Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Verhandeling over den Nederlandschen Versbouw, door Mr. Prudens van Duyse. Eerste Deel. Te 's Gravenhage, bij M. Nijhoff, te Gent, bij H. Hoste. 1854. In gr. 8vo. X en 340 bl. f 2-50.

Dit voor rekening van het Gouvernement uitgegeven, veelomvattend werk, waarin een schat van kennis met groote zorg in het belang der kunst en tot onderrigting van hare beoefenaren is nedergelegd, wordt met meer dan gewoon genoegen door ons aangekondigd. In 1848 schreef de Tweede Klasse van het Koninklijk-Nederlandsche Instituut als prijsstoffe uit: Eene geschiedenis van de Nederlandsche versificatie, met aanwijzing zoo van den oorsprong en de wetten van het rijm, als van den aard en de vereischten der onderscheidene soorten van versmaat. De Klasse mogt daarop de voldoening smaken in déze Verhandeling een antwoord te ontvangen, dat door de beoordeelaars, zoo wij meenen met algemeene stemmen, het uitgeloofde eermetaal werd waardig gekeurd, en alzoo hare werkzaamheden kort vóór de ontbinding van 't Instituut te sluiten met de bekrooning van dit werk van den geleerden,

[p. 520]

volijverigen Gentschen Archivarius, hetwelk een laatst maar ook duurzaam gedenkteeken is van de nuttigheid van haar bestaan. Wij verheugen ons dat dit heeft kunnen geschieden; want het werk voorziet in eene wezenlijke behoefte, en het Gouvernement heeft aanspraak op erkentelijkheid, dat het de taak der Klasse, na de ontbinding van het Instituut, heeft opgevat, en zorg gedragen voor de uitgave dezer vrucht van rijpe studie en veelzijdige wetenschap, die anders in het Rijks-Archief misschien begraven ware geworden, of eerst later en dan in België zou zijn gedrukt. Het werk omvat den metrischen, den middeleeuwschen, en den modernen versbouw. Over elken daarvan bestaan, ook in 't Nederduitsch, afzonderlijke werken. Wij behoeven slechts te noemen: voor de metrische dichtkunst, de in 1808 door de Hollandsche Maatschappij van Fraaije Kunsten en Wetenschappen bekroonde Proeve eener Hollandsche Prosodia, toegepast op het rhythmus en metrum der Ouden, door wijlen den Hoogleeraar Mr. j. kinker; voor de middeleeuwsche poëzij het in 1849 verschenen werk over midden-Nederlandschen versbouw, van den Hoogleeraar w.j.a. jonckbloet. Over den modernen Nederduitschen versbouw bestaan een aantal deels beknopte, deels uitvoeriger geschriften. Een werk echter als dit, waarin alles, oordeelkundig getoetst en gerangschikt, bijéén wordt gevonden, wat er aangaande de verschillende soorten van versbouw, voor den Dichter en den Dichtkunstenaar, en voor den beoordeelaar of ook maar kunstkeurigen lezer van gedichten te weten noodig of belangrijk zij, was er niet, en den Heer van duyse komt, naar ons gevoelen, dubbele lof toe voor deze Verhandeling, wijl zij uitmunt door haren rijkdom van zaken, maar niet minder ook door hare bondigheid en helderheid, zoodat zij den geleerde niet alleen welkom, maar ook voor den minst geleerde bevattelijk is.

De moderne versbouw, in zijn verband met het tegenwoordige taal- en spraak-eigen en schoonheidsgevoel, en met de metrische gebondenheid, die de een, en met de middeleeuwsche vrijheden, die de ander inroept, is belangrijk genoeg om elk leerboek daarover aan eene bedaarde, opzettelijke beschouwing te onderwerpen. Dat zal dan ook déze Verhandeling wel door meer dan één deskundige worden gedaan, en ook wij zullen óns gevoelen er over met bescheidenheid doen kennen.

[p. 521]

Het kan zeer mogelijk dan blijken, dat, gelijk elke vrucht van menschelijken arbeid, ook dit werk, hier of daar, niet boven alle aanmerking verheven is; maar vóóraf moeten wij het Tweede Deel inwachten. Thans gewagen wij alleen van den gunstigen totaal-indruk, dien het Eerste Deel op ons gemaakt heeft, en bepalen ons tot de enkele opgave van den Inhoud, waaruit, ook zonder de minste toelichting, de omvang en belangrijkheid van het verhandelde genoegzaam kan blijken. Zij is als volgt:

Voorrede. Eerste Deel der Verhandeling. Eerste Hoofdstuk. Geschiedenis der oude versmaat. § 1. Geschiedenis der Middennederlandsche versmaat. § 2. Proeven van 't Nevelingenvers. - Tweede Hoofdstuk. Geschiedenis van den overgang tot en invoering der nieuwe versmaat. § 1. Invoerders en voortzetters van die maat: anna byns (1530), castelyn (1548), jan van der noot (1580), De Kamer in liefde bloeijende (1584), jacob duym (1594), karel van mander (1603), hooft (1608), ymmeloot (1620). § 2. Schrijvers over 't rijm: castelyn, De Kamer in liefde bloeijende, pels. § 3. Aanvallen tegen 't rijm: geraard brandt. § 4. Invoerders en voortzetters der rijmelooze verzen: bellamy, van walré, ledeganck, andré van hasselt. - Derde Hoofdstuk. Geschiedenis der metrische maat: kerkherdere, reizius, nieuwland, groeneveld, meerman, van de kasteele, van alphen, bellamy, van der woordt, strick van linschoten, spandaw, bilderdijk, immerzeel, ten hoet, cornelissen, lulofs, ph. de kanter, d. cracco, bormans, dautzenberg. - Tweede Deel der Verhandeling. Eerste Hoofdstuk. Over den oorsprong van den poëtischen stijl en de beteekenis der woorden: Prosodia; Metrum; Rhythmus. - Tweede Hoofdstuk. Over den Oudhoogduitschen versbouw. - Derde Hoofdstuk. Over den rhythmus der Nevelingen. - Vierde Hoofdstuk. Over 't Dietsch Middeleeuw-vers. § 1. Over deszelfs scansie in 't algemeen. § 2. Over de Arsis. § 3. Over de Thesis. § 4. Over den Voorslag. § 5. Over de Caesuur of rust. § 6. Over de Elisie of versmelting en Hiaat of gaping. § 7. Woorden van vreemden oorsprong. § 8. Ende, ofte, enz. § 9. Over de aansluiting. § 10. Over het Dietsch middeleeuwsch rijm. § 11. Over de lyrische Dietsche Middeleeuwverzen. - Vijfde Hoofdstuk. Over het rijm. § 1. Oorsprong van het rijm. § 2. Over den voor-

[p. 522]

letterklank. § 3. Verschillende rijmen. § 4. Over de dubbele rijmen. § 5. Over 't assonante rijm. § 6. Over onvolkomene rijmen. § 7. Over 't Monorijm. - Zesde Hoofdstuk. Over de rijmelooze verzen. - Zevende Hoofdstuk. Over de rhythmische en rijmende verzen. § 1. 't Alexandrijnsche vers in 't algemeen. § 2. Bedenkingen tegen den Alexandrijn. - Nadere beschouwing van denzelven. § 3. De caesuur in de middenrust. Doorloop aldaar. § 4. Ineensmelting (Elisie, Syna-Iaepha). § 5. De oversprong. § 6. Decasyllaben of vijfvoetige Jamben (al of niet rijmeloos). § 7. Trochaïsche Decasyllaben. § 8. Trochaïsche verzen. § 9. Trippelmaat. § 10. Van de verschillende sneden der dichterlijke Periode. § Over de Stance. § 12. Over de nabootsende Harmony. § 13. Over de muzikale Dichtkunst.

Wij zullen, gelijk wij reeds zeiden, na de verschijning van het Tweede Deel het werk behandelen; maar kunnen niet nalaten 't reeds nu met nadruk aan te bevelen aan elken beoefenaar der Dichtkunst, den jeugdigen vooral, en aan ieder die gaarne verzen leest, doch wien 't niet onverschillig is er eenigzins grondig over te leeren oordeelen. De eerste, hoe wèl geoefend, zal er nog véél in vinden dat hem nut, en zelfs véél dat hem nieuw is; de laatstgenoemden zullen er al dadelijk uit vernemen, dat de Dichtkunst niet een spelletje is, dat Jan en alleman onvoorbereid kan opvatten, maar inderdaad eene véélomvattende kunst, die gelijk, ja, méér dan éénige andere kunst, studie, oefening, kennis en inspanning vordert. De jeugdige beoefenaar, indien hij, ziende wat er aan die kunst vast is, nog voortgaat, kan er door bekend worden met regelen en wetten, en leeren rekenschap geven van 't geen hij schrijft, en geene andere verzen te schrijven dan waarvan hij rekenschap kunne geven; en de lezer van dichtwerken kan er door in staat geraken om te leeren oordeelen en onderscheiden. Het is niet te tellen, hoe dikwijls of door hoe velen ons gevraagd is: ‘wát moet ik lezen?’ - Wij antwoorden nu: lees dit; dan zult ge voldoende bekend worden met de geschiedenis en de vereischten van den Nederlandschen versbouw in al zijne rigtingen.

De taal, zoo wel als de stijl, verdient allen lof; men zou, 't niet wetende, geenszins eene Vlaemsche pen in 't werk herkennen. Ook de correctie is met zorg geschied. Evenwel

[p. 523]

hebben wij eene misstelling opgemerkt in de Nommers der paragraphen. In het Zevende Hoofdstuk schijnt § 6 te ontbreken; maar op bl. 293 staat eene § zonder Nommer. Als bij deze 8 wordt gezet, en de Nommers van de twee voorafgaanden, nu 7 en 8 (bl. 279 en 289), in 6 en 7 worden veranderd, is de volg-orde goed. De geachte Schrijver zal daarop dienen te letten bij 't stellen van den inhoud.

Het Deel is uit- en inwendig behagelijk.

c.g.