Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Bibliotheek voor Buitenlandsche Theologie, uitgegeven door Dr. J.C. Zaalberg Pz., Pred. te Deventer, en Dr. A.W. van Campen, Pred. te Opperdoes. Eerste Deel. Eerste Stuk. Te Deventer, bij J. de Lange. 1854. In gr. 8vo. 120 en 12 bl. f 8-: per Jaargang.

Wij haasten ons, zoo veel wij kunnen, om eene onderneming aan te kondigen, die onze goedkeuring en aanbeveling

[p. 388]

verdient. De gestaakte uitgave der Bijdragen van Buitenlandsche Godgeleerden is weder onder een anderen titel begonnen, en, zoo 't ons voorkomt, in goede handen gevallen. Twee jeugdige mannen van wetenschappelijke vorming en erkende bekwaamheid hebben haar opgevat. En dit Eerste Stuk, waarmede zij te voorschijn treden, al beantwoordt het nog niet in alle deelen aan de verwachting, belooft toch, bij regelmatige voortzetting, voor de toekomst zoo veel goeds, dat wij er de aandacht van allen wie de beoefening der Godgeleerde wetenschap ter harte gaat, op durven vestigen. Laat ons zien wat zij hier geleverd hebben!

Onder de rubriek: Kritiek en Exegese, vinden wij ‘eene Theologische schets’ van Dr. j.p. lange, waarin ‘de zoogenaamde aanstootelijke plaatsen van het Oude Testament beschouwd’ worden ‘als middelpunten van de heerlijkheid der Oud-Testamentische Godsdienst’ (bl. 1-37). Wie lange kent, zal wel vermoeden dat door hem hierover veel belangrijks en geniaals in het midden wordt gebragt, maar ook veel vreemds en gewaagds. Reeds het onderwerp, zoo als het dáár staat uitgedrukt, heeft iets excentrieks. Dat de zoogenaamde aanstootelijke plaatsen des O.T. zich tegenover de lichtvrienden en consorten opperbest laten verdedigen, is aan geen twijfel onderhevig; maar om er juist altijd middelpunten van de heerlijkheid des O.T. in te vinden, daartoe moet men, zouden wij haast zeggen, een lange zijn. Hier en daar komt hij ons dan ook voor, den bal te hebben misgeslagen. Van ‘bileams ezelin’, b.v., wordt o.a. gezegd, dat zij ‘bestemd is om de daadzaak aanschouwelijk te maken, dat de ezel zelfs tot profeet moet worden, wanneer de wereldsche profeet, die hem berijdt, een ezel worden wil. Deze grootsche ironie, volgens welke het genie in zijnen afval van God blinder en stomper wordt dan de ezel, waarop het rijdt; volgens welke de profeet die eenen ezel berijdt, zich in een ezel verandert die eenen profeet berijdt, is ongetwijfeld geenszins geschreven om het geloof in verlegenheid te brengen en het ongeloof stof tot lagchen te geven; en het is voorwaar de schuld der oude apologetische schooltheologie zelve, wanneer zij met den ezel van bileam geen raad weet, terwijl de philisters der hedendaagsche verlichting vol moedwil op hem ronddraven.’ Deze en meer andere soortgelijke plaatsen moeten

[p. 389]

wij voor rekening van lange laten, en wij zouden ze bijkans zelfs aanstootelijk noemen. Ook het scheppingsverhaal wordt, in zijnen vermeenden strijd met de Natuurwetenschap, door eene enkele aanteekening van z., zoo wij meenen, beter opgehelderd dan door langes redeneringen. En hinderlijk is het, dat wij niet overal duidelijk bemerken kunnen, in hoe verre hij aan de waarheid der Geschiedenis, ook waar hij haar symbolisch verklaart, blijft vasthouden. Dit alles neemt echter niet weg, dat dit stuk, uit het Deutsche Zeitschr. f. Chr. Wissenschaft u. Christl. Leben overgenomen, in deze Bibliotheek op zijne plaats is.

Belangrijker echter is, onder de rubriek: Kerk- en Dogmengeschiedenis, een uitvoerig stuk van k.a.o. tornwaldt, Pred. te Dantzig, bevattende ‘het leven van adalbert van Praag, Apostel der Pruissen’ (bl. 38-71), dat met gepaste bekorting ontleend is aan niedners Zeitschr. f. Hist. Theol. Wij lazen het, van wege de naauwkeurigheid en volledigheid van den inhoud, met groote belangstelling. Op dien Apostel mogen de Pruissen roem dragen. Ofschoon van hooge geboorte, met eer en rijkdom bedeeld, verliet hij alles en werd arm; en ofschoon ook in eene voor onzen tijd vreemde wijze van zelfverloochening, zoo teekent zijn volbrengen van de nederigste dienstbetooningen toch immer eene groote mate van zelfverloochenende, zich-zelve verootmoedigende en vernederende wilskracht, die in haar beginsel uit christus was. Eene schoone star was hij aan den overigens donkeren hemel van het Christendom zijner eeuw, die, ofschoon dan ook onder den invloed der toenmalige dwaalbegrippen, met innige liefde zijnen Heiland aanhing, voor Hem leefde en stierf. - Merkwaardig is ook het opstel van Dr. j.l. jacobi, over ‘commodianus en de oud-Kerkelijke Triniteitsleer’ (bl. 72-85), mede overgenomen uit het bovengenoemde Deutsche Zeitschrift. Commodianus, een weinig bekend Christelijk Dichter uit de Noord-Afrikaansche Kerk der derde eeuw, staat, nevens den Romeinschen dionysius, als een getuige van den overgang van de Patripassiaansche wijze van voorstelling in de Niceensche vormen.

