Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Geschiedenis der Roomsche Kerk. Eerste Deel, 4^e Aflevering, bl. 145-192. Te Dordrecht, bij H.R. van Elk. 1854. In roijaal 8vo., met platen; per Aflev. bij inteekening f :-65.

De Schrijver brengt in deze Aflevering het laatste Hoofdstuk van het Tweede Boek, over: ‘de treffende overeenkomst tusschen de Heidensche en de Pauselijke plegtigheden, en hoe de laatste aan de eerste ontleend zijn’, ten einde.

Het bijgeloof omtrent ‘gelofte-gaven en geschenken’, voor verlossing uit eenigen nood, vooral voor genezing van ziekten, was onder de Heidenen zeer gewoon. Met zulke offergaven - meestal metalen of steenen beelden, of afbeeldingen van de wonderbare bevrijding of genezing, en waaraan de tempels van esculapius rijk waren - hebben de afbeeldingen van metaal of was, die in de Roomsche kerken rondom de beelden der Heiligen door dankbare leeken als offeranden worden opgehangen, eene overeenkomst, die zelfs de aandacht van den Roomsch-Katholieken Schrijver montfaucon getrokken heeft. - Dat ook ‘de vereering van beelden’ aan de Heidenen is ontleend, is maar al te zeker. Dowling wijst aan: hoe de eerste Christenkerk er tegen ijverde; maar ook hoe de Heiligen de plaats der oude goden en halfgoden zoo zeer hebben ingenomen, dat men soms de namen der oude godenbeelden slechts veranderd heeft, en die voorts als beelden van Heiligen is blijven vereeren. Dat de Heidensche tempels in

[p. 439]

Christelijke veranderd werden, zoo als, b.v., het Pantheon (de tempel van alle de goden) door bonifacius IV ‘aan de gezegende Maagd en alle heiligen’ werd gewijd, is minder ongerijmd. Te regt merkt de Schrijver dat aan, en wij zijn 't daarin volkomen met hem eens. Minder vereenigen wij ons met de voorkeur die hij geeft aan de heidensche goden boven de personen der heiligen; want onder de laatsten zijn er vele die, naar het licht hun geschonken, aan het menschdom uitstekende weldaden bewezen hebben, en geen jupiter, apollo. bacchus, wodan of freja kunnen vergeleken worden met een hieronymus, augustinus, benedictus van Nursia, willebrord, bonifacius, bernhard van Clairvaux, en andere mannen van dien stempel. Wat de S. zegt van de heilige beelden langs de wegen, van den Paus, den Romeinschen Pontifex Maximus, en den vernederenden voetkus, en van de processiën, en zelfkastijdingen, toont duidelijk aan, dat de oude tooneelen nog heden onder nieuwe namen vertoond worden. Moeijelijk kunnen wij gelooven dat ‘de Selli van Dodona’ de voorloopers der monniken zouden zijn geweest; want niet onder de vrolijke, levenslustige Grieken, maar aan de boorden van den Indus en den Nijl werden de zaden gestrooid, waaruit het monnikendom, onder stormen van vervolgingen en den gloed van kwalijk begrepen godsvrucht, is opgewassen. - Dat de gelijkvormigheid van de Heidensche en de Roomsche plegtigheden ontstaan is doordien men, om de Heidenen voor het Christendom te winnen, zich naar hunne gebruiken en gewoonten schikte, stellen de hier medegedeelde voorschriften van gregorius den Groote aan augustinus, zijnen zendeling in Brittannië, en aan serenus, Bisschop van Marseille, buiten twijfel. Met dowling zeggen wij: ‘de noodzakelijkheid voor die handelwijze, wanneer die ook al ooit van eenige wezenlijke kracht geweest is, heeft ten minste reeds sedert vele eeuwen volstrekt niet meer bestaan. Integendeel, de toelating van zulke praktijken komt ons voor als de regelregte weg om alle Christendom weder tot het Heidendom terug te voeren’. Wij zouden zelfs de noodzakelijkheid om den Heiden door de overneming van zijne afgodische instellingen den overgang gemakkelijker te maken, in geen geval kunnen toegeven. 't Aanzien en gedoogen van 't geen niet op eens, onder massa's van onkundige en bijgeloovige menschen, is weg te nemen; dat

[p. 440]

ware iets anders: maar zich-zelven er naar te schikken, en alzoo een zegel van goedkeuring er op te drukken, het Heidensche en Christelijke te vermengen niet alleen, maar het Christelijke voor het Heidensche te laten varen, is onverantwoordelijk. Dat het eenmaal toegelatene later niet is afgeschaft, zal wel aan de heb- en heerschzucht van wie er belang bij hadden zijn toe te schrijven.

