Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Filips II in Spanje. Redevoering van D. Salustiano de Olozaga, uitgesproken in de openbare Vergadering van de Koninklijke Academie van Historie, te Madrid, 9 Januarij 1853. Met aanteekeningen en bewijsstukken; en eene bevestigingsrede

[p. 442]

van D. Francisco Martinez de la Rosa. Uit het Spaansch vertaald door Mr. P.A.S. van Limburg Brouwer. Te Amsterdam, bij Frederik Muller. 1853. In gr. 8vo. 80 bl. f :-90.

Eene vertaling uit het Spaansch is in onze dagen een vreemd verschijnsel. Voor drie eeuwen, toen Nederland met Spanje onder dezelfde Dynastie stond, was ook de kennis van de Spaansche taal hier te Lande niet ongewoon; maar met de afwerping van het Spaansche juk verdween de belangstelling in 't geen er nog overbleef van eene vroeger bloeijende letterkunde, die onder den druk van staatkundige en geestelijke dwingelandij wegkwijnde, en wier voortbrengselen, meest zoogenaamde geestelijke oefeningen en smakelooze tooneelstukken, voor den Nederlander weinig aantrekkelijks meer konden hebben. - Dit is in de laatste jaren veranderd. Door de gelukkige uitkomst der worstelingen om de burgerlijke vrijheid, is ook in Spanje de drukpers van knellende banden ontslagen; hebben de wetenschappen het diep gebogen hoofd weder opgebeurd, en wordt bovenal de Geschiedenis des Lands door bekwame handen bearbeid. Een rijke voorraad van oude oorkonden en berigten, vroeger in de kloosters als begraven, is bij de opheffing dier gestichten aan den dag gekomen; en hun onderzoek heeft een licht verspreid, dat waardig is niet alleen in Spanje, maar ook in andere landen, bepaaldelijk in Nederland, te worden gewaardeerd en aangewend tot betere beoordeeling van personen wier beweegredenen, en van gebeurtenissen wier oorzaken in het duistere lagen of verkeerd werden beschouwd.

In eene wèlgeschrevene Voorrede wijst de Vertaler aan: van welk een belang het is, voor de kennis van het karakter en de daden van Hollands laatsten Graaf, en ter beslissing van de regtmatigheid zijner vervallenverklaring, de berigten zijner landgenooten omtrent zijn gedrag in Spanje, uit de oorspronkelijke bronnen geput, te vernemen, om daaruit zijne bedoelingen met ons volk te leeren verstaan, en wat het te wachten had wanneer filips in zijne ontwerpen had kunnen slagen.

Tot eene proeve levert hij: de redevoering van een Spanjaard van naam op het gebied der Letteren en Geschiedenis, bij zijne intrede als lid van de Koninklijke Akademie van

[p. 443]

Historie te Madrid uitgesproken. In die Redevoering, getiteld: ‘de noodzakelijkheid van de openbaarmaking der nieuw ontdekte oorkonden uit welke de Geschiedenis van Spanje moet worden geput, bewezen door eenige proeven uit de tot dus ver nog onbekende Geschiedenis van dat land onder de regering van filips II’, - wordt uit oorkonden, herkomstig van de opgehevene kloosters van Montserrat en Poblet, het voormalig paleis der Koningen van Arragon, de vernietiging der fueros (voorregten) van dat Gewest behandeld, en worden de ware oorzaken van die gebeurtenis in het licht gesteld. De Redenaar toont aan: hoe tot dus verre gedwaald is in de opgave dier oorzaken; ook nog in het niet lang geleden verschenen werk van mignet, dat overigens lof verdient. Men zocht en vond die algemeen in het gebeurde met den bekenden perez, vroeger de gunsteling van filips II, doch naderhand met woede door hem vervolgd. De vlugt van perez naar Arragon, en de deelneming die hij er vond, welke een gewapenden opstand tegen het Koninklijk gezag ten gevolge had, werden als de redenen beschouwd van de opheffing dier vrijheden, door Arragon zoo vele eeuwen lang met zorg gehandhaafd en beschermd. Maar olozaga bewijst uit echte bescheiden, vooral uit de processtukken der deelhebbers aan den opstand: dat die opstand voor Koning filips niet was de reden, maar slechts het voorwendsel om de lang te voren door hem beraamde afschaffing der fueros, waarop ook reeds ferdinand de Katholijke en karel V inbreuk hadden gemaakt, ten uitvoer te leggen. De Redenaar toont aan: dat die opstand door filips werd uitgelokt, en de Arragonsche vrijheid reeds te voren door hem was ondermijnd: hoe hij door het listig aanstoken van verdeeldheden en wanorden (waartoe sommige te groote vrijheden-zelve den weg baanden), door beloften en bedreigingen, omkooping en verraad werkte; tot dat de gelegenheid rijp was, en hij zijn masker afwierp, en de onvoorzigtigen, die zich in den val hadden laten lokken, zwaar deed boeten. Wie filips als goedertieren doen voorkomen, kunnen ook hier de bewijzen van hunne verkeerdheid zien: in het bloed van Sarragossa's burgers, die niets anders gedaan hadden dan hunne regten, door den Koning bezworen, voor te staan; in het treurig lot van den Graaf de Arranda en den Hertog de Villahermosa; bovenal in de folteringen den

[p. 444]

edelen diego de heredia aangedaan, die in het ongeluk verzaakt werd door hen wier leven hij vroeger tegen de volkswoede had beschermd.

