Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Jezus' Blik op de Natuur en de Menschenwereld, of: welke is de leer aangaande God en Godsdienst, die Jezus uit de Natuur afleidt? Door L.S.P. Meyboom, Predikant te Groningen. Te Groningen, bij J. Oomkens, J.zoon. 1853. In gr. 8vo. 122 bl. f 1-:

De Eerw. Schrijver vangt aan met nader de beteekenis van den titel uit te leggen. Hij wenscht de vraag te beantwoorden: welke de Theologia Naturalis of Natuurlijke Godgeleerdheid van jezus zij; of, gelijk bl. 6 wordt gezegd, te verzamelen wat de Evangeliën opleveren van jezus' leer aangaande God en het wezen der Godsdienst of 's menschen betrekking tot God, voor zoo verre dat afgeleid is òf uit de zigtbare schepping òf uit de menschenwereld en hare geschiedenis, met uitsluiting van 't geen gewoonlijk bijzondere openbaring geheeten wordt. Naar de orde der bronnen wordt achtereenvolgens behandeld wat jezus dienaangaande aangewezen heeft uit het huiselijke, maatschappelijke, staatkundige leven der

[p. 392]

menschen, de Geschiedenis, de algemeen menschelijke bewustheid, de stoffelijke Natuur.

Aangenaam verrassend is de rijkdom van verwijzingen naar elke van deze bronnen, die de ontwikkeling dezer schets ons dan doet aanschouwen. Zulke zamenvoegingen van 't geen in de H. Schrift overal zonder stelselmatige orde verspreid ligt, zijn reeds op zich-zelve, afgezien van 't geen er verder uit afgeleid wordt, bij uitnemendheid leerrijk en vruchtbaar: zij leeren ons den rijkdom van het Boek der boeken, ook in die opzigten waaraan wij tot nog toe geene opmerkzaamheid wijdden, telkens hooger schatten, en openen ons menige aanleiding tot een dieperen blik ook op 't geen wij onderstelden ons reeds volledig genoeg bekend te zijn. Wat hier besproken wordt, is voornamelijk het groot aantal van zoogenoemde Gelijkenissen van jezus, naar de aangewezene indeeling. Nevens de beschouwing van eenige bijzondere gezegden die onder de rubriek der gelijkenissen niet vallen, moest de S. zich tot déze wel bepalen. Eene geheele uitputting van zijn onderwerp ware uit den aard der zaak onmogelijk. Immers de taalzelve, inzonderheid in de levenvolle uitdrukking eens volksleeraars, draagt voor den opmerkzamen beschouwer in schier alle naam- en werkwoorden, ook der meest afgetrokkene beteekenis, de sporen in zich van hare afkomst - zijnde alle die benamingen door overdragt van het gebied der zigtbare schepping, die de eerste gelegenheid ter taalvorming aanbood, ontstaan. En daar de taal in hare echt-natuurlijke aanwending niet een bloot afscheidbare vorm is ter aanduiding van de beteekende zaak, maar vorm en inhoud hier innig zamenhangen, zoude, indien ook deze waarheid hier toegepast werd, het gebied van voormeld onderzoek geheel onbegrensd zijn.

Heeft dus de S. in zijne afperking van de stof der behandeling zich te regt naar de populaire opvatting van ‘de natuurlijke wereld’ geschikt, het was van eene Verhandeling in het opzettelijk populaire Tijdschrift Waarheid in Liefde niet anders te verwachten. De gelijkenissen worden vervolgens nader in hare beteekenis en strekking verklaard, op des S. bekende hoogst duidelijke wijze: wij aarzelen echter niet te beweren dat hier en daar, b.v. op bl. 59, in de verklaring van joh. xii:24, en elders, de diepte der opvatting aan de bevattelijkheid der uitdrukking ten offer gebragt is.

[p. 393]