De rubriek: Wijsbegeerte en Dogmatiek, bevat ‘eenige’ vrij uitvoerige ‘gedachten over gelooven en weten’, van jul. muller (bl. 86-119), uit datzelfde Deutsche Zeitschrift ontleend.

[p. 390]

Wij betreurden, onder de lezing, de afgetrokkene wijze van uitdrukking en voorstelling, waarvan de meeste Duitsche Theologen, en ook muller, gelijk bekend is, zich plegen te bedienen. Het moet den Vertaler v.c. veel gekost hebben, om 's mans woorden overal verstaanbaar terug te geven. Wij vreezen, hoe goed hem dit ook gelukt moge zijn, dat onze Godgeleerden er door zullen afgeschrikt worden van de lezing, die echter, van wege de belangrijke resultaten er in vervat, de moeite, daaraan besteed, niet onbeloond laat, vooral daar het onderzoek een historischen gang genomen heeft. Tegenover ‘den wèlbekenden eisch’ van velen in onze dagen, ‘dat wij ons voor de Belijdenisschriften der Evangelische of Luthersche Kerk zullen buigen, als voor Gods Woord, en deze boeken, die, zoo als zij vóór ons liggen, zelven ook de vruchten zijn van den theologischen arbeid van een vroegeren tijd, tot rigtsnoer van al ons theologisch denken en onderzoeken zullen maken’, verdient het opmerking, den geloovigen jul. muller te hooren zeggen, ‘dat zij bij die Theologen, over wie zij klagen, slechts stuiten zullen op besliste afwijzing, doch niet omdat zij Theologen, maar daarom, omdat zij Evangelische, slechts door Gods Woord in hun geweten gebondene Christenen zijn.’

De ‘homiletische bladvulling’ (bl. 119, 120), die hier voorkomt, verdient hare plaats, en doet den Uitgevers eere aan.

Aan deze stukken is nog een op zich-zelf staand Bibliografisch Aanhangsel toegevoegd, ditmaal uitsluitend van de hand van z. afkomstig en getuigenis dragende van zijne belezenheid en bekwaamheid. Zeven à acht boek-aankondigingen zijn er in vervat. Men heeft hem in de Algemeene Kunsten Letterbode, zoo wij ons meenen te herinneren, onlangs het verwijt gedaan, dat hij daarin een aanmatigenden, voor zijnen leeftijd onbescheiden toon heeft aangeslagen tegenover Duitschlands meest beroemde mannen. Wij achten dat verwijt onverdiend, en zouden ongaarne de Tubingers, tegen wie hij zich krachtig uitlaat, tegen hem in bescherming nemen. Zijn schrijftrant is misschien voor zulke boek-aankondigingen niet altijd kalm en waardig genoeg; maar overigens durven wij hem wel aanmoedigen om evenzeer tegen het wetenschappelijk ongeloof, waar het pas geeft, op te treden, als hij vroeger optrad tegen

[p. 391]

het onwetenschappelijk drijven der regtzinnige partij in ons Vaderland.

Dit Eerste Stuk, ofschoon den Uitgevers nog blijkbaar slechts geringe voorraad van Tijdschriften en andere bouwstoffen voor hun werk ter dienste stond, getuigt van hetgeen wij, bij vermeerderden voorraad, van hen verwachten mogen. Ook van Engeland en Frankrijk, zelfs van Amerika zullen zij kennis nemen in 't vervolg, daar ook een Amerikaansch Godgeleerd Tijdschrift ter hunner beschikking staat. En vier Stukken wenschen zij 's jaars van hunne Bibliotheek in het licht te zenden. Wij durven hopen dat zij in hunne verwachting van een genoegzaam debiet niet zullen teleurgesteld worden, vooral wanneer zij zorgvuldig toezien, om niet allerlei, rijp en groen, op te nemen, maar eene goede keuze te doen, met het oog op de behoeften en belangen der Vaderlandsche Godgeleerde Wetenschap. De uitvoering laat niets te wenschen over; enkele drukfeilen uitgezonderd.

Reeds is, zoo wij vernemen, het Tweede Stuk verschenen. Wij zullen er, zoodra het ons geworden is, onze lezers mede bekend maken.

Maart 1854.
s.