1806; of zullen zij Godsdienst-scholen, b.v. Protestantsche en Roomsch-Katholijke scholen, zijn?

De eerste vraag wordt bevestigend beantwoord, omdat: 1^o. geheime en openbare pogingen de bestaande Wetgeving trachten krachteloos te maken, en, geholpen door den heerschenden transactie-geest, daarin zoodanig slagen, dat er in twee jaren (1849-1851) reeds een honderdtal bijzondere scholen van de Eerste Klasse zijn opgerigt; 2^o. dit kwaad, wanneer de Grondwet nog lang onuitgevoerd blijft, weldra onoverwinnelijk zal zijn, en de belangen van den Staat alsdan niet meer zullen kunnen behartigd worden; 3^o. de Staats-scholen geregeld behooren te zijn alvorens de vrije hand aan de voorstanders van Godsdienst-scholen gegeven worde; 4^o. het onderwijs reeds nu op vele plaatsen begint te kwijnen en te verbasteren; 5^o. het lot der onderwijzers dringend voorziening vordert, indien men velen van hen niet in volslagen armoede wil laten vervallen; 6^o. tot het openen van nog meer partij-scholen plannen bestaan, die, bij 't langer uitblijven van eene goede Wet, tot nadeel van 't bestaande onderwijs, zullen worden uitgevoerd.

De weede vraag wordt in gelijken zin behandeld, want behalve de reeds opgemelde redenen, ontleend aan het meer

[p. 550]

en meer toenemen van bijzondere scholen der Eerste Klasse, en de daaruit ontstaande verderfelijke mededinging, beweert de Schrijver: dat de zaak nu zóó ruim van alle zijden door deskundige gemoedelijke mannen is beschouwd, het oordeel van achtingwaardige corporatiën er zoo gemotiveerd over is uitgesproken, de ondervinding zoo beslissend is, en de herhaling van dezelfde argumenten door de verschillende partijen zoo zeer de uitputting der gronden van wederzijden bewijst, dat men geen nieuw licht er meer over verspreiden kan; terwijl eene gedeeltelijke voorziening, eigenlijk door de vijanden van de bestaande Wetgeving beoogd en driftig verlangd, hoogst nadeelig en gevaarlijk voor den Staat zou wezen. De Heer groen c.s. toch begeert die partiële voorziening tot wettiging der vrije opening van secte-scholen, opdat de voorafgaande autorisatie niet langer een middel zij, waardoor een gedeelte des volks in zijne gewetensvrijheid (n.b.!) aan de willekeur zijner medeburgers worde overgeleverd! Hij wil dus de Staats-scholen eenvoudig ter zijde geschoven hebben; de bijzondere scholen der Tweede Klasse inderdaad vernietigen, met den onderwijzeren het brood te ontnemen, door de lage schoolgelden, zoo als, b.v., op de school te 's Hage, die reeds velen op die wijze en door dat middel benadeeld, ja, broodeloos heeft gemaakt.

In het antwoord op de derde vraag toont de Schrijver het verkeerde der partij-, secte- of Kerkelijke Staats-scholen aan, als zijnde: eene onregtvaardigheid jegens de minder talrijke Protestanten, voor welke zij, om de overgroote kosten, op de meeste plaatsen niet opgerigt zouden kunnen worden. Hierbij heeft de S., naar ons inzien, nog vergeten, dat ook die van de oude Clerezie, gemeenlijk Jansenisten genoemd, gelijk regt op, bij meerdere behoefte aan, afzonderlijke scholen zouden hebben; daar de vermenging van dezen met de Roomschen voor de R-K. Kerk nog gevaarlijker zou kunnen zijn dan de vermenging met Protestanten. Hij doet voorts gevoelen: dat het niet mogelijk zou zijn dán in genoegzamen getale onderwijzers te vinden, wijl er reeds nu gebrek aan is; stelt daarbij het anti-nationale van zulk eene regeling duidelijk in het licht, en uit het vermoeden dat de zoogenaamde Kerkelijke, bijzondere, Christelijke Staats-scholen allengs door de Kerk zullen worden behcerscht, hetgeen vóór en na 1795 waarlijk geene ge-

[p. 551]

lukkige uitkomsten heeft geleverd. Hij betoogt wijders de onmogelijkheid van genoegzame onderwijzers te vinden die tevens katechiseermeesters kunnen zijn; benevens de waarschijnlijke botsingen tusschen het Kerkelijk Bestuur ('t welk het Godsdienst-examen zou moeten afnemen), en de Staats-Commissie, bij welke de bekwaamheid des candidaats in de overige vakken zou moeten blijken. Zoo de eene goed- de andere afkeurt, wie, vraagt hij te regt, zal dan triomferen?