Overzien wij dit gedeelte der Verhandeling, dat van bl. 9-62 loopt, in zijn geheel, zoo komt ons niet alleen voor dat de laatstgemaakte opmerking tegen sommige van de bijzonderheden, ook toepasselijk is op het résumé dat bl. 62 gevonden wordt; - maar ook nog eene andere bedenking kunnen wij niet weêrhouden. Hoe men ook over jezus' menschelijk bewustzijn denken moge, het zal wel niet betwist worden dat 's Heeren voorstellingen omtrent de godsdienstige waarheid niet naar vorm en inhoud beide uit ‘de Natuur’ waren ontleend of afgeleid, maar Hij, integendeel, naar aanleiding van de natuurverschijnselen slechts heeft ingekleed en verduidelijkt wat reeds in zijne bewustheid voorhanden was. Ook de Schrijver erkent dit bl. 73 en 81. Maar in tegenspraak daarmede is (volgens de gangbare beteekenis der woorden, niet volgens de bedoeling des S., die zich-zelven wel niet tegengesproken zal hebben) niet alleen het woord afleidt op den titel, maar ook zeer dikwerf zijne verklaring der gelijkenissen-zelve. In die verklaring toch wordt wel niet zelden het verband tusschen het natuurverschijnsel en de onstoffelijke waarheid als eene parallelie voorgesteld (gelijk dit zoo is op aardsch, alzoo ook op geestelijk gebied; gelijk bij de menschen, eveneens bij God), of langs de zoogenaamde via eminentiae aangewezen (is dit zoo in de Natuur, hoe veel te meer dan in God); - maar dikwerf ook wordt het beschouwde Natuur-feit voorgesteld als de bron-zelve, uit welke eene te voren onbekende waarheid wordt afgeleid, volgens eene deductie, op welker zelfbedrog (gelijk op dat van scrivers Zufällige Andachten, of van de Sinnebeelden van onzen jacob cats) het zoo juiste

‘Was Ihr den Geist der Dinge heisst,

Das ist im Grund des Herren eigner Geist

In dem die Dinge sich bespiegeln’

toepasselijk zou zijn. Nog eens, wij dichten natuurlijk den S. deze zienswijze niet toe: wij beweren alleen dat zij door de lezers voor wie dit populaire Tijdschrift bestemd is, zal opgemaakt worden uit gezegden als, b.v., bl. 10: ‘Uit dezen trek der menschelijke natuur leidt jezus af, dat het met God evenzoo is’ - of bl. 20, waar wij lezen van ‘regelen van goedwilligheid - die jezus - in God leert veronderstellen, juist omdat ze onder de menschen geldig zijn.’

[p. 394]

Op dit eerste gedeelte volgen dan (van bl. 68 tot het einde) eenige opmerkingen die er uit worden afgeleid, en waarvan de meesten zeer belangrijk zijn. Bl. 80 en volgg. ziet de S. het echt wetenschappelijke beginsel in jezus' leerwijze dáárin, dat Hij zijne eigene Godsbewustheid ten grondslag legde van hetgeen Hij uitsprak omtrent de Natuur. Deze stelling had nog eenige nadere ontwikkeling behoefd. Zij is gegrond op de diepzinnige waarheid: dat de echte wetenschap in overeenstemming met - of slechts ontwikkeling moet zijn van - de wetten van 's menschen eigene natuur. Eene stelling die wij wel van harte beamen, maar die toch slechts bruikbaarheid heeft waar men, gelijk de S. toont te doen, geene voraussetzungslose wetenschap aanneemt, maar integendeel, als de eerste noodzakelijke onderstelling van waar moet uitgegaan worden, het Godsbewustzijn in ons erkent.

In Deel II wordt de waarde van jezus' Natuurlijke Godgeleerdheid aangetoond. Menige voor den Christen in het algemeen, voor den Prediker in het bijzonder belangrijke opmerking wordt hier ons voorgelegd. De laatste is deze, dat jezus' Natuurlijke Godgeleerdheid voor de volle kennis van en voor het volle leven in God niet genoeg is, daar eerst de persoon des Heeren zelve aan deze onze behoeften volkomen voldoet.

Het Theologisch-wetenschappelijke gehalte dezer Verhandeling te beoordeelen, ligt buiten den kring van dit Tijdschrift. Ons oordeel zou daartoe gemotiveerd moeten worden met eene naauwkeurigheid die wij ons hier niet tot taak mogen stellen. Wat den vorm betreft, het streven naar verstaanbaarheid schijnt hier en daar tot vrij gemeenzame, min waardige uitdrukkingen te hebben geleid, b.v. bl. 6, reg. 4, bl. 23, reg. 22, en elders. Naar den indruk dien herhaalde naauwkeurige lezing op ons maakte, bevat de Verhandeling zeer vele belangrijke détails; maar het geheel geeft, tegen de bedoeling des Schrijvers, te veel den indruk als of de Heer eigenlijk twee, tamelijk onderscheidene en afgescheidene bronnen voor zijn onderrigt zou hebben gehad - ééne: de ‘Natuur’; ééne: hetgeen Hij in zich had als de Eengeborene, die in den schoot des Vaders was.

j.h.g.