Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Berigten omtrent de Evangelisatie van Java, medegedeeld door J.F.G. Brumund, Predikant te Soerabaija. Uitgegeven door H.A.G. Brumund, Predikant te Amsterdam. Te Amsterdam, bij Joh. van der Hey en Zoon. 1854. In gr. 8vo. XXXIV en 164 bl. f 1-60.

In weerwil van alle vroegere tegenwerking is de dageraad der Christelijke waarheid voor Java aangebroken. Velen in ons Vaderland voelen zich opgewekt om door hare bevordering eene rekening van meer dan twee eeuwen te vereffenen.

Java, of eigenlijk Djava, trok in de tweede helft der veertiende eeuw het begeerig oog der Arabieren, toen handelaren,

[p. 484]

gelijk de Portugezen en Venetianen in het Westen. Zij trokken evenwel niet enkel specerijen uit den weelderigen grond, maar onderwierpen ook het grootste gedeelte der bevolking aan hunnen Koran, en de Arabische Moskee verving de voorvaderlijke tempelen van genesa. Hebben zij met die bekeering de Javanen gelukkiger gemaakt? De lust en liefde voor Poëzij en Letteren is er door uitgedoofd. Uitwendig is de Javaan Muzelman geworden, inwendig is hij Heiden gebleven. Een Mufti uit Constantinopel of Bagdad zou in den Javaan te naauwernood een geloofsgenoot herkennen. Het Islamismus heeft op Java uitgediend; alleen de vorm er van, door Arabischen invloed geschraagd, bestaat nog.

Nederland heeft tot dus verre den Javaan niets toegevoerd, maar alles van hem getrokken; doch de tijd der vergeldende liefde is aangebroken. Eerst heeft de te zeer miskende bruckner zijne krachten besteed aan de vertaling van het Boek der waarheid in de taal der Javanen; daarna, met betere en meer hulpmiddelen, heeft guericke zijnen arbeid voltooid, waaraan het Nederlandsche Bijbelgenootschap anderhalve ton gouds heeft ten koste gelegd. Nu is het de vraag: of het al dan niet tijd is om het Evangelie, dat de Javaan nu lezen kan, ook tot zijn hart te brengen?

Van onberekenbaar nut is tot hare oplossing de inspectiereis van van rhijn naar de Oost-Indiën geweest, en wij zien hoopvol uit naar den dag waarop ons Zendelinggenootschap van Java zal kunnen getuigen, wat onlangs het Amerikaansche omtrent de Sandwich-Eilanden berigtte: dat het daar zijnen arbeid als voltooid mag beschouwen.

Hoe ver dit uur op Java nog verwijderd zij, met blijdschap begroeten wij de eerstelingen, en gelooven dat, wanneer onze Zendelingen trachten, niet om de Javanen tot Hollanders te maken, maar hen als menschen tot christus te brengen, de uitkomst niet falen zal. Het boek dat vóór ons ligt, geeft daar bewijzen van, en de Amsterdamsche Predikant brumund heeft zich met de uitgave van dien arbeid zijns broeders bij alle vrienden der Christelijke Zending verdienstelijk gemaakt.

Hij opent het werk met eene lezenswaardige Voorrede, waarin hij de voornaamste bedenkingen tegen de Evangelisatie van Java wederlegt, en den lezer, die met den gang der zaken

[p. 485]

minder bekend is, op de hoogte plaatst, om over het werk te kunnen oordeelen. Onder anderen zegt hij er dit van: ‘Van den arbeid, inzonderheid van jellesma en hoezoo, en den rijken zegen, daaraan aanvankelijk van boven geschonken, wordt den Christenen in Nederland in de volgende bladen eene onpartijdige mededeeling aangeboden, terwijl de Schrijver daaraan, hier en daar, naar dat de gelegenheid er toe riep, losse wenken en opmerkingen omtrent den toestand der inlandsche Christen-Gemeenten op Java, den invloed dien het Evangelie op de nieuw bekeerden oefent, de bezwaren en beletselen waarmede het onder hen te kampen heeft, en wat meer met zijn onderwerp in verband stond, heeft toegevoegd. Had hij de Javaansche Christenen steeds, ook van verre, met belangstelling gadegeslagen, van het oogenblik af, dat hij zich op zijne tegenwoordige standplaats meer in hunne nabijheid gevestigd had, nam hij zich voor, hen op te zoeken, hen na te gaan, zoo veel hij vermogt hunne belangen ter harte te nemen. Aan dat voornemen heeft hij een en andermaal gevolg gegeven, en zoo ontvangt de lezer hier dan niet slechts verslag van een vlugtig en voorbijgaand, maar van een naauwgezet en meermalen herhaald bezoek; de slotsom eener ervaring, die zich over den loop van twee jaren uitstrekt, waardoor hij meer dan eens wordt in staat gesteld, vergelijkingen tusschen vroegere en latere opmerkingen en toestanden te maken.’

