Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Karel van Bourbon, of de Koning en de Gravin. Een historisch verhaal uit den tijd van Frans I. Door S.W. Fullom. Uit het Engelsch vertaald door M.V.O. II Deelen. Te Amsterdam, bij J.M.E. Meijer. 1853. In gr. 8vo. 553 bl. f 5-90.

De Heer meijer heeft door dit werk een nieuweling bij ons ingeleid, en de kennismaking met fullom zal het romanlezend publiek niet berouwen. Het geval is ontleend aan de woeligste tijden der Europesche Geschiedenis, en de personen die ten tooneele verschijnen, hebben, met en zonder roem, een onvergetelijken naam verworven. Men vindt hier eene reeks van tafereelen die, historisch nog meer dan romantisch, verdienstelijk zijn. Het geheel loopt van 't beleg van Mezières in 1520 verdedigd door bayard, den ridder zonder smet of blaam, tot op de inname van Rome door karel van Bourbon in 1527.

Grootsche tooneelen worden er geschilderd, als: het proces tegen den Hertog van Bourbon; de onbesuisde slag van Pavia; de gevangenschap van Koning frans te Madrid; het oproer te Milaan; en de bestorming van Rome. De historische karakters zijn over 't geheel wèl geslaagd; maar karel van Bourbon schijnt ons het best getroffen. Wij beklagen den

[p. 430]

held, door zijn volk ontzien en geëerd; door de moeder des Konings, louise van Savoije, vervolgd, omdat hij hare liefde zich niet wilde laten opdringen; gehaat door zijnen Vorst uit onedele afgunst; eindelijk door verbeurdverklaring zijner goederen tot verzet tegen zijnen Koning gedrongen, en stervende op de wallen van Rome, dat voor zijne plunderzieke benden bezweek.

Wij kunnen ons beter vereenigen met fulloms voorstelling van het karakter des Franschen Konings, dan met dat van den Vijfden karel. Ofschoon wij hier niet geroepen zijn om als regters op te treden, mogen wij toch aanmerken: dat karel tegenover frans met meer goede trouw heeft gehandeld, dan deze tegenover hem. De goede trouw scheen naar het woordenboek van frans slechts gril of luim te zijn. Karel was meer Staatsman dan Veldheer, en zijn doel, door de Hervorming mislukt, was: het verbrokkelde Duitschland tot eenheid van bestuur te brengen.

Ligtzinniger, grilliger en trouweloozer Vorst dan den zoogenaamden ridderlijken frans hebben wij nergens ontmoet. Het is inderdaad te verwonderen, dat Europa zich zoo lang vermaakt heeft met het bon mot van Pavia: ‘alles verloren behalve de eer!’ - eene mislukte aardigheid en een logen bovendien; want het was immers bovenal de eer welke de roekelooze Vorst verspeeld had. Zijne onbedachtzaamheid maakte eene mogelijke overwinning onmogelijk, stortte de bloem zijner ridders in 't graf, en voerde hem gevangen naar de hoofdstad zijns vijands. Wij ontkennen niet dat de voorwaarden zijner invrijheidstelling hard en drukkend waren, maar karel was er toe geregtigd. Frans, kinderachtig kleinmoedig in den tegenspoed, nam ze aan, maar had dan ook geen regt om het verdrag, dat hij bezworen had, te schenden. Als hij van den troon afstand hadde gedaan ware zijne eer gered geweest; maar frans bezat niet wat een eerlijk man eer noemt, en niets ridderlijks dan zijn vederbos.

Zeer gunstig steekt bij hem af de beminnelijke margaretha, zijne zuster, de Hertogin van Alençon, die voor belaagden en verdrukten even moedig tusschen beide treedt, als getrouw haren broeder in tegenspoed ter zijde staat. Wij ontmoeten Paus clemens VII slechts eene enkele maal, maar moeten den

[p. 431]

Schrijver de getuigenis geven, dat hij een goeden blik op den hoogen Kerkvorst geslagen heeft.

Het meest romantische in dit verhaal is de betrekking van den Engelschen ridder esmenoël tot counna, de Gravin van Mirandola, en eenige avontuurlijke tooneelen te Sevilla, Toledo, Milaan, en elders, waartoe die aanleiding geeft.

De Schrijver heeft de Geschiedenis van den tijd vlijtig bestudeerd en goed begrepen, en de feiten getrouw uiteengezet, en toch schijnt hij van de Geschiedenis niets meer te weten dan het onderwerp dat hij behandelt. Allerwege is ons die onkunde in 't oog gevallen. Wij zijn verpligt die opmerking met bewijzen te staven.

Hoe is 't mogelijk dat eene Spaansche dame, die in 1525 reeds volwassen is, in Peru kan geboren zijn? Fullom zegt: dat zij daar met een ouden Hidalgo in 't huwelijk was getreden; maar de Geschiedenis leert, dat pizarro eerst in 1525 in dat land voet aan wal zette.

Bl. 89 van 't Tweede Deel noemt fullom den Duitschen krijgsoverste freundsberg een volgeling van calvijn; toen (het was in 1527) niemand calvijn nog als een der hoofden van de Hervorming kende.

Hij laat herodus, zoo als herodes hier genoemd wordt, jezus de doornenkroon op 't hoofd zetten. Simson noemt hij samson, en de Joodsche Nazireërs: Nazareners.

Volgens fullom is loyola reeds in 1526 het hoofd der Jezuïten. De waarheid is, dat loyola zich toen aan de Hoogeschool van Alcala bevond, en aldaar bij de Inquisitie van tooverij verdacht werd gehouden.

Niets schijnt hij te weten van de vervolgingen, sedert isabella en ferdinand tegen de Joden ingesteld; anders had hij niet kunnen schrijven: ‘Hoewel de Joden te dier tijde in andere landen aan vervolgingen waren blootgesteld, genoten zij echter zeer veel vrijheid in Spanje, waar zij een groot gedeelte der bevolking uitmaakten’. (II, 197.)

Op bl. 261 laat hij jozua de Gibeonieten in 't stof doen bijten.

Op bl. 269 lezen wij: ‘trok david dan niet op tegen het hier [heir] van absalom, hoewel hij zich tegen de Filistijnen moest verdedigen?’ Van een Filistijnschen oorlog te dien tijde

[p. 432]

weet de Geschiedenis niets. Het is waar, de Schrijver laat krijgslieden die fout begaan, maar ook dát is niet historisch; want hij had moeten weten dat de Protestantsche officieren van die dagen te bijbelvast waren voor zulke lompe vergissingen.

Deze staaltjes zullen wel voldoende zijn.

De vertaling schijnt goed te zijn; maar de correctie is beneden alle kritiek.
j.h.s.