Des Schrijvers besluit is dus: Gemengde Staats-scholen, waarin de Christelijke zedeleer onderwezen, en de Godsdienst volgens het Evangelie, met uitsluiting van alle dogma, geleerd worde. Merkwaardig is de door hem (bl. 57) medegedeelde proef daarvan, in Ierland genomen. Het verslag door eene Commissie, bestaande uit een Anglikaansch geestelijke, twee Presbyteriaansche en een Methodisten prediker, benevens een Roomschen Bisschop, van het bezoek eener gemengde school gegeven, luidde o.a. aldus: - ‘Naar hetgeen wij in de school te Wenry hebben gezien, en naar hetgeen wij bijna dagelijks opmerken, kunnen wij het gunstigste getuigenis over de uitwerking van het in die school gevolgde opvoedingstelsel afleggen. Daar leeren kinderen van verschillende secten den haat en het wantrouwen afleggen, die zoo lang de vloek van ons land geweest zijn; daar maken zij de heilrijke ontdekking, dat zij, bij verschil van Godsdienstbegrippen, evenwel elkander welwillendheid en vriendschap kunnen betoonen. Wij maken van deze gelegenheid gebruik om ons eenstemmig gevoelen over de gemengde scholen te doen kennen. Wij zien daarin, de zaak in het afgetrokkene beschouwende, het best denkbare stelsel niet; maar dit is niet het ware oogpunt. Als praktische lieden moeten wij op de bestaande omstandigheden letten, op den staat van ons land, op het karakter zijner inwoners, op het aantal politieke partijen en Godsdienst-secten; en, met het oog op dit alles, zien wij in de gemengde scholen het beste praktische opvoedingstelsel hetwelk tot nog toe uitgedacht is. Wij ondergeteekenden behooren tot verschillende Kerkgenootschappen, en zijn vast en innig, elk aan zijne eigene geloofsleer gehecht; echter gelooven wij niet aan onze geloofsbegrippen in 't minste te kort te doen, door mede te werken tot schraging van een opvoedingstelsel, hetwelk gebouwd is op het beginsel om de onderscheidene geloofs-artikelen dier Kerkgenoot-

[p. 552]

schappen, waartoe de schoolgaande kinderen behooren, onaangeroerd te laten; hetwelk aan allen volledige gewetensvrijheid verzekert; hetwelk aan den arme hetzelfde regt, dat een rijke nimmer is betwist, toekent, om de godsdienstige opvoeding van zijn eigen kind zelf te besturen; hetwelk aan de geestelijken van elke gezindheid de vrijheid laat en ruime gelegenheid geeft, om de daartoe behoorende kinderen in hunne Godsdienstleer te onderrigten; hetwelk strekt om onze pogingen tot bevordering van het zedelijk welzijn der Natie niet te splitsen, maar te vereenigen.’

Zie daar 't geraamte van het werk eens mans die, o.a. in zijn Staatsbelang en Ouderzorg, al vroeger bewijzen zijner heldere inzigten in de behoeften eener goede opvoeding heeft gegeven; die door langdurige ervaring bevoegd is om zijne stem te doen hooren, waar 't Godsdienst, zedelijkheid, opvoeding en, door deze, het heil der zamenleving en des Vaderlands geldt. Wij bevelen dus de lezing en overdenking er van aan; vooral aan die Leden der Staten-Generaal die het goede, en niets dan het goede willen.

In twee opzigten verschilt Ref. van den Schrijver. Vooreerst: in zijne denkwijze aangaande den voormaligen Minister van Binnenlandsche Zaken wiens woorden hier dikwerf zijn aangehaald; maar die dan toch door de toelating van zoo vele secte-scholen, als waarover de Schrijver (bl. 15) klaagt, getoond moet hebben, dat de daden eens staatsmans in de uitvoering en toepassing der Wetten wel eens in strijd kunnen zijn met de door hem verdedigde grondbeginselen.

Het andere punt van verschil is: dat de Schrijver de onderwijzers van Staatswege aangesteld, en die hij, als belast met het Staats-onderwijs, te regt Staatsbeambten noemt, veronderstelt te zullen moeten worden betaald uit Gemeentelijke schoolfondsen, daar er aan uitbetaling van tractementen uit 's Rijks schatkist wel niet zou te denken zijn. (Zie bl. 73, noot 9.) Wij meenen dat de betaling der tractementen volstrekt niet uit Gemeentelijke fondsen, maar uit een Rijksschoolfonds behoort te geschieden; als: leidende tot een zuiniger, minder kostbaar beheer; aanmerkelijke verligting van den Burgerstand, voor welke nu de schoolgelden een bijna onbetaalbare last zijn; verzorging van die menigte kleine Gemeenten welke in geen behoorlijk schoolfonds, of andere betaling

[p. 553]

des onderwijzers kunnen voorzien, en vrijwaring der onderwijzers tegen de willekeur van Gemeente-besturen, waarvan de voorbeelden bekend zijn. Eene betaling der onderwijzers uit 's Rijks schatkist zou daarbij niet méér zwarigheden hebben dan die van Predikanten en Pastoors.

Ref. vindt den prijs (f :-90) te hoog, voor nog geene vijf vellen druks. Geschriften van dezen aard, bestemd om algemeene overtuiging, in eene belangrijke zaak die elkeen aangaat, te bewerken, en die dus in veler handen behooren te komen, moeten niet duurder dan 10 cents per vel zijn. Wij gelooven ook dat de Uitgever bij dien minderen prijs geene schade zou lijden.
j.a.l.