Het werk is in Twaalf Hoofdstukken verdeeld. In het Eerste vergezellen wij den Heer brumund met den Zendeling schot van Soerabaija naar Waroe-Djasing, waar eerstelingen des Christendoms gedoopt worden. Van daar gaat de togt naar Modso Warno, en wij zien welke vruchten het Christendom reeds aanvankelijk in het gemoeds- en maatschappelijk leven van den Christen, in tegenstelling met de Mahomedanen, voortbrengt. Twee-honderd-en-veertig zielen telt de bevolking. Muzelmannen zijn er niet. Die streek is sedert vijf jaren door de nijverheid der Christen geworden Javanen ontwikkeld. De bosschen zijn tot het maken van bouwvelden omver gehouwen. Dáár, in de nabijheid van jellesma, leert de bestrijder van de Zending zijne vrees afleggen, en ziet hoe de Javaan door het Christendom ook tot een werkzaam, ijverig arbeider veredeld wordt.

[p. 486]

Die gunstige indruk wordt nog vermeerderd, als wij het reisgezelschap te Ngoro bij den grijzen planter coolen, een patriarch in het midden der zijnen, ontmoeten, die den grond heeft ontgonnen, welke hem rijke vruchten opbrengt, en zijne Javanen tot christus heeft gebragt en op hen wijzen kan als op levende getuigen van de waarheid: dat de godzaligheid tot alle dingen nuttig is.

Een bezoek te Sidokari geeft brumund aanleiding om te spreken over de wijze waarop het Evangelie tot de Javanen is te brengen, en tevens het schoolwezen aan te roeren.

Het Vijfde Hoofdstuk verplaatst ons te Soerabaija bij de eerste Christelijke Gemeente onder de Javanen, en houdt ons bezig met het schoolwezen onder de Chinezen en de inboorlingen, en hunne opvoeding. Wij beamen wat de Schrijver ten voordeele van het Christelijk onderwijs aanvoert, en gelooven zelfs dat, indien de Javaan, die meer vrees heeft voor booze geesten dan wel gevoel voor Godsdienst, tot een zoogenaamd beschaafd kosmopolitisme wordt opgevoed, hij het goede zal verliezen dat hij van nature bezit, en het kwade zal aannemen dat de Europeërs, in zoo verre zij zonder Christelijke beginselen leven, schandvlekt.

In het Zesde Hoofdstuk leeren wij de Christelijke Gemeente te Wioen kennen. Ruim veertig zielen sterk, en onder meer dan drie honderd Mahomedanen verspreid, wordt zij geleid en bestuurd door den voormalig Mahomedaanschen Priester pa dasima. Wie dit Hoofdstuk leest, zal getroffen worden door de tegenstelling van het Christelijke met het half-Heidensche, half-Mahomedaansche leven.

Wij durven geene ruimte meer vragen, om den Schrijver op zijne belangrijke togten verder te volgen. Veel waars en menschkundigs wordt er opgemerkt in zijne berigten omtrent de Javaansche Christen-Gemeenten in het Oostelijk en Midden-Java. Van de Gemeente te Depok en Tagal, nabij Batavia gelegen, wordt niet gesproken, wijl het den Schrijver aan berigten ontbrak.

Wij stellen op dit werk een zeer hoogen prijs. Het leert ons de werkzaamheden van jellesma en hoezoo kennen en waarderen, en verspreidt veel licht over het huiselijk, maatschappelijk en godsdienstig karakter der Javanen. Het bevat eene grondige wederlegging der bewering: dat het niet raad-

[p. 487]

zaam zoude zijn de Evangelisatie van Java te beproeven; een bemoedigend woord voor hen die vreezen dat het fanatisme der Muzelmannen onoverkomelijke hinderpalen in den weg zoude werpen; en eene beschaming daarentegen voor hen die zeggen, dat de Javaan tegen het bestaande gezag zal opstaan, als hij het Christendom heeft aangenomen.

Wij bevelen dit werk des Oost-Indischen Evangeliepredikers allen vrienden en tegenstanders der Christelijke Zending op Java ter lezing en overweging aan.