Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

De Grondslagen der Geneeskunst critisch beschouwd, door Ubbo H. Meijer. Te Groningen, bij J. Oomkens, J.zoon. 1853. In gr. 8vo. 95 bl. f 1-:

De grondslagen der geneeskunde kritisch te beschouwen is eene onderneming van niet geringe beteekenis. Het heeft in de laatste jaren geenszins aan zulke kritische beschouwingen, en zelfs niet aan een kritisch onderzoek ontbroken. Men weet dat henle, wünderlich en anderen niet weinig op dat gebied hebben geleverd; maar moet zich intusschen steeds het gezegde te binnen brengen: ‘la critique est aisée’; hoewel het niet te ontkennen valt dat men door de kritiek tot de waarheid moet komen.

[p. 402]

Men schijnt het der geneeskunde niet te kunnen vergeven dat zij nog altoos op zulk een onvolkomen standpunt zich bevindt, ofschoon dit verwijt toch inderdaad onregtvaardig en onbillijk mag worden geheeten.

Telt de geneeskunde niet een groot getal uitstekende mannen, die, met een geest van onderzoek begaafd, zelfs niet hebben geschroomd de fondamenten van het eeuwen-oude gebouw te doorzoeken, om de waarheid aan het licht te brengen? Zijn er niet altijd mannen met een open hart en een naauwgezet geweten geweest, die de waarheid erkenden en overal opspoorden? Voorzeker, in onze liefde tot de kunst zouden wij welligt te ver gaan, maar huldigen naar waarde moeten wij de groote mannen, die de geneeskunde niet minder dan elke andere wetenschap of kunst sinds eeuwen telt.

Onvergefelijk is het, datgene hetwelk in den natuurlijken ontwikkelingsgang eener wetenschap als een hinderpaal optreedt, enkel aan een opzettelijk tegenstreven der beoefenaren toe te schrijven. Ook de wetenschap heeft hare partijen, en onder deze de ultra's der verschillende rigtingen. Maar aan kwaadwillig opzet te wijten wat niet zelden wezenlijke overtuiging is, verdient afkeuring. Er zijn dweepers en neologen te goeder trouw.

Zeker slaat de verlichte en in de Natuur lezende geneesheer een medelijdenden blik in de zamengestelde en soms van dwaasheden overvloeijende voorschriften van zijnen ambtgenoot; maar zal hij hem daarom veroordeelen, als een misdadiger aanklagen, of als een moordenaar leeren ontvlieden? Het is nog niet zóó ver gekomen, dat de waarheid gevonden, en nog veel minder dus aangenomen is.

Ref. heeft reeds elders aangemerkt dat elke wetenschap hare ontwikkelingsphasen heeft, en dat de geneeskunde die phasen gedeeltelijk heeft en deels nog moet doorloopen. Ref. hoopt, maar kan niet gelooven dat de tijd harer volmaaktheid spoedig daar zal zijn; en aan waarheidszin heeft het toch bij de beoefenaren der wetenschap niet ontbroken. Er zijn geneesheeren in menigte geweest, die ridderlijk de gebreken der kunst hebben erkend en blootgelegd. Ééne zaak echter getuigde wel van de goede bedoeling derzulken, maar stond niet zelden al wederom den ontwikkelingsgang in den weg: de stelselzucht in de wetenschap, de méthode in de kunst. En

[p. 403]

dat er onder deze kritische beschouwing een stelsel of eene méthode schuilt, is niet te miskennen. Ware dit niet het geval, Ref. zou zich met deze beschouwingen geheel kunnen vereenigen.

De Schrijver geeft blijken van belezenheid, grondig onderzoek, gezond oordeel, diepe inzigten, en draagt zijne zaak met veel talent en helderheid voor; - maar er ligt een stelsel, er ligt in de verte eene méthode in. Zijn werk is bestemd om een oud gebouw neder te werpen, en een nieuw op de puinhoopen op te trekken.

De inhoud van het geschrift is deze:

I. Inleiding. II. Geneeskundige systemen. III. Positieve rigting der Geneeskunde. IV. Onzekerheid der Therapie. V. Beginsel der Therapie. VI. Basis der behandeling. VII. Begrip van ziekte. VIII. Gevolgen voor de Pathologie. IX. Toepassing voor de Therapie. X. Rationele Therapie. XI. Bloedontlasting. XII. Besluit.

Wij verwijzen den lezer naar het kleine geschrift, maar willen eenigzins toelichten hetgeen wij over systeem en méthode hebben gezegd; vooral ook om den Schrijver-zelven, als het mogelijk ware, te waarschuwen tegen datgene hetwelk hijzelf te regt en niet zonder gestrengheid afkeurt.

De Schrijver zegt: ‘De ziekte is die eigenschap van een ziek organisme, welke maakt, dat hetzelve ziek genoemd wordt;’ en dat een organisme ziek genoemd wordt, ‘als in 't oog vallende verschijnselen aanduiden, dat hetzelve eene verandering van een zijner gebreken bewerkt.’

Om deze zeker niet zeer duidelijke verklaring eenigzins beter te doen verstaan, moet Ref. opmerken, dat de S. onderscheid maakt tusschen ziekte en gebrek, met welk laatste hij bedoelt de praedispositio morbosa; zoo noemt hij, b.v., het tijdperk dat eene eerlang uitbrekende syphilis of een exantheem enz. voorafgaat, een gebrek; in één woord: gebrek is overal dáár waar eene openbare of verborgene, mechanische, organische of dynamische praedispositie bestaat, hetzij geërfd, aangeboren of verkregen. Er wordt derhalve geen mensch zonder gebrek gevonden. De ziekte is niets anders dan de verheffing van het gebrek tot dien graad, dat hetzelve zich als ziekte openbaart.

De genezing komt tot stand: òf daardoor dat het zieke deel geheel gezond wordt; òf dat de gezonde (gave, zegt de S.) deelen

[p. 404]

zich naar het zieke of gebrekkige voegen. Men ziet, volgens den S., zijn er slechts twee dingen mogelijk, en daaruit vloeit dan ook gereedelijk voort dat de herstelling van een gebrek, waaraan zich het geheele organisme geaccomodeerd heeft, om toch één geheel (alle uit gebrekkige deelen) zamen te stellen, niet tot de waarschijnlijkheden behoort, vermits men met een geheel nieuw mensch te doen heeft.

Ziedaar het systeem: praedispositie is gebrek, ziekte is gebrek in de hoogste magt; herstelling is accommodatie of transactie van het geheel aan het gebrekkige deel, of van het gebrekkige deel aan het gave geheel.

En nu de méthode: ‘Met weemoed zien wij terug op de puinhoopen der therapie’ - zij is dus tot ruïne vervallen, en zal er dus eene therapie zijn dan moet zij gebouwd worden.

‘Treurig is deze uitkomst, maar ook bemoedigend; want wij staan aan 't begin van een nieuw tijdperk, dat eene betere uitkomst voorspiegelt.’ Dus niet belooft of verzekert; - nog treuriger toekomst!

Het scepticisme leidt noodzakelijk tot hervorming. Alzoo hervorming. Zal deze hervorming langzaam zijn, zoo als alle ontwikkeling of volmaking in de Natuur; of met éénen slag, zoo als b.v. de hydropathen dat gaarne zouden zien?

Maar, wáár is het ‘fondament’? en wáár is de ‘naakte waarheid’? Welk eene onbarmhartigheid ons op puinhoopen te laten staren!

Wanneer zal de therapie ‘zelfstandig’ en ‘fier’ het masker ‘afnemen’, om met achterlating van ‘alle geheimzinnige uitdrukking’ en alle ‘mysterieuse symbolen’, haar ‘open’ gelaat aan de wereld te vertoonen?

De Schrijver heeft toch het gebouw omgerukt en dus het masker afgenomen, maar wij zien het open gelaat nog niet; of spiegelt de therapie zich in het water, en ligt dáár de toekomst, die zij ons voorspiegelt? Het zij zoo, de kritiek, de onverbiddelijke kritiek, die het gebouw van eeuwen in puin heeft doen vallen, zal ook nog leven als de therapie het open gelaat aan de wereld zal hebben vertoond.

Zoo ver Ref. met de geneeskundige wetenschap en kunst is vertrouwd - en dat is hij bijna twintig jaren - ziet hij in den ontwikkelingsgang derzelve de phasen die zij doorloopt om tot volmaking te komen. Veel is er gedaan, veel wordt

[p. 405]

er gedaan, oneindig veel meer moet er gedaan worden; maar alles roept luide: spiegelt u aan de Geschiedenis en haast u langzaam, want de kritiek zal ook uw regter zijn!

Dit neemt niet weg dat het boekje veel leerzaams bevat, en goede gevolgen kan hebben, en dat wij daarom de lezing zeer aanbevelen.
v.