Het Derde Boek, over den ‘aanwas van het Pausdom van 606-608’, behandelt in het Eerste Hoofdstuk ‘de trapswijze toeneming der Pauselijke magt, en de duisternis, 't bijgeloof en de onkunde in dit tijdvak’. - De Paus was nog altijd een onderdaan van den Roomschen Keizer, en zijne verkiezing moest door den Keizer, of diens Stedehouder, den Exarch van Ravenna, bevestigd worden. De Pausen echter zochten meer en meer hunne magt uit te breiden, zoo als blijkt uit de eigendunkelijke benoeming van theodorus tot Aartsbisschop van Canterbury; den eed door bonifacius, den Apostel van Duitschland, aan gregorius II gedaan; de strenge straf van felix, gekozen Aartsbisschop van Ravenna, die zich van Rome onafhankelijk verklaarde, en de aanmoediging van 't beroep (appèl) van de vonnissen der geestelijke geregtshoven op den Apostolischen Stoel. Op welk een eerbied en hulde de Pausen aanspraak maakten, zag de wereld bij den togt van Paus constantinus naar het Oosten en het bezoek te Nicomedië bij den wreeden Keizer justinianus.

Intusschen baande het toenemen van onkunde en bijgeloof voor mahomed den weg. De meeste Bisschoppen waren niet in staat eene leerrede op te stellen; velen hunner konden niet eens schrijven. Hoe 't met de redeneerkunde uitzag, toont ons het aangehaalde staaltje uit een geschrift dat aan bonifacius IV wordt toegekend; en hoe groot het bijgeloof was, blijkt aan melitus, den eersten Bisschop van Londen, die denzelfden Paus bezocht, om (volgens baronius) van hem te hooren, of de inwijding der kerk van Westminster ‘door S. petrus in persoon verrigt’ (blijkens het getuigenis van den schuitenvoerder, die den Apostel over den Theems gezet had), voor goed en wettig moest gehouden worden; terwijl de twist over de kruinschering (tonsuur), als een zinnebeeld van de doornenkroon beschouwd, van den beuzelgeest der tijden getuigt. - Dat echter eligius (bl. 184) de vereischten van een goed Christen

[p. 441]

stelde alleen ‘in het ontsteken van kaarsen op gewijde plaatsen, in het aanbidden der heiligen’, enz., is maar eene halve waarheid; want hij vermaande ook tot een Christelijken wandel. De Vertaler moge die onnaauwkeurigheid in de Aanteekeningen vermelden.

De ‘Geschiedenis van den twist der Monotheliten’, in het Tweede Hoofdstuk behandeld, doet zien wat er van de onfeilbaarheid der gewaande opvolgers van petrus te houden zij. Had Paus honorius, met den Patriarch van Constantinopel, in christus slechts éénen wil erkend: zijn opvolger johannes IV was de leer van twee willen toegedaan, en veroordeelde in eene vergadering van al zijne Bisschoppen de eerstgemelde leer, als strijdig met het Katholieke geloof en de leer der vaderen. Van de verdeeldheden en scheuringen die daardoor ontstonden, en van de middelen van elke partij om hare meening te doen zegevieren, wordt eene schets gegeven, waarvan het slot in de volgende Aflevering zal worden gevonden.

Behoudens de gemaakte aanmerkingen, zijn wij ook met deze Aflevering zeer ingenomen. De bijgevoegde plaat stelt de Roomsche, Schotsche, en Oostersche kruinschering voor. De laatste figuur moest niet aan de Schotsche gelijk zijn, maar de tonsuur hebben van St. paulus, waarbij het hoofd geheel kaal werd geschoren. Het onderste gedeelte der plaat verbeeldt de oplegging der handen tot de wijding eens Abts. - De periode op bl. 151: ‘terwijl de verdiensten van anderen, gelijk die van demetrius, daarin bestonden, dat zij met behendigheid beroerten wisten te verwekken ter verdediging eens afgods’, enz., is niet duidelijk. Er is daar sprake van heiligen, waaronder men, zoo als 't nu staat, ook den zilversmid demetrius kan begrijpen. - In den eed van bonifacius zijn de woorden: ‘dat ik in alle zaken zal zamenspannen, om u’, enz., onverstaanbaar. Voor ‘om u’ moet gelezen worden: ‘met u’.
v.