De Vertaler heeft door zijne Aanteekeningen de waarde van het werk nog verhoogd, en soms ook, zoo als, b.v., in zijne verdediging van de montigny tegen den blaam van weifelmoedigheid door olozaga op hem geworpen, den Redenaar te regt gewezen. Vraagt men: hoe 't mogelijk zij, dat gebeurtenissen die in der tijd de algemeene aandacht trokken, gedurende meer dan twee en eene halve eeuw, zelfs in het land waar zij zijn voorgevallen, uit zulk een verkeerd oogpunt zijn beschouwd geworden? - olozaga geeft er de reden van op; zij was: de absolute Koninklijke magt, die op de puinhoopen van de vernietigde vrijheden der Provinciën (want het gebeurde in Arragon had vroeger of later ook in de andere Gewesten plaats) zich verhief, en, door de Inquisitie ondersteund, verhinderde dat er iets in het licht kwame met hare bedoelingen strijdig, of dat hare geheime handelingen konde ontsluijeren. Wat Nederland van een bestuur als dat van filips II te duchten had, kan te goeder trouw voor niemand (al wist hij 't nog niet uit onze eigene Geschiedenis), na het lezen van deze Redevoering, nog twijfelachtig zijn.

Doet de intreê-rede den Heer olozaga, en der Akademie, die hem tot haar lid benoemde, eer aan; ook de rede, ter bevestiging van het nieuwe lid, door den Heer martinez de la rosa uitgesproken, hebben wij met genoegen gelezen. Hulde doende aan het door olozaga beweerde, voegt hij er de gegronde opwekking bij: om de gebeurde zaken te beschouwen in verband met den tijd waarin, en met de omstandigheden onder welke zij hebben plaats gehad, en ze niet te beoordeelen naar de gesteldheid en begrippen van onze dagen. Overtuigend doet hij zien: dat, van welken aard ook de bedekte handelingen van filips zijn geweest, en hoe behendig hij de gelegenheid door het voorgevallene met perez verschaft, hebbe aangegrepen, de Constitutie van Arragon niet meer bestaanbaar was met de veranderde omstandigheden. Voor een kleinen Staat bestemd, en met instellingen voorzien die het Koninklijk gezag geheel aan banden legden, moest zij onduldbaar zijn voor de overmagt van hem die geheel Spanje onder zijn gebied vereenigde, en Heer was der Nederlanden, der

[p. 445]

beide Siciliën en van de rijke landen der ontdekte Nieuwe Wereld. Die Constitutie gaf ook aan de Edelen een overwigt, waaronder de mindere standen leden, die dáárom bij de Koninklijke magt bescherming zochten. Onder de Edelenzelven ontbrak de eensgezindheid, zoo noodig tegenover die aanslagen op hunne voorregten. Voegt men daar nu bij: dat de verschillende deelen van Spanje, door naijver op elkander gebeten, het absolutisme, dat allen bedreigde, beurtelings bijstand boden; dat de volksgeest ontbrak, en de volks-corporatiën het vertrouwen verloren hadden; dan ziet men gemakkelijk in, dat het eene gedeelte na het andere bukken moest, en verwondert er zich niet meer over dat de Koninklijke magt eindelijk eene almagt werd. Maar het despotisme dolf ook zich-zelve een graf. De Dynastie, zoo groot en roemrijk, kwijnde langzaam weg onder haren last, tot op karel II, bij wiens dood vreemden over de Spaansche Monarchie beschikten.

Wordt filips II en zijn tijd in onze dagen met vernieuwden lust en ijver beschouwd en beoordeeld, wij gelooven dat ook deze getuigenissen van zijne landgenooten de aandacht zullen trekken van allen die wenschen tot de regte kennis van dien Vorst en van de gebeurtenissen zijner regering te geraken. Moge nu Spanje, van boeijen, die het zoo lang gekweld hebben, bevrijd, onder het genot der vruchten van weldadige instellingen, en door de pogingen van wijze en brave mannen zijne verloren welvaart trachten te herwinnen, zichzelven ten zegen, en den naburen een voorbeeld ten goede!

Wij brengen den Heer van limburg brouwer dank en lof toe voor het vertalen van deze belangrijke stukken. De stijl had, hier en daar, wel eens wat vloeijender kunnen zijn; maar dat wordt vergoed door de getrouwheid der overzetting, die hij zoo veel mogelijk woordelijk heeft willen leveren